Bütün dövləti "Asan Xidmət"ə verin, insanları incitməyin

Azərbaycan hökumətinin "Asan Xidmət" dövlət xidmətinin korrupsiyata zidd uğurlarına isnad etməsi artıq hər bir vətəndaşı çox qıcıqlandırır. Bəli, "Asan Xidmət" birmənalı şəkildə yaxşı qurumdur. Amma nə üçün bütün xidmətlər, qeydiyyat, dövlətin icazəsi və ya qadağası "AX"-də həll olunmur? Nə üçün "AX"-in ətrafında hər yerdə rüşvət qoparırlar, özü də həyasızcasına, istehza ilə və heç nə dəyişmir?

Mənzərənin tam olması üçün real həyatdan misal gətirim: vətəndaş yerli icra hakimiyyəti məmuruna icazə sənədini imzalamaq xahişi ilə müraciət edib. O isə rüşvət qoparmaq istəyir. Vətəndaş vermir, qanunu xatırladaraq təkid edir. Buna cavab olaraq məmur yorğun halda deyir: "Qulaq as, mən oruc tuturam (hadisə bu yaxınlarda başa çatmış Ramazan ayında baş verib). İstidir, əsəblərim son dərəcə gərilib. Məni ələ salma. Mən sənə məbləği dedim. Ver və sənə yaxsı yol".

Nədən vergi ödəyiciləri vergi hesabatını doldurur, amma Dövlət sosial hesabatın öhdəsindən gələ bilmir?

Sabah iyulun biridir. Sosial Müdafiə Fonduna onlayn hesabat problemini 20 gün ərzində necəsə həll etməyin lazım olduğu dəhşətli dövr başlayır. Hər bir azərbaycanlı vergi ödəyicisi DSMF-ə bu fonda ödənişləri barədə müntəzəm olaraq­­ - ilin birinci, dördüncü, yeddinci və doqquzuncu aylarında - hesabat verməlidir: Özü də ki, yanvarda iki - dördüncü rüb üzrə və ıillik hesabat təqdim etmək tələb olunur. Nəzəri cəhətdən, hesabatı fərdi kompüterdə, hətta evdə onlayn rejimində doldurmaq olar. Amma bunu tək-tük vətəndaşlarımız bacarır, çünki Dövlət Sosial Müdafiə Fondunda hesabatın onlayn forması həddən artıq mürəkkəbdir, yadda saxlamaq lazım olduğu nüans (çalar) və kodlarla zəngindir, üstəlik, bu proqramla işləmək üçün kompüterə Dövlət Fondunun təklif etdiyi xüsusi proqramı yükləmək lazımdır. Bu məqalənin müəllifi Sosial Müdafiə Fonduna müntəzəm hesabatlar göndərdiyi 10 il ərzində onların onlayn-xidmətindən istifadə etməyi öyrənməyib.

Kimsə etiraz edə bilər: özün günahkarsan, kompüter savadına yiyələn. Cənablar, əgər mən bu məqaləni kompüterdə yığıb redaksiyaya göndərirəmsə, deməli, bu sahədə savadım var. Amma digər göstərici daha vacibdir: hər bir vergi ödəyicisi həmin müddətdə Əhalinin Sosial Müdafiəsi Fondu ilə yanaşı Dövlət Vergi Xidmətinə onlayn rejimdə hesabat verməlidir. Vergi Xidməti işçilərinin elektron hesabatlılıq saytı o qədər sadədir ki, məqalənin müəllifi və onun bütün tanışları, vergilər məsələsini sadəcə, evdə 10 dəqiqə ərzində həll edir. Sosial Fondla isə bu, alınmır. Həm də ki, eyni rəqəmləri olan eyni bir hesabatı əvəcə bir quruma göndərdikdən sonra bunu o birisi üçün də təkrar etməyin nə mənası var? Xüsusən ona görə ki, hamı vergi hesabatının öhdəsindən asanlıqla gəlir, çünki Vergi Xidməti işçiləri rahat onlayn hesabatı aləti yaradıblar. Birinin saytı sadə və aydındır, digərinin isə, əgər sən peşəkar mühasib deyilsənsə və ya bu Dövlət Fondunda xüsusi treninqlər keçməyibsənsə, praktik olaraq, əlçatmazdır.

Keşən ilədək Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun hər bir rayon xidmətində vətəndaşlara pulsuz yardım edən məsləhətçi ştatı var idi. Bu il həmin vəzifəni ixtisar etdilər. Bu xidmətə gələnlər nə etməlidirlər? Fondun əməkdaşlarına kiçik rüşvət verməlidirlər ki, onlar elektron bəyannamələrini doldursunlar, yaxud elə həmin fondun məmurlarının yaratdığı aydın olan ödənişli kontorlara müraciət etməlidirlər?

Bu müəssisəyə vergi işçilərinin saytını təkrarlamağa nə mane olur? Və ya bir internet resursu çərçivəsində vətəndaşların doldura bilməsi üçün vergi məmurları və Sosial Müdafiə Fondunun eyni bir onlayn-bəyannamədən istifadə etməsi barədə iki təşkilatın razılığa gəlməsi daha yaxşı olmazdımı? Mütəxəssislər bu, məntiqə uyğun ideyanın gerçəkləşməsi qarşısında maneə görmürlər.

Müəllifin sorğusuna Dövlət Sosial Müdafiə Fondundan cavab verdilər ki, vətəndaşların çətinliklərlə üzləşdiyindən xənbərdardılar və saytın sadələşdirilmiş versiyası üzərində işləyirlər. Amma heç nə dəyişmir: elektron hesabatların doldurulması üzrə kömək almaq üçün ya pul vermək, ya da həqarət duya-duya xahiş etmək lazımdır. Adətən, biznesmenlər pul vrirlər, əlbəttə, əgər bu məsələni müstəqil şəkildə və ya eyni üsulla - korrupsiya yolu ilə həll edən peşəkar mühasibi işə götürməyiblərsə.

Texniki baxışdan keçmə barədə etiket hətta paslı avtokarda da vardır

Azərbaycanda avtomobillərin sayı çoxdur. Statistikaya görə, bütün dövlət maşınları, avtobuslar, özüboşaldanlar və mənfur evakuatorlar da nəzərə alınmaqla, hər iki vətəndaşın payına bir maşın düşür. Bütün avtomobillər hər il və ya, əgər maşın köhnə deyilsə, daha uzun müddətdən sonra Dövlət Yol Polisinin (DYP) nəzdində xüsusi texniki mərkəzdə icbari texniki baxışdan keçməlidir. Bu, Bakıda belədir, rayonlarda isə bu cür rayonlararası və ya şəhər mərkəzləri yaradılmışdır.

Yollarda şütüyən avtomobillərə bir baxın. Xüsusilə əyalətlərdə. Köhnə, paslı avtomobil çoxdur, bazara məhsul, metal qırıntıları, tikinti materialları daşlmaq üçün təzədən düzəldilərək pikapa çevrilmiş qədim "Volqa"lar da vardır. Kəndlərdə o dərəcədə çürümüş "Jiquli" sürürlər ki, hərəkət zamanı hər an sürücü və sərnişinlər asfaltın üstünə düşə bilərlər. Bu qədər çoxsaylı qəzaların məhz bu markalı avtomobil ilə baş verdiyi təsadüfi deyil. Amma onların hamısının ön şüşələrinə texniki baxışdan keçdiyini göstərən birkalar yapışdırılıb.

Bəzi avtomobil sürücüləri Yol Polisinin texniki mərkəzlərinə gəlmirlər, çünki arzuolunan birkanı həmin texniki mərkəzlərin işçilərinə və ya korrupsiya vasitəsilə onlarla bağlı insanlara telefonla sifariş edərək evdə də almaq olar. Bu, qanuni xidmət deyil, korrupsiyaya misaldır nümunəsidir Bu cür xidmət baha başa gələcək, amma maşını yoxlamırlar və onda cəsarətlə qorxmadan mobil terror qurğusu yerləşdirmək olar.

Azərbaycanda DYP texniki mərkəzlərindəki rüşvətxorluq haqqında nə qədər yazılıb və danışılıb! Nail olunmuş yalnız odur ki, bundan xeyli vaxt əvvəl hökumət yeni və nisbətən yeni avtomobilləri icbari texniki xidmətdən azad etməyə razı oldu. Buraxılış ilindən asılı olaraq belə maşın sahibləri öz avtomobillərini "köhnələr"i sürənlərlə müqayisədə texniki baxışdan daha az keçirməlidirlər. Bax, bizim bütün qələbəmiz elə bundan ibarətdir. Hərçənd Rusiyadakı kimi, texniki baxışı, əlbəttə, DYP-də attestasiyadan keçmiş özəl avtomobil təmiri üzrə emalatxanalara tapşıra bilərdik. Onda avtomobil sahibləri texniki baxışdan keçirilmə üçün evə yaxın və ucuz bir yeri seçərdilər. Korrupsiya elementi qalardı, amma bir seçim də yaranardı: "vicdanlı olanların yanına gedəcəyəm". İndi isə bizim başqa seçimimiz yoxdur, avtomobilçi təcrübəli korrupsiyaçı ilə görüşməyə məhkumdur, ona görə də 10 manat artıq verərək, həmin birkanın evə gətirilməsini sifariş etmək daha rahatdır, həm də ki, Maştağadakı texniki mərkəzə gedib-qayıtmağa da xeyli benzin sərf etmək lazım olardı.

Hökumətə bu xidməti sınanmış, texniki cəhətdən yaxşı təchiz edilmiş özəl şirkətlərə tapşırmağa və onların işinə nəzarət etməyə nə mane olur? Heç nə, amma delə olardısa, kimlərinsə cibinə çirkli pulların böyük axını kəsilərdi. Bizim korrupsiyanın əbədiliyinin səbəbi də elə məhz budur. Və ya texniki baxışı maşınların saz halda olmasında hamıdan çox maraqlı ola bilən sığorta şirkətlərinə həvalə etmək daha yaxşı olardı.

Hər mərtəbəyə görə min manat tələb edən məlumatlandırma icraatı

Bu ilin may ayının 25-də rəsmi KİV-lərdə Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinə düzəlişlər dərc olunmuşdu. Buna qədər düzəlişlər 2016-cı il oktyabrın 14-də və ondan əvvəllər də edilmişdi Yeniliklərin məqsədi vətəndaşların özəl, yəni onların özlərinin torpağında fərdi ev tikintisinin qanuniləşdirilməsi prosedurunu asanlaşdırmaqdır. Adi dildə desək, vətəndaşlar özləri üçün 2 mərtəbədən və müəyyən metrdən hündür olmayan ev tikmək üçün icra hakimiyyətindən icazə almamalıdırlar. Hakimiyyət orqanını bu niyyətiniz barədə yazılı şəkildə xəbərdar etmək və onlara gələcək evin planını təqdim etmək kifayətdir. Kağız üzərində bu, çox gözəl görünür.

Əslində isə hər mərtəbə üçün min manat rüşvət vemədən vətəndaşlar öz ərazisindəcə ev tikə bilməz. Ona görə ki, onlar evin layihəsi ilə birlikdə məlumatlandırma məktubunu rayon hakimiyyətinə təqdim etdikdə, oradan ən müxtəlif səbəblərin göstərildiyi formal rədd cavabı alırlar: boş kommunikasiya (su, qaz, işıq) yoxdur, layihə normativlərə uyğun deyil və sair. Rüşvət qoparmaq istəyəni ərizəçinin torpaq sahəsi yanında, hətta, ətrafında çoxdan bütün kommunikasiyalarının fəaliyyət göstərdiyi bağ evlərinin tikilmiş olduğu, layihənin isə həmin rayonun icra hakimiyyəti aparatında çalışan memarın tərtib etdiyi qətiyyən maraqlandırmır.

Yox, bu onlar üçün maraqlı deyil. Vətəndaşa başdansovma rəsmi cavab yollayacaqlar, yerində ölçmə və razılaşdırmalar aparacaqlar, vətəndaşları hansısa imza və möhürlər üçün şəhər hakimiyyətinə göndərəcəklər, o isə təəccüblənəcək və inandırmağa başlayacaq ki, bu məsələnin onlara aidiyyəti yoxdur. Eyni zamanda, sanki bu rayonun İcra Hakimiyyətində işləməyən, ancaq aşkarcasına onunla çox sıx bağlı olan anonim "yoldaşlar" vətəndaşı təkidlə maarifləndirməyə çalışaraq, hər şeyi sadə və tez həll etməyi təklif edəcəklər: hər mərtəbə üçün min manat.

Bu yazının müəllifi iki vətəndaş tanıyır: rüşvət verməkdən imtina etmiş və torpağı satmaq və ev tikməmək, lakin cinayət əlaqəsinə girməmək qərarına gəlmiş sabiq siyasətçi və fəaliyyət göstərən jurnalist,

Qalanları isə pul verir və tikirlər. Bakıdan çıxarkən, ətrafa baxın, təxminən hesablayın, görün nə qədər villa və bağ evi vardır və oğru ciblərində nə qədər pulun çökdüyünü təsəvvür edin. Bax, bu səbəbdən, adı çəkilmiş qanuna bir neçə düzəlişin edildiyinə baxmayaraq, əsas və real olan - "hər mərtəbə görə min manat" - dəyişməz qalır.

Həyatımızdan olan bu cür misalları çox gətirmək olar, özü də bütün bunlar hamıya məlumdur. İdxal yüklərinin gömrük rəsmiləşdirilməsi dövlət xəstəxanalarında müalicə, islah evi və dustaqxanalarda həbs, polis bölmələrində baş verən bütün hər şey və bir çox digər şeylər korrupsiya sxemləri ilə sıx çarpazlaşıb. Nəhəng pul kütlələri heç də gizli olmayan kanallara dövlət büdcəsinin yanından və deməli, ondan əmək haqqı, yardım və müavinət alanların yanından axıb keçir. Korrupsiyaya qarşı edilən söhbətlər, verilən bəyanatlar, keçirilən konfrans və simpoziumların sayı-hesabı yoxdur, ancaq bunun müqabilində çox az şey dəyişir. Axı ləğv edilmiş MTN zabitlərinin sahibkarlardan zorla yüz minlər və milyonlarla vəsait qopardığı ölkədə bir "ASAN Xidmət"lə bütün hər şey həll edilə bilməz.

Kimdir müqəssir? Bu suala cavab vermək üçün prokurorları, müstəntiqlərli, məhkəmə ekspertləri və hakimlərinin olduğu səlahiyyətli dövlət orqanları mövcuddur. Qoy düşünsünlər, baş sındırsınlar və işləsinlər, çünki əgər biz kimlərisə adbaad göstərsək, bizi dərhal Baş Prokurorluğa çağıracaqlar və əgər həmin gün evə buraxsalar, yaxşıdır. Xalqa söhbətxana yox, nəticə lazımdır.