Paşinyan zəifləsə də, dayanıqlıdır

***

-Əhməd bəy, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya arasında hərbi əməliyyatların dayandırılması ilə bağlı üçtərəfli bəyanat imzalandıqdan sonra Ermənistanda vəziyyət qarışıb. Tez- tez  baş nazir Paşinyana qarşı etirazlar baş verir. Siyasi həbslər artıb. İstefalar və vəzifədən azad etmələrın sayı çoxalıb. Bütün bunlar nə ilə nəticələnə bilər?

-Əlbəttə ki, hər şey Paşinyanın siyasi mövqeyinin zəifləməsinə gətirib çıxardı. Amma bir çoxlarının gözlədiyindən fərqli olaraq, Paşinyan siyasi savadlı davrandı. Paşinyan müharibənin ilk günlərində Ermənistan parlamentinə gəldi və dedi ki, Dağlıq Qarabağın Azərbaycana qaytarılması ilə bağlı sənəd masanın üzərindədir, istəyirsinizsə, mən bu müqaviləyə imza atım. Ermənistan parlamenti buna “yox” dedi. Bu, müharibənin ikinci günü idi. Ondan bir həftə sonra isə eyni sualla Dağlıq Qarabağdakı ermənilərə də müraciət etdi. Yadınızdadırsa, Cəbrayıl əməliyyatlarından öncə oktyabrın 5-də Paşinyanın Xankəndiyə səfər etməsi ilə bağlı xəbərlər yayılmışdı. Düşünürəm ki, həmin səfərdə Paşinyan eyni sualı Dağlıq Qarabağ ermənilərinə də verib və nəticədən də görünən odur ki, onlar da Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkibinə, 7 rayonun Azərbaycana qaytarılmasına və statusun sonraya saxlanılmasına razı olmayıb. Paşinyan sonradan bu üçtərəfli bəyanata ona görə imza atdı ki, özünün də dediyi kimi bunu ona hərbçilər məsləhət görüblər. Yəni, hərbçilər təkidlə bu məsələnin üstündə durublar. Başqa sözlə, Paşinyan çalışırdı ki, qəbul olunan qərarlar kollegial qərarlar olsun, tək özünün verdiyi qərarlar olmasın. Və buna nail oldu. Ona görə düşünürəm ki, indiki şəraitdə Paşinyanın hakimiyyətdən getməsi məntiqlə nəticələnməlidir. Amma hamının gözlədiyi kimi bu, tez bir zamanda olmayacaq. Bu proseslərin yekunlaşmasına bir müddət vaxt lazım olacaq. Paşinyan bir çox məsələlərdə populist siyasətçi kimi deyil, siyasi savadlı bir şəxs kimi davrandı. Və məsuliyyəti bölüşməklə bağlı məsələni ortaya qoydu. Ona görə də nəticə bəlli olsa da hazırda ortada olan sual odur ki, Paşinyan nə vaxt  hakimiyyətdən gedəcək və onu kim əvəz edəcək. Bu suallar indiki şəraitdə daha aktualdır.

-Görünən odur ki, Paşinyan istefaya getmək niyyətində deyil. Amma sona qədər duruş gətirə biləcəkmi?

-Paşinyanın əlində hələ də bir çox resurslar var. Hələ də onu dəstəkləyən sosial baza var. Hazırda o özü də göstərir ki, qəbul olunmuş qərarlarda, ordunun zəif performansında günah təkcə Paşinyanın deyil. Ondan öncəki hakimiyyət ordunu elə vəziyyətə gətirib ki, bununla nəticə əldə etmək mümkün deyildi. Paşinyan iki il ərzində hər hansısa bir dəyişikliyə nail ola bilməyib. Bu arqumentlə Paşinyan müəyyən sosial bazanı öz tərəfində saxlaya biləcək. Müəyyən sosial bazanın olması, onların bu yaxında Yerevan küçələrinə çıxaraq Paşinyana dəstək ifadə etməsi onu göstərir ki, Paşinyanın duruş gətirməsi üçün imkanları var. Amma Paşinyanın növbəti seçkilərə kimi  hakimiyyətdə qalması bir qədər çətin olacaq. Paşinyanın hazırda əlində olan ən optimal variant prosesləri mümkün qədər zəiflətmək, baş verən proseslərlə bağlı məsuliyyəti digər siyasilərlə bölüşmək və müəyyən bir stabilləşmə fazasından sonra hakimiyyəti öz adamına ötürmək ola bilər. Bu, Qarabağ klanından kənar adam ola bilər. Hətta hakimiyyəti öz xanımına ötürməsi də mümkündür. Söhbət ondan gedir ki, Paşinyanın getməsi ilə bağlı artıq ekspert mühitində müəyyən bir fikir var. Amma “Paşinyan nə vaxt gedəcək və hakimiyyəti öz adamına təhvil verə biləcəkmi?”  sualı indi daha maraqlıdır.

-Paşinyan istefaya gedərsə və ya yola salınarsa, birgə bəyanatın aqibəti necə olacaq? Onun yerinə yeni gələcək şəxs “bəyanatı mən imzalamamışam” deyib, sənədin tələblərini poza bilərmi?

-Düşünmürəm ki, Azərbaycan tərəfi bu bəyanata imza atarkən nəzərdə tutub ki, Paşinyan sona qədər sənədin tələblərinə riayət edəcək. Hətta Serj Sarkisyan 2018-ci ildə yeni Konstitusiyanı elə bir formada tərtib etdirdi ki, orada belə bir məqam var: şəxs özü istefa verməklə müqaviləyə imza atmaya da bilər. Bununla da o, özünü məsuliyyətdən uzaqlaşdıra bilər. Yəni, Ermənistanın yeni Konstitusiyası buna imkan verirdi ki, Paşinyan məsələdən, ümumiyyətlə, yayınsın və onun ardınca imza atmaq səlahiyyətlərii olan prezident, onun ardınca parlamentin spikeri  imza atmasın. Belə olduğu halda Konstitusiyada krizis yaranacaq və sənədin altında hər hansısa bir erməni liderinin imzası olmayacaq. Azərbaycan tərəfi elə etdi ki, bu sənədin altında hazırda Ermənistanda rəhbər olan liderin- baş nazirin imzası oldu. Bu, tarix üçün Azərbaycana çox vacib idi. Çünki bu, Azərbaycanın qələbəsini legitimləşdirir. Belə bir imzanın olması, ondan sonrakı mərhələdə isə sənəddə göstərilən bəndlərin icrası tamamilə Azərbaycan- Rusiya münasibətləri kontekstində müəyyən olunacaq məqamdır. Əgər bəyanatdakı bəndlər icra olunmayacaqsa, bu, Rusiyanın qərarı ilə ola bilər.  Bundan sonrakı mərhələdə Ermənistanın bu icra ilə bağlı hər hansı iştirakı olmayacaq. Bunu Azərbaycan-Rusiya münasibətləri, Bakı və Moskva arasındakı münasibətlərin intensivliyi və keyfiyyəti müəyyən edəcək. Ağdamın ermənilərdən boşaldılması göstərdi ki, artıq bəndlərin icrasına başlanılıb. Bəyanatda ən son baxılmalı olan məqam son bənddə Laçın şəhərinin özünün nə vaxt, yəni 3 il sonra, yoxsa indi azad olunması məqamıdır ki, bunu da ancaq dekabrın 1-də biləcəyik.

-İndiki halda Paşinyanın vəzifəsini davam etdirməsi daha çox erməni xalqına sərf edir, yoxsa Qarabağ münaqişəsinin həllində maraqlı olan ölkələrin?

-Paşinyanın hakimiyyətdə qalmasına kömək edən ən böyük faktor odur ki, “ondan sonra hakimiyyətdə onu kim əvəz edə bilər?” sualına cavab tapılmır. Nə Ermənistanın daxilində, nə xaricində, nə də diaspor daxilində müəyyən bir konsensus var ki, Paşinyanı kiminləsə əvəz etmək mümkün olsun. Paşinyan 2018-ci ildə ideal namizəd kimi görünürdü. Ermənistanın demokratik ölkə imicini gücləndirən şəxs kimi qələmə verilirdi. Ermənistanın diasporu, xüsusilə ABŞ-dakı diaspor üzvləri onun hakimiyyətə gəlməsində xüsusi rol oynadı. Amma indiki şəraitdə onu kim əvəz edə bilər sualı çox açıqdır. Burada Rusiyanın aktiv iştirakı gözləniləndir. Rusiyanın hakimiyyətə gətirmək istədiyi adam Robert Köçəryan və yaxud onun arzuladığı istənilən şəxs olacaq. Bununla yanaşı rəhbər şəxslərin Rusiyanın xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşları ilə işləmək təcrübəsi var. Kreml bu cür insanlarla işləməyi çox xoşlayır. Ona görə də Ermənistanda bu istiqamətdə Vanetsyanın potensialı çoxdur. Nəzərə almaq lazımdır ki, xüsusi xidmət orqanları rəhbərlərinin partiya yaratma təcrübəsi dünya tarixində azsaylı rast gəlinən məqamlardan biridir. Ermənistanda keçmiş xüsusi xidmət orqanının partiya yaratmasında biz Rusiya izini axtara bilərik. Paşinyanın hakimiyyətdə qalması kimə sərf edir sualından daha çox onu kim əvəz edə bilər sualında qeyri-müəyyənliyin olması bununla bağlıdır.  Unutmaq lazım deyil ki, Paşinyanın özünün də namizədi ola bilər. Biz onun həyat yoldaşı Anna Akopyanla bağlı təbliğati işlərin aparıldığını görürük. Onun imicinin yaradılması məsələsi aktiv olaraq gündəmdədir. Paşinyan duruş gətirə bilsə, özünün hakimiyyətdə qalması yox, hakimiyyətini Anna Akopyana ötürməsi mümkün variantlardan biridir.

-Hərbi əməliyyatlar başlananda belə bir fikirlər dolaşırdı ki, Rusiyanın müdaxilə etməməsinin və Ermənistana dəstək verməməsinin əsas səbəbi qərbyönlü Paşinyanı cəzalandırmaqdır. Paşinyan dizini yerə qoyana qədər və üzünü Rusiyaya çevirənə qədər bu əməliyyatlar davam edəcək. Bu deyilənlərdə nə qədər həqiqət payı vardı?

-Kremldə Paşinyanı cəzalandırmaq istəyən maraq qüvvələri var idi. Amma bu, Rusiya siyasətinin ana xətti deyildi. Əgər ana xətt olsaydı Putin son müsahibəsində Paşinyanın satqın olub-olmaması ilə bağlı suala cavabında onu müdafiə etməzdi. Kremlin rəhbər kreslosunda oturan şəxsin Paşinyandan qisas almaq fikri olsaydı onu müdafiə etməzdi. Rusiya Ermənistana kömək də etdi. Əslinə qalsa, Azərbaycanın ortaya qoyduğu potensial, müasir silahlar, demək olar ki, rus və erməni birgə qoşunlarına qalib gəldi. Burada yeganə fərq ondan ibarət idi ki, Rusiya açıq şəkildə iştirak etmirdi. Rus etnik kimliyi olan əsgərləri Qarabağa göndərmədi. Qalan bütün formalarda Rusiya Ermənistana öz dəstəyini bildirdi. Bunu həm Ermənistan rəsmilərinin bəyanatları, Rusiya rəhbərliyinin də son çıxışında dedikləri təsdiq edir. Ermənistana ən böyük dəstək Azərbaycanın havadakı üstünlüyünün azaldılması ilə bağlı olub ki, Rusiya rəhbərliyi bu istiqamətdə ciddi tədbirlər görüb. Rusiya bütün cəhdlərlə Ermənistana kömək etməyə çalışıb. Nəzərə alsaq ki, Azərbaycanın məhv etdiyi tankların sayı Ermənistan kimi ölkə üçün həddən artıq çoxdur, ola bilər ki, Rusiya 102-ci bazada olan tankları Ermənistana verib. Ona görə Rusiyanın kömək etmədiyini demək düzgün olmaz. Başqa bir məqam odur ki, Rusiyada ilk gündən belə biz tezis səsləndirilirdi ki, kimə hücum edilməsindən daha çox, kimin hücum etməsi daha  maraqlıdır. Başqa sözlə, Ermənistanın hücum hədəfi olmasından daha çox, hücumu icra edənin Azərbaycan olması faktı Rusiya üçün vacib idi. Rusiya üçün Azərbaycanın rolu indiki şəraitdə çox əhəmiyyətlidir. Azərbaycanın bir çox strateji layihələrin icrasında, xüsusilə də Türkiyə və İran istiqamətində layihələrin icrasında olan potensialını Rusiya dəyərləndirməyə başlayıb. Bu məqamlar indiki şəraitdə Rusiyanın qərarında vacib rol oynayıb. Şuşanın işğaldan azad olunmasından sonra Rusiya anladı ki, o, Qafqazda çox şey itirə bilər. Bu prosesdən sonra Rusiya son baryerləri aşaraq çalışdı ki, münaqişəni hər vəchlə dayandıra bilsin və dayandırdı da.

-Azərbaycan prezidenti  İlham Əliyev Ağdamın azad olunması ilə bağlı xalqa müraciətində dedi ki, “Ermənistan bayrağını qatlayıb, cibinə qoysun, getsin bir başqa ölkənin tərkibində yaşasın”. Prezident burada nəyə işarə edirdi? Ola bilərmi, Rusiya Ermənistanda Paşinyanı yola saldıqdan sonra öz adamını orada hakimiyyətə gətirsin, daha sonra isə tədricən Ermənistanın müstəqilliyi sual altına düşsün?

-Ermənistanın Rusiyanın tərkibinə ayrıca bir subyekt kimi daxil olması ideyası ekspertlər arasında çoxdan müzakirə olunur. Rusiyanın Avropanın daxilində Kalininqrad əyaləti var və bu əyalətlə Rusiyanın hər hansı bir quru əlaqəsi yoxdur. Amma Rusiya bu əraziyə çox rahatlıqla səfər edə bilir. Biz müharibənin gedişatında gördük ki, sərhəddə Rusiya bayraqları peyda oldu, hazırda Qarabağda ermənilər yaşayan ərazilərdə Rusiya bayraqları geniş tətbiq olunur. Ona görə də Azərbaycan prezidenti Avropa ölkələrinin bir çoxuna mesaj verir ki, münaqişənin həlli ilə bağlı lazım olan anda lazımi addımların atılmaması ona gətirib çıxarıb ki, Ermənistan öz süverenliyini Rusiyaya təhvil verib və bir müddətdən sonra Rusiyanın tərkibində Kalininqrad kimi bir federativ subyektə çevrilə bilər. Mümkündür ki, prezident Əliyev bağlı qapılar arxasında gedən danışıqların bir hissəsindən agahdır. Agah olması da ona imkan verir ki, elə indi bu fikri səsləndirsin. Bir müddətdən sonra Rusiya Ermənistanı öz federativ subyektinə çevirməklə bağlı iş görməyə başlayarkən prezident Əliyevin prosesləri öncədən görməsi ortaya çıxacaqdı. Azərbaycan prezidenti göstərir ki, o, regionda baş verən prosesləri görür, gələn təhlükələri və imkanları dəyərləndirir.