Türkiyə və ABŞ hərbi əməliyyatlarla bağlı geniş razılığa gəlirlər

***

Turan: Prezident Trump daha əvvəl də Suriyadan çıxacaqlarını elan etsə də başda Rusiya olmaqla,bir çox ölkə buna təmkinli yanaşmışdı.Suriyadan çıxmağa dair bu dəfəki açıqlaması və Türkiyənin hərbi əməliyyat planları barədə nə deyə bilərsiniz?

Pekin: ABŞ artıq sərhədin o tərəfində Türkiyənin hərbi əməliyyat keçirəcəyini bilir.Bununla bağlı iki ölkə arasında razılaşma əldə edilib.ABŞ özü bu əməliyyatda iştirak etməyəcək çünki orada qurduğu sistemin pozulmasını istəmir.Türk ordusu sərhədin 30 kilometr dərinliyinə qədər gedəcək,PYD/YPG qüvvələri isə daha aşağı tərəfə çəkiləcək.Daha sonra Türkiyə o bölgəyə 2 milyon qaçqını yerləşdirərək "Ərəb kəməri" yaratmağı planlaşdırır.Türkiyənin bölgəyə 3 nöqtədən daxil olmağı planlaşdırdığını görürük.Daha sonra orada hərbi bazalar yaradılaraq bölgə o şəkildə nəzarət altında saxlanılacaq. PYD/YPG-nin çıxacağı bölgələrlə bağlı Türkiyənin planları isə "Ərəb kəməri"nin yaradılmaısndan sonra daha da konkretləşəcək. Türkiyə öz sərhədlərini təhlükəsiz hala gətirmək məcburiyyətindədir.ABŞ isə orada indiyə qədər dəstəklədiyi kürd silahlı qüvvələrini dağıtmır,onlar olduğu kimi qalacaq və bir az cənuba çəkiləcək.ABŞ açıq şəkildə kürdləri dəstəkləyir və onları mühafizə edir.ABŞ-ın Suriyadan çəkilməsinin səbəblərinə gəlincə: görünür,bundan sonrakı mərhələdə İranla daha çox məşğul olacaq.Ölkə içində problemlər var,prezident seçkisi yaxınlaşır,Donald Trumpın vəzifədən uzaqlaşdırılmasına dair təşəbbüslər var və s. Digər tərəfdən,Türkiyəni bundan sonra Rusiyaya daha çox möhtac qoymamaq və Ankara ilə Moskvanın müttəfiqliyi gücləndirmələrinə mane olmaq da ABŞ-ın Suriyadan çıxmasına təkan verən faktorlardır.

Turan: ABŞ-ın bölgədən çıxması Türkiyəyə birbaşa hansısa problem yaradarmı?

Pekin: Təbii ki,yarada bilər.İŞİD terror təşkilatını yenidən gücləndirib bizim üstümüzə salarlar.Ölkəmizin içində də İŞİD vasitəsiylə problemlər yarada bilərlər.İdlib problemi həll edilməyib,Türkiyəyə qarşı oradan da təzə problemlər yarada bilərlər.Ən təhlükəli məsələlərdən biri də Türkiyənin sərhədin o tərəfində yaradacağı bazalara qarşı gerilla hücumlarının təşkil edilməsi ehtimalıdır,Türkiyənin başını o yolla da ağrıda bilərlər. Bu baxımdan ABŞ öz oyunlarını pərdə arxasında qalaraq oynaya bilər.ABŞ guya İŞİD-in Suriyada təmizləndiyini bəyan edir ancaq istər Suriyada istərsə də Türkiyədə ondan həmişə Türkiyəyə qarşı istifadə edilə bilinər.Mən bu proseslərdə Türkiyə ilə ABŞ arasında daha geniş miqyaslı müzakirələrin aparılaraq razılaşmaların əldə edildiyinə inanıram.Çünki ABŞ-ın əsas məqsədi PYD/YPG-nin bölgədə ayaq üstündə qala bilməsidir.Belə olan halda ABŞ Türkiyəyə deyə bilər ki,mən səni Şərqi Aralıq dənizi məsələsində dəstəkləyirəm,Şimali İraqdakı əməliyyatlarına göz yumuram.Sən də PYD/YPG-ni sərhəddən 30 kilometr cənuba çəkilərək orada sağ-salamat qalmasına göz yum.ABŞ hər şeyin "Təhlükəsiz bölgə" ilə məhdud qalmasını tələb edə bilər,Türkiyənin bunu qəbul etməsi mümkündür,belə bir razılıq da ola bilər.Türkiyənin planlarının həyata keçirilməsinin əsas şərtlərindən biri də bizdəki 2 milyon ərəb qaçqının oraya yerləşdirilməsidir.Bunun üçün 50 milyard dollar pula ehtiyac var.Avropa Birliyi Türkiyənin orada hərbi əməliyyat keçirməsinə qarşıdır,ona görə qaçqınların bölgəyə yerləşməsinə pul ayırmaya bilər.Rusiya və İran Suriyanın ərazi bütövlüyünü vurğulasalar da hal-hazırda Türkiyənin orada əməliyyat keçirməsinə açıq şəkildə qarşı çıxmırlar.Bəşər Əsəd isə qarşı çıxır.Ona görə Türkiyə,bir növ,ictimai diplomatiya işi apararaq sərhədin o tərəfinə humanitar məqsədlə getdiyini dünyaya izah etməyə çalışır.Türkiyəyə qarşı Qərb ölkələrinin istifadə edəcəyi arqumentlər arasında çox şey var, hətta FETÖ-dən də istifadə edə bilərlər.

Turan: Bəs bu işlərə Suriyadakı əsas aktyor Rusiya nə deyir?

Pekin: Hər şeydən əvvəl,Rusiya bu proseslərdə Türkiyə ilə ABŞ-ın və NATO-nun arasını vurmaq istəyir.Rusiya "Ərəb kəməri" planını dəstəkləyə bilər.Hətta Suriyanın Şimal-Şərq bölgələrini ABŞ-a verib özü Şimali-Qərb bölgəsində möhkəmlənməyə də çalışar.Əslində Rusiya və İran "Astana prosesi"nin həyata keçirilməsini istəyir.Çünki hərbi əməliyyat Rusiya və İranla razılaşdırılmazsa, Fərat çayının Şərq sahili problemi də "Astana prosesi"nə daxil edilər və Türkiyənin əli-qolu bağlanar.Ona görə Türkyənin əməliyatdan əvvəl də sonra da balanslı hərəkət etməsi lazımdır.Çünki razılaşdırılmayan addımlar sərhədin o tərəfində də Türkiyədə də terror aksiyalarının çoxalmasına səbəb ola bilər.Əgər ABŞ ilə geniş müzakirələr aparılıbsa,Türkiyə bəzi təminatları ala bilər.Müşahidələr göstərir ki,Türkiyə sərhədin o tərəfində 8-10 il yox,daha çox qala bilər.Çünki Suriya probleminin qısa müddətdə həll edilməsini və oraya qısa müddətdə sülh gəlməsini gözləmək sadəlövhlük olardı. Uzun möhlətdə ABŞ ilə İsrailin Suriyanı parçalamaq niyyətində olduqlarını görürük.Ona görə orada marağı olan dövlətlərin hamısı öz oyunlarıı oynamağa çalışacaqlar.Və hər dövlət öz maraqlarına görə başqalarının maraqlarını baltalamağa hazırdır.

Turan: Suriyanın Şimali-Qərb bölgələrində Türkiyə öz üsuli-idarəsini qurub,prezdent Erdoğanın qərarı ilə bəzi Türkiyə universitetlərinin orada fakültələri açıldı.Türkiyə 911 kilometrlik sərhəd boyunca öz üsuli-idarəsini yarada biləcəkmi? Yarada bilməsə,hansı problemlərlə üzbəüz qalar?

Pekin: Suriyadakı vətəndaş müharibəsinin uzun müddət davam edəcəyini təxmin etmək çətin deyil.Bunu nəzərə alan Türkiyə sərhədin o tərəfində özünə dost insan cəmiyyəti yaratmağa çalışır.Bunu təbii qarşılamaq lazımdır.Əgər Türkiyənin maddi gücü olsa,911 kilometrlik sərhəd boyunca özünə yaxın insan cəmiyyəti yaratması gələcək üçün də çox yaxşı olardı.Türkiyə sərhədin o tərəfinə öz məmurlarını göndərib,bəzi bölgələrdə sabitlik məhz Türkiyənin sayəsində yaradılıb.Türkiyə orada özünə yaxın olan bir ətraf yaratmağa çalışır.Bundan başqa çarə yoxdur,gələcəyi düşünən hər bir dövlət bu addımı atardı.