Nəqliyyat və rabitə sahələrinin inkişaf konsepsiyası lazımdır

- Hökumətin hesabatlarında rabitə sektoru ən qabaqcıl sahə kimi xarakterizə olunur. Ölkədə telekommunikasiyanın vəziyyəti barədə fikriniz necədir?

- 2015-ci ilin payızında Rabitə Nazirliyində baş vermiş hadisələr - biznesmenlərin şantajında iştiraka görə nazirlik rəhbərliyinin həbsləri - rabitə sektorunu bir neçə il geriyə atdı və sahələri peşəkarlarsız, konsepsiyasız idarə etməyin mümkün olmaması kimi məntiqi sonluqla başa çatdı. Nəqliyyat kimi rabitə də dövlət üçün strateji baxımdan mühüm sahədir, xüsusilə rabitə sektorunun rəqəmsallaşdırılmasının başa çatdırıldığı, ölkənin ovuc içi göründüyü bir vaxtda. Buna görə də birləşmiş yeni nəqliyyat və rabitə sahəsinin unifikasiyası, mövcud vasitələrin inventarlaşdırılması ilə bağlı bir sıra təxirəsalınmaz məsələlərin həlli, ekspertiza, texniki audit və ölkənin yeni sahəsində tətbiq edilən şəbəkə həllərinin bir araya sığışdırılması tələb olunur.

- Azərbaycanda telekommunikasiya sahəsində real irəliləyiş varmı?

- Adətən sahələrin inkişaf səviyyəsi hazır texnologiyaların alınması ilə (hətta bəzən üç dəfə bahasına alınır) dəyərləndirilmir, ölkənin tələb olunan yeni texnoloji qurğular istehsal etmək qabiliyyəti ilə dəyərləndirilir.

Azərbaycanda elmi-texniki kadrların hazırlanması sistemi, birgə beynəlxalq rabitə istehsalçıları və operatorlar tələb olunur. Əks halda, hər şey "Bakteleqraf" və "Azeurotel" ilə olduğu kimi olar.

Azərbaycanda sahə institutu kimi Nəqliyyat və Rabitə Universitetinin yaradılması vəziyyəti dalandan çıxara biləcək mütəxəssislərin hazırlanmasında bizə yardım edə bilərdi. Axı "informasiya texnologiyaları"ndan istifadə xidmət deyil (onları biz yaratmırıq), Azərbaycandan pul qoparmaq istəyən xarici istehsalçıların maliyyə maraqlarıdır.

- Ölkədə normal bazar iqtisadiyyatı üçün nə lazımdır?

- Bazar iqtisadiyyatı ancaq real alternativ və rəqabətin olduğu zaman keyfiyyətli olur. Rabitə xidmətlərinə görə abunəçi ödəniş sisteminin əvəzlənməsi ilə "vaxt əsaslı ödəniş"ə (Avropa ölkələrində olduğu kimi) keçmək lazımdır. Kommunal xidmətləri (qaz, su və elektrik enerjisi) sayğaclara keçiriblər, niyə bunu telekommunikasiyada etməyiblər, eyni kompüterləşmə səviyyəsi ilə? Belə olsaydı rabitə xidmətlərinin tarifləri aşağı olardı. Hazırda 11 MDB ölkəsi arasında bu, demək olar ki, ən bahalıdır. Niyə xalqa ucuz şəhərlərarası, beynəlxalq və İnternet xidmətləri təqdim etməyək? Ərazisi 2,4 dəfə bizdən böyük olan Belarusda bu, edilir. Təəssüf ki, telekommunikasiyada daxili istehsalat yoxdur, odur ki, Azərbaycan idxaldan çox asılıdır. Görünür, hökumət qərara alıb ki, almaq daha asandır, nəinki istehsal etmək və ya özünün istehsalat infrastrukturu ilə məşğul olmaq. Alqı-satqıda korrupsiyanın "şapka" adlanan məlum tərəfləri var. İstənilən istehsalat öz oyun qaydalarını, ən başlıcası isə rəqabət və alternativi tələb edir. Qeyd etmək lazımdır ki, rəqabətdə maraqlı olmayan dövlət məmurları lazımi layihələrin inkişaf prosesini əngəlləyir. Onlar lazımi dövlət sifarişlərini özləri almaq istəyirlər ki, bu da ölkədə maya dəyərinin artmasına səbəb olur.

- Azərbaycanda telekommunikasiya sahəsində özəlləşdirməni necə qiymətləndirirsiniz?

- Özəlləşdirmə alternativ, rəqabət və texniki-iqtisadi əsaslandırmanın olduğu zaman effektlidir. Çoxmilyonlu rabitə istehlakçılarının istəyini nəzərə almaq lazımdır. Çünki 2015-ci ilin payızında rabitə sektorundakı biabırçı təmizlənməyə qədər şayiələr dolaşırdı ki, ölkədə telekommunikasiyanın sahibləri müəyyən edilib. Görünür, bunlar müəssisənin mühakimə olunmuş rəhbərləri idi. Odur ki, aşağıdakılar tələb olunur:

• Bu sahədə özəlləşdirmənin başlanma və bitmə müddəti haqqında açıq qərar;
• "Yuxarıların göstərişi" ilə hərəkət etməyən sahə komissiyaları;
• Açıq müsabiqələr, həmçinin xarici investorlar arasında.

Məmurları dövlət müəssisələrinə "nəzarət"dən "xilas etmək" lazımdır. Ən başlıcası isə çoxmilyardlıq qurumun sahibi öncədən "ssenarisi" üzrə müəyyən edilməsin. Sahələrin (dövlət strukturlarından kənar) müstəqil tənzimləyiciləri, liberallaşma, demonopolizasiya və sonda özəlləşdirmə lazımdır. Hər dövlət qurumunun özəlləşdirmə məsələsini öz bildiyi kimi həll etməsi yolverilməzdir. Belə ki, növbəti yeni qurum əvvəlki qərarları öz xeyrinə yenidən dəyişməli olacaq. Məsələ belədir: bundan öncə ölkədə özəlləşdirmə üzrə aparılan işlər nə dərəcədə ədalətlidir və təkrar özəlləşdirməyə şamil ediləcəkmi?

- Siz telekommunikasiya sahəsində ekspert kimi öz fikirlərinizi mətbuat ilə bölüşürsünüz. Buna necə reaksiya verirlər?

- Əvvəllər mənim mətbuatdakı çıxışlarıma məhəl qoyulmadığını və yuxarılarda onlara reaksiya verilmədiyini düşünmək mümkün deyildi. 2016-cı ildə mən KİV-də 15 məqalə dərc etdirdim. Bu gün, görünür, bütün bunlar "yuxarılar üçün" maraqlı deyil. Bununla belə, susmaq olmaz. Istəmirəm ki, illər sonra bizim rabitəçilər nəslini qorxaqlıqda, rabitə sektorunda baş verən bugünkü prosesləri görüb susmaqda suçlasınlar. Rəqəmsal telekommunikasiya və KİV o qədər bir olub ki, Yer kürəsinin istənilən yerində istənilən hadisə bütün dünyanın diqqətində olur, dünyanın istənilən nöqtəsində hazırlanan hər yeni rəqəmsal texnologiya isə qısa zamanda inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq istənilən ölkədə tətbiq edilmək üçün nailiyyətə çevrilir.

- Bir nazirlikdə üç sahənin - rabitə, yüksək texnologiyalar və nəqliyyatın birləşdirilməsi düzgündürmü?

- Məsələ başqadır: nazirliyin adına "yüksək texnologiya"sözünün əlavə edilməsi nəyə lazımdır? Axı bizim sahəyə əlavə edilən "yüksək texnologiya" ifadəsi ancaq rabitə sahəsi üçün unikal ola bilməz. Yüksək texnologiyalar hər yerdə lazımdır- səhiyyə, təhsil, müdafiə sahələrində. Rəqəmsal texnologiya özü-özlüyündə ölkədə demokratiyanın inkişafının və şəffaflığın qarantı deyil. Görünür, avtoritar rejimlər şəraitində hər bir şəxs haqqında məlumat bazasının yaradılması şəxsi həyatın toxunulmazlığına, insan hüquqlarına təhlükə yaradır, xüsusilə seçki, referendum proseslərində və KİV-də özgəfikirliliyə qarşı mübarizə zamanı. Odur ki, yüksək vəzifələrə təyinatlar peşəkarlıq tələb edir, qohumbazlıq və ya kiminsə qarşısında xidmətləri yox.

Sahəni "kağız layihələr" poliqonuna çevirmək olmaz, illər sonra sərf edilən milyonlar unudulur. "AzerSpace" ölkəyə 200 mln. dollara başa gəlib (digər məlumatlara görə, daha çox). Xərcin özünü doğrultması ilə bağlı proqnoz 5 il öncə, 2013-cü ildə peykin ilk buraxılışından sonra açıqlanıb. Bu gün isə deyirlər ki, "Azərbaycanın "Azerspace-1" peykinin istismarından gəlirləri $90 mln." təşkil edib. Bəs, haradadır çəkilən xərcin özünü doğrultması?

Nəqliyyat və rabitə sahələrinin inkişaf konsepsiyası lazımdır. Ancaq Azərbaycanda nəqliyyat və rabitə üzrə sahə elmi institutlarının olmadığı şəraitdə texnoloji yeniliklərdən geri qalmamaq üçün dünyada gedən tendensiyaları kim izləyəcək? İKT Universitetinin yaradılması barədə prezidentin sərəncamı da həyata keçirilmədi.

- Azərbaycanda yeni sahənin inkişafı üçün hansı addımlar atılmalıdır?

- Yeni sahənin inkişaf addımlarını aşağıdakı alqoritmlə təsvir etmək olar:

1.Yeni sahənin şəffaflığı, effektivliyi və davamlı inkişafı üçün bütün nəqliyyat və rabitə telekommunikasiya vasitələrinin vahid texnoloji institutda birləşdirilməsi;

2. Şəffaflıq və nazirliyə alternativ üçün nəqliyyat və rabitə sahəsinin qeyri-dövlət tənzimləyicisi tərəfindən idarə edilməsi (menecment);

3. Bu sahədə alternativin və rəqabətin təminatı üçün ölkə ərazisində fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən rabitə şəbəkələrinin yaradılması;

4. Ölkə regionlarında rabitənin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, kəndlərdə rabitə vasitələrinin etibarlılığının və fasiləsiz işinin təminatı;

5. Sahələrdə "lazımsız layihələr"in çıxarılması..