Tokayevin xüsusi missiyası

Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Ukrayna müharibəsinin yaratdığı qeyri-sabitlik fonunda həmkarı İlham Əliyevlə qarşılıqlı maraq doğuran məsələləri müzakirə etmək üçün avqustun 24-də Azərbaycana bir günlük rəsmi səfər edib.

"Mən xüsusi missiya ilə gəlmişəm - ikitərəfli əməkdaşlığı yeni səviyyəyə çatdırmaq", - Tokayev Bakıda deyib.

Səfər Ukraynanın Müstəqillik Günü və Kiyevlə həmrəy dövlətlərin “Krım platforması”nın sammitinə təsadüf edib. Bir gün əvvəl Əliyev və Tokayev Ukraynanın ərazi bütövlüyü və suverenliyini dəstəklədiklərini bildiriblər.

Bir iş günü çərçivəsində həyata keçirilən səfərin mahiyyəti onu göstərə bilər ki, bir müddətdir davam edən Azərbaycan-Qazaxıstan məsləhətləşmələri müəyyən nəticə verib və bu, iki Xəzəryanı dövlətin başçılarının sözləri və imzaları ilə təsdiqlənməlidir. İşçi məsləhətləşmələrin uğurunu Tokayevin Azərbaycan paytaxtına çatan kimi xüsusi xidmətlərinə görə tələsik Əliyevə “Qızıl Qıran” ordeni təqdim etməsi də sübut edə bilər.

Qazaxıstan neftinin dünya bazarlarına nəqli problemləri, eləcə də Azərbaycan və Qazaxıstan arasında artan ticarət-iqtisadi əlaqələr haqqında məlumatlar prezident Tokayevin səfərinin üç əsas aspektdən əhəmiyyətli olduğunu deməyə əsas verir: Qazaxıstan neftinin nəqlinin Azərbaycanın infrastrukturu vasitəsilə dünya bazarlarına çıxarılması, səmərəli Asiya-Avropa logistikasını inkişaf etdirmək məqsədilə ikitərəfli münasibətlərin gücləndirilməsi, müxtəlif sahələrdə, o cümlədən iqtisadiyyat, təhlükəsizlik və mədəniyyət sahələrində əməkdaşlığı genişləndirmək.

Tokayevin səfəri ərəfəsində Qazaxıstan neftini Rusiyanın Novorossiysk limanı vasitəsilə dünya bazarlarına daşıyan Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumunun (CPC) neft kəmərində dördüncü nasazlıq baş verib. Növbəti qəzanın gözlənilməz olması ehtimalı azdır. Bu ilin iyulunda məlumatlı Tokayev hökumətə neft ixracı üçün alternativ marşrutlar hazırlamağı tapşırmışdı. Ekspertlərin fikrincə, Novorossiysk limanında baş vermiş qəza yalnız 2023-cü ilin yazına qədər aradan qaldırıla bilər və bu, Qazaxıstan neftinin ixracını ildə 67 milyon tondan 40 milyon tona qədər məhdudlaşdıracaq.

Rusiyanın Baltikyanı Ust-Luqa limanında Qazaxıstan Avropaya 2,2 milyon ton, Azərbaycana isə demək olar ki, eyni həcmdə neft çıxarır. Lakin Azərbaycan marşrutu müvafiq tədbirlərlə daşımaları bir neçə dəfə artırmağa qadirdir. Qazaxıstan neftinin müəyyən hissəsini Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTS) boru kəməri qəbul edə bilər. Məhdudiyyətlər Qazaxıstana məxsus “CPC Blend”in yüngül kükürdlü neft olması ilə əlaqədardır ki, bu da əhəmiyyətli qarışdırma nəticəsində dünya bazarlarında yüksək qiymətə malik “Azeri Light” brendinin keyfiyyətini aşağı sala bilər.

Bununla belə, Qazaxıstan neftini ildə 5 milyon ton neft ötürmə gücünə malik Bakı-Supsa kəməri ilə (Gürcüstanın Qara dənizdəki limanı) nəql etmək mümkündür. Kəmər artıq Azərbaycan neftinin nəqlini dayandırıb və Qazaxıstan neftinə keçə bilər. Lakin bu, həm də tanker donanmasının konsolidasiyası və iki ölkənin Xəzər dənizindəki terminallarının işinin intensivləşdirilməsini tələb edəcək.

Ola bilsin ki, gələcəkdə BTC-yə əlavə olaraq birləşməklə Qazaxıstan-Azərbaycan Xəzər neft kəmərinin tikintisi məsələsi gündəmə gələ bilər. Bu məqsədlə Qazaxıstan neftinin kükürdlü çirklərdən təmizlənməsi və “Azeri Light” standartlarına çatdırılması üçün Xəzər dənizinin Qazaxıstan sahilində neft emalı zavodunun tikintisi layihəsi nəzərdən keçirilir.

Hər iki ölkənin xüsusi önəm verdiyi ikinci mühüm məsələ logistikadır. Qazaxıstan və Azərbaycan artıq Mərkəzi Asiya və Qafqazda nəqliyyat qovşağına çevrilib. Statistika İpək Yolu marşrutu ilə yüklərin daşınmasının artdığını göstərir və bu amil regional siyasətdə prioritet təşkil edir, bunu hər iki dövlət başçıları öz çıxışlarında dəfələrlə qeyd ediblər.

2022-ci ilin birinci yarısında Azərbaycan və Qazaxıstan arasında yükdaşımalar 2021-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 3,5 dəfə artıb. 

Bu ilin mart ayında Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun  inkişafı məqsədilə Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstan birgə müəssisənin yaradılması barədə razılığa gəliblər. O, hərtərəfli tariflər, yüklərin bəyan edilməsi, vahid İT həllərin tətbiqi və tranzit yüklərin konsolidasiyası məsələlərini həll edəcək.

Qazaxıstan hökuməti hesab edir ki, bu marşrutla ildə 10 milyon tona qədər нцл, o cümlədən 200 minə qədər konteyner daşıya bilər.

Bu şəraitdə ticarət-iqtisadi əlaqələrin artması təbii hal alır. Qazaxıstanın Ticarət və İnteqrasiya Nazirliyinin  məlumatına görə, 2022-ci ilin birinci yarısında Azərbaycana ixrac nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. Bu müddət ərzində buğda ixracı 11,6 dəfə, neft məhsullarının ixracı 2,7 dəfə, elektrovozların ixracı 6,4 dəfə, dəmir yolu ixracı 7,5 milyon dollar, qara metal tullantıları və qırıntıları 5,3 milyon dollar, mineral gübrələrin ixracı $3,4 milyon dollar artıb.

Ümumilikdə, ilin birinci yarısında ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi altı dəfə artaraq 2021-ci ilin birinci yarısındakı 49,678 milyon dollardan indiki 326,6 milyon dollara yüksəlib.

Yeni reallıqların diktə etdiyi ümumi maraqlara əsaslanaraq, Azərbaycan-Qazaxıstan münasibətlərinin təkcə ikitərəfli əsasda deyil, həm də əsası Türk Dövlətləri Təşkilatı olan müəyyən ittifaqlar çərçivəsində daha da inkişafını və möhkəmlənməsini gözləməliyik. Qafqaz-Mərkəzi Asiyanın şimalında və cənubunda baş verən tektonik çağırışlar nəticəsində onun aktiv fəaliyyətinə tələbat yaranıb.

Əliyevlə Tokayevin növbəti görüşünü noyabrın 11-də Səmərqənddə Türk Dövlətləri Təşkilatının hazırlıqları tam sürətlə davam edən birinci sammitində gözləmək olar. Qazaxıstan prezidentinin səfəri indiki halda onun müqəddiməsi kimi qiymətləndirilməlidir.