Media-icmal 16.09.19

Regionların inkişafında dövlət proqramlarının rolu, neftin qiymətinin kəskin enə bilməsi ehtimalı ətrafında müzakirələr, "kölgə iqtisadiyyatı"na və məişət zorakılığına qarşı mübarizənin effektivliyi və s. məsələlər bugünki (16 sentyabr 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır...

Regionları dəyişdirən dövlət proqramları

"Azərbaycan" qəzeti "Dövlət proqramlarının icrası regionların sosial-iqtisadi simasını dəyişib" sərlövhəli məqalədə ölkə regionlarının inkişafını dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, 2004-cü ildən regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair dövlət proqramlarının icrası ölkənin ümumi inkişafında önəmli rol oynayır, hərtərəfli tərəqqinin təmin edilməsinə, paytaxtla regionlar arasında fərqin azalmasına səbəb olur.

Müəllifə görə, proqramların qəbulundan sonra regionlarda minlərlə kiçik, orta və böyük həcmli müəssisələr istifadəyə verilmiş, münbit infrastruktur yaradılmış, turizm inkişaf etmiş, aqrar sektorda məhsul istehsalı dəfələrlə artmış, uğurla icra olunan dövlət proqramları regionlardakı şəhər, qəsəbə və kəndlərin simasını dəyişmiş, əhalinin rifahının yüksəlməsinə şərait yaratmışdır.

Yazı müəllifi əlavə edir ki, Prezident İlham Əliyevin bölgələrə mütəmadi səfərləri dövlət proqramlarının icrasını sürətləndirməklə regionların hərtərəfli inkişafının təmin edilməsi, yeni iş yerlərinin açılması, əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi sahəsində görülən işlərə təkan vermişdir.

Məqalədə vurğulanır ki, dövlət başçısı proqramların icra olunduğu dövr ərzində 1800-dən çox infrastruktur obyektlərinin açılış və təməlqoyma mərasimlərində iştirak etmiş, istehsal təyinatlı müəssisələrin fəaliyyəti ilə tanış olmuş, sahibkarlarla görüşlər keçirmiş, qaldırılan məsələlərlə maraqlanmışdır.

Müəllif deyir ki, Prezident yerlərdə olunan müraciətləri və dövlət proqramlarının tələblərini nəzərə alaraq bölgələrdəki şəhər və rayonların sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsi istiqamətində 650-dək sərəncam imzalamışdır. "Dövlət proqramları çərçivəsində görülən işlər ölkədə həyata keçirilən sosial-iqtisadi inkişafa da müsbət təsir göstərmişdir. Bunun sayəsində 2004-2018-ci illərdə ümumi daxili məhsul real ifadədə 3,3, o cümlədən qeyri-neft sektoru 2,8 dəfə artmışdır. Bu dövrdə sənaye real ifadədə 2,6, o cümlədən qeyri-neft sənayesi 2,4, kənd təsərrüfatı 1,7 dəfə çoxalmışdır", deyə nəticələri təqdim edir.

Müəllif deyir ki, ölkədə sahibkarlığın inkişafına göstərilən dövlət dəstəyi də öz müsbət nəticəsini vermişdir, 2003-cü ildə sənaye məhsulunun ümumi həcmində özəl sektorun payı 56,8 faiz idisə, hazırda bu rəqəm 80 faizdən çoxdur.

Məqalə müəllifi deyir ki, ölkədə sənaye parkları və məhəllələri sisitemi də inkişaf edir, regionlarda 9 sənaye park və məhəllələri fəaliyyət göstərir, hazırda 33 rayon üzrə 258,3 min hektar ərazidə 51 aqroparkın, o cümlədən 17 müasir cins heyvandarlıq kompleksinin və 34 iri bitkiçilik təsərrüfatlarının yaradılması üzrə işlər sürətlə davam edir, hazırda 22 aqropark fəaliyyət göstərir bu ilin sonuna daha 11 aqroparkın da fəaliyyətə başlaması nəzərdə tutulub.

Yazının sonunda isə oxuyuruq: "Aqrar sahədə həyata keçirilmiş sistemli tədbirlər sayəsində ölkəmizin kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları üzrə özünütəminetmə səviyyəsi yüksəlmişdir. Ərzaq məhsullarının istehsalı artmaqla yanaşı, ixrac imkanları da genişlənmişdir".

Əgər neft 40 dollara enərsə

"YeniSabah.az"da isə "40 dollar Azərbaycan üçün çox təhlükəli rəqəmdir" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif dünya bazarında neftin qiymətinin aşağı enməsi mükünlüyü və bunun Azərbaycana təsirləri barədə iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli ilə söhbətləşir.

Müəllif vurğulayır ki, Maliyyə Nazirliyi 2020-ci il üçün Azərbaycanın dövlət və icmal büdcəsində neftin 1 barrelinin qiymətinin 55 ABŞ dollar nəzərdə tutulacağını açıqlayıb, digər tərəfdənsə, Rusiyanın nüfuzlu iqtisadçısı, keçmiş iqtisadi inkişaf naziri German Qref isə neftin 40 dollara qədər ucuzlaşacağı proqnozu verib.

N.Cəfərli öncə dünya neft bazarında 2016-cı ildən qiymətin bahalaşmasına toxunaraq deyir ki, qiymət artımı bazarın tələb-təklif prinsipilə yox, toqquşan geosiyasi maraqların nəticəsi olaraq ortaya çıxıb.

Ekspert hesab edir ki, İranın neft bazarından kənarlaşdırılması, Liviyada vətəndaş müharibəsi, Venesuela ətrafında siyasi böhran, OPEK-Rusiya anlaşması dünya bazarında neftin qiymətinin artmasına təsir edən səbələrdir.

"Bu geosiyasi gərginlik, sanksiyaların olması neft bazarında qiymətlərin yuxarı çəkilməsinə səbəb oldu. Amma mütəxəssis olaraq bilirik ki, əgər neft qiymətlərinin artımında süni səbəblər varsa, onlar aradan qalxsa, iqtisadi tənzimləmə olmasa, neftin qiymətini süni şəkildə yuxarı saxlamaq mümkün deyil".

N.Cəfərli German Qrefin neftin qiymətinin 40 dollar və ya ondan da aşağı düşməsi ehtimalını səsləndirməsini heç də təsadüfi saymır: "Dünyada İran, Venesuela və Liviya məsələlərinin həll olunmasına doğru addımların atılması, dünyada neft hasilatının kəskin artması bunu deməyə əsas verir. Bu gün Amerika gündəlik 12,5 milyon neft hasil edir ki, bu Rusiyadan da, Səudiyyə Ərəbistandan da daha çox neft hasil etdiyi mənasını verir. Bu da neft bazarına təsir edir. Əgər bütün bu amilləri nəzərə alsaq, bu ilin sonu-gələn ilin əvvəlində 40 dollara qədər enmələr müşahidə olunsa, Azərbaycan iqtisadiyyatında ciddi problemlərin olması ehtimalı artacaq".

N.Cəfərliyə görə, Azərbaycan hökumətinin gələn ilin büdcəsində neftin qiymətini 5 dollar aşağı salaraq hesablaması doğru və pozitiv bir qərardır:

"Qiymətin aşağı salınması büdcənin normal tənzimlənməsində mühüm rol oynaya bilər. Amma 55 dollar da riskli bir həddir. Yəni, həqiqətən qiymətlər 40 dollara düşsə, bu zaman Azərbaycan iqtisadiyyatında büdcənin parametrlərinin yerinə yetirilməsində, büdcə xərclərinin maliyyələşdirilməsində ciddi problemlər yaşanacaq. Ən böyük problem də Azərbaycan manatı ilə bağlı olacaq. İki ildir ki, Azərbaycan manatı süni şəkildə sabit saxlanılır. Əgər belə bir şey baş versə, manatı süni şəkildə saxlamaq mümkün olmayacaq və bir müddətdən sonra hökumət məcburən növbəti devalvasiya addımlarına getməli olacaq. Bu da manatın dəyərdən düşməsinə, bütün makroiqtisadi göstəricilərə təsir edəcək. Qiymətlər artacaq, inflyasiya yüksələcək. Bütün bunlar Azərbaycanda sosial vəziyyətə mənfi təsir göstərəcək. 40 dollar Azərbaycan üçün çox təhlükəli rəqəmdir".

Məmur biznesi leqallaşdırılmayınca

"Yeni Müsavat" qəzetində isə "Ölkədə kölgə iqtisadiyyatını necə aradan qaldırmaq olar - təkliflər" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif Azərbaycanda "kölgə iqtisadiyyatı"na qarşı mübarizə yolları barədə ekspert Rəşad Həsənovla söhbətləşir.

Müəllif vurğulayır ki, kölgə iqtisadiyyatına qarşı aparılan mübarizə ilə bağlı günlərdə Bakıda "Kölgə iqtisadiyyatına qarşı mübarizə - iqtisadi inkişafın mühüm amili kimi" adlı beynəlxalq konfrans keçirlib və mözu ilə əlaqəli müzakirələr aparılıb.

Yazıda vurğulanır ki, Dövlət Gömrük Komitəsinin sədri Səfər Mehdiyev komitənin kölgə iqtisadiyyatına qarşı ölkəyə idxal olunan və ölkədən ixrac olunan məhsulların insan iştirakı olmadan rəsmiləşdirilməsi, risklərin dəyəndirilməsi və baş verə biləcək risklərin qiymətləndirilməsi, qaçaqmalçılıqla mübarizə kimi üç istiqamətdə mübarizə aparıldığını deyib. "Bəzi işbazlar formalaşıb və bizim işimiz onları müəyyən edib kölgə iqtisadiyyatını aradan qaldırmaqdır. O cümlədən xüsusi imtiyaz verilmiş şəxslər arasında kommersiya məqsədi üçün nəzərdə tutulmadığı adı altında belə fəaliyyətlə məşğul olan işbazlar formalaşıb. Bu işbazlarla da mübarizə aparılır", deyə S.Mehdiyev bildirib.

Müəllif deyir ki, adı çəkilən tədbirdə Vergilər naziri Mikayıl Cabbarov isə prezident İlham Əliyevin kölgə iqtisadiyyatını böyük bəla adlandırdığını vurğulyıb, Vergilər Nazirliyinin bu il kölgə iqtisadiyyatının həcmini azaltmağı hədəflədiyini söyləyib: "Gəlirlərini tam şəffaf bəyan etmək istəməyənlər az deyil. Bəzən onların səsi gur çıxır. Amma bu, müvəqqəti haldır".

M.Cabbarovun sözlərinə görə, Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatı ən çox pərakəndə ticarət və ictimai iaşə sahələrində mövcuddur, müavini Sahib Ələkbərov isə deyir ki, Azərbaycanda kölgə qitisadiyyatı yalnız qeyri-neft sektorundadır.

Ekspert R.Həsənov deyir ki, statistika orqanına dürsüt məlumat vermədiyinə görə statistika orqanının əlində həmin quruma lazımi təsir etmək üçün inzibati mexanizm yoxdur, amma Vergilər Nazirliyi belə mexanizmlərə malikdir: "Bütün bunlarla yanaşı, qeyd edim ki, Azərbaycanda statistikanın aparılmasında siyasi qərarlardan asılılıq var. Bir çox hallarda təqdim olunan məlumatlar elə statistika orqanı tərəfindən dəyişdirilir, təhrif olunur. Yaxud müəssisələrə məlumatları təhrif olunmuş formada vermək tapşırılır. Bu da ölkədə həyata keçirilən siyasi xəttə bağlı məsələdir".

R.Həsənov hesab edir ki, Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatı hər sahədə yüksək paya malikdir, pərakəndə ticarət və ictimai iaşə isə bir qayda olaraq kölgə iqtisadiyyatının ən yüksək təşəkkül tapdığı sahələrdən biri kimi qiymətləndirilib.

Ekspert iddia edir ki, bu sektorda müəssisələr ən yaxşı halda dövriyyənin 15-20 faizini leqallaşdırırlar, digər hissə isə gizli iqtisadiyyatın predmetinə çevrilir və bu gün qeydiyyatdan yayınmanın kökündə dayanan problemlərdən biri də istehsalla bağlıdır.

Ekspertin sözlərinə görə, piştaxtalara xarici istehsal adıyla çıxarılan məhsulların böyük bir qismi yerli istehsaldır, yəni, istehsalın real həcmi də rəsmi statistikada olduğundan xeyli çoxdur.

Gizli iqtisadiyyatın leqallaşdırılması çox ətraflı, kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edir: "Yəni burada birmənalı olaraq iqtisadiyyatın leqallaşdırılması siyasəti ortaya qoyularsa və xüsusilə də Azərbaycan iqtisadiyyatında böyük payı olan məmur biznesinin, himayə olunan biznesin leqallaşdırılması ilə bağlı effektiv addımlar atılarsa, bu zaman ciddi nəticə almaq olar. Yoxsa problemin üstünə birtərəfli qaydada getməklə nəticə əldə etmək olmaz".

Məişət zorakılığı və işləməyən qanun

"Modern.az"da isə "Bu il 915 qadın, 306 kişi məişət zorakılığından zərər çəkib" sərlövhəli məqalə diqqət cəlb edir.

Müəllif məişət zorakılığı və onun nəticələri barədə rəsmilərlə və ekspertlərlə söhbətləşir.

Daha sonra müəllif məişət zorakılığı müstəvisində Bakıda bir qadının əri tərəfindən qətlə yetirilməsini vurğulayır və bu sahədə statistikanı nəzərə çatdırır.

Müəllif Dövlət Statistika Komitəsinə istinadən deyir ki, 2018-ci ildə 915 qadın, 306 kişi məişət zorakılığından zərər çəkib, amma əlavə edir ki, mətbuatda yayılan məlumatlar real rəqəmlərin rəsmi statistikadan xeyli çox olduğunu göstərir.

Müəllif deyir ki, Azərbaycanda 2010-cu ildən qüvvədə olan "Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında" qanun var, amma bu qanun da məişət zorakılıqların qarşısını yetərli səviyyədə ala bilmir.

Müəllif vurğulayır ki, qanunun 10-cu maddəsi zərərçəkmiş şəxslərə mühafizə orderinin verilməsini nəzərdə tutur, zərər çəkmiş şəxsə qısamüddətli və ya uzunmüddətli mühafizə orderi verilə bilər.

Yazı müəllifi vurğulayır ki, bu orderlər isə şəxsi məişət zorakılığndan müdafiə etmək üçündür, amma qanunun tələbi indi də, demək olar ki, işləmir, buna görə də mühafizə orderi alanların sayı zorakılığa məruz qalanların sayından dəfələrlə azdır: "Hətta az sayda verilən mühafizə orderində nəzərdə tutulan qadağaların icrasının necə həyata keçiriləcəyi qeyri-müəyyəndir. Təcrübə isə göstərir ki, kağız üzərində yazılanları Azərbaycan cəmiyyətində təcrübədə tətbiq etmək olmur".

Məqalədə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinə istinadən mühafizə orderlərinin verilməsinə 2014-cü ildən başlandığı, 2014-cü ildə 3, 2015-ci ildə 6, 2016-cı ildə 7, 2017-cı ildə 34 qısa və uzun müddətli orderlər verildiyi diqqətə çatdırılır.

Ekspert, "Təmiz Dünya" İctimai Birliyinin rəhbəri Mehriban Zeynalovanın qənaətinə görə, mühafizə orderinin alınmasından sonrakı proses nəticəsiz qalır: "Cünki icra orqanı hər hansı formada bu orderdə nəzərdə tutulan işləri reallaşdıra bilmir. Araşdırılsın görək, mühafizə orderinin verilməsindən sonra icra strukturu nə qədər səlahiyyətlidir ki, şəxsin zərərçəkmişə təkrar zərər yetirməməsinə nəzarət etsin. Demək, mühafizə orderi verilsə belə, əsas məsələ bunun nə qədər təsirli olması ilə bağlıdır. Təcrübə göstərir ki, qanunun olması, muhafizə orderinin verilməsi hələ zorakılığın qarşısının alınması demək deyil".

M.Zeynalova hesab edir ki, mühafizə orderinin tələblərinin təcrübədə tətbiq mexanizmi yoxdur, odur ki, mühafizə orderi əvəzinə sosial işin təşkili və məcburi psixoloji yardım məsələsi gündəmə gəlməlidir: "Bunun reallaşmasına qanun yol verir. Digər tərəfdən, bütün dünyada məhz qadınlara qarşı zorakılığın qarşısını almaq üçün qadın polislərin sayını artırırlar. Eləcə də polislərlə sosial işçilərin birgə əməkdaşlığını gücləndirirlər. Bu təcrübədən də yararlanmaq olar".