Öldürücü pambıq

Ümumilikdə son iki həftədə 140-dan çox pambıqçı zəhərlənib. Kütləvi zəhərlənmələr cinayət işi açılmasına gətirib çıxarıb, Baş Prokurorluq, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi və Dövlət Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi isə məlumat yayaraq, dolayısıyla pambıqçılıqla məşğul olan şirkətlərin təqsirinə işarə ediblər. Bəyanata əsasən, şirkətlərin məsul şəxsləri işçilərlə lazımi şəkildə təlimat vermirlər, kimyəvi preparatların təsir müddətini gözləmədən onları tarlalarda işə cəlb edirlər. Kənd təsərrüfatı naziri İnam Kərimov da pambıqçılıq şirkətlərinin məsuliyyətini qeyd edib, amma əlavə edib ki, tarlalarda istifadə olunan kimyəvi preparatların keyfiyyəti məsələsi araşdırılır: "Ola bilər ki, bu hadisələr idxal olunan preparatların keyfiyyətinin pis olması və ya özəl şirkətlərin təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməməsi səbəbindən baş verir". Aydındır ki, hər iki təxmin doğrudur, belə ki, iyulun 1-dən kimyəvi preparatların idxalını Dövlət Fitosanitar Nəzarət Xidmətinin yerinə Dövlət Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi həyata keçirəcək. Xidmət rəhbəri Camal Quliyev tutduğu vəzifədən azad edilib, pambıq istehsalı ilə məşğil olan şirkətlərin bəzi məsul şəxsləri isə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib.

Maraqlıdır ki, heç bir rəsmi qurum dəfələrlə insanların kütləvi zəhərlənməsinə gətirib çıxardığı ehtimal olunan kimyəvi preparatların adını çəkmir. Hazırki reallıqları nəzərə alsaq, dərmanların sadəcə olaraq vaxtının keçdiyini və ya ümumiyyətlə köhnə nəsil ucuzlu preparat olduğunu və istifadəsinin qadağan olunduğunu ehtimal etmək olar.

Əvvəllər pambıqçılıqda müxtəlif həşəratlara və xəstəliklərə qarşı mübarizə üçün müxtəlif pestisidlərdən istifadə olunurdu. Təkcə 1989-cu ildə Azərbaycana 40 min tondan çox pestisid və 84 adda zəhərli kimyəvi preparat gətirilib. Həmin vaxt respublika keçmiş SSRİ-də bir hektarlıq sahədə pestisidlərin tətbiqinə görə birinci yeri tuturdu. Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra böyük pestisid ehtiyatları nəzarətsiz qalıb. 1995-ci ildə Ucar rayonunda mal-qaranın kütləvi tələfatı baş verib, bunun səbəbi köhnəlmiş kimyəvi maddələrdən zəhərlənmə olub.

Amma texnologiyalar inkişaf edir və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Milli Ətraf Mühitin Monitorinqi Departamentinin direktor müavini Mətanət Əzizovanın iddiasına görə, bu gün pambıq tarlalarında təyyarələrlə pestisidlərin səpilməsi vasitəsilə zərərvericilərə qarşı mübarizə və ətraf mühitə vurulan ziyan ağlasığmaz dərəcədədir. Onun sözlərinə görə, ötən əsrin 80-ci illərindən sonra təhlükəli pestisidlərin tətbiqi beynəlxalq səviyyədə dayandırılıb: "Nazirliyin mütəxəssisləri vaxtilə pestisidlərin inventarlaşdırılmasını həyata keçirib, sonradan bu pestisidlər qədim Cəngi qəbirstanlığına (Bakıdan 53 km məsafədə və Bakı-Şamaxı avtomagistralından iki kilometr məsafədə Qobustan inzibati rayonunda poliqon) aparılıb. Pestisidlər beton plitə bunkerlərə yerləşdirilib, orada quyulara basdırılıb". Əvəzova jurnalistlərə verdiyi açıqlamada qeyd edib ki, bu gün bitki xəstəliklərinə və zərərvericilərə qarşı müxtəlif preparatlar bioloji əsaslarla yaradılır. "Əlbəttə, onlar daha bahalıdır, amma beynəlxalq təşkilatlar təhlükəli pestisidlərin istehsalını dayandırıb və müasir preparatlar almaq lazım gəlir. Ekologiya Nazirliyində ölkədə tətbiqi qadağan olan xüsusi preparatlar siyahısı var. Bir sıra konvensiyaları imzalayan Azərbaycan üzərinə təhlükəli kimyəvi birləşmələrdən istifadə etməmək öhdəliyi götürüb. Ölkəyə idxal edilən preparatlarla bağlı çox ciddi nəzarətə riayət olunur və onlar Ekologiya Nazirliyinin ekspertizası olmadan tətbiq edilməyəcək", deyə ekspert bildirib.

Amma o, təhlükəli maddələr tətbiq olunmadığına görə, bundan başqa, özəl torpaqlara giriş üçün xüsusi icazə tələb olunduğuna görə torpaqlarda pestisidlərin mövcud olub-olmamasının monitorinqinin aparılmadığını da qeyd edib.

Hər şey ekspertin bir neçə ay əvvəl iddia etdiyi kimidirsə, bu yay kütləvi zəhərlənmələr nədən baş verib?

Hələ 2003-cü ildə Azərbaycan dayanıqlı zəhərli maddələr haqqında Stokholm Konvensiyasını ratifikasiya edib. Konvensiyaya əsasən, onu imzalayan ölkələrdə bir sıra pestisidlərin tətbiqi qadağan edilib. Amma bəzi ekspertlərin iddialarına görə, bu günə qədər Salyan, Neftçala, Cəlilabad, Ağcabədi, Beyləqan, Ağdaş və bir sıra digər rayonlarda pestisid ehtiyatları var. Qadağan edilmiş pestisid ehtiyatları kimi DDT, heksaxloran, izofen, natriumprofinat, xlorofos və s. göstərilir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Avropa İqtisadi Komissiyasının məlumatına görə, Azərbaycana hər il 500 tona yaxın pestisid idxal olunur, ATƏT-in məlumatına görə isə onların bir hissəsi saxtadır.

Saxta pestisidlər fermerlərin həyat və sağlamlığı üçün təhlükəlidir, belə ki, onların xüsusiyyətlərinin cüzi də olsa dəyişdirilməsi kimyəvi maddənin orqanizmə toksikoloji təsirini dəfələrlə artıra (ürəyin, böyrəklərin, qara ciyərin, endokrin sistemin fəaliyyətinin qısamüddətli və uzunmüddətli pozuntusu, ölümcül nəticə), habelə kəskin zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Təşkilatın məlumatına görə, saxta pestisidlər təkcə xaricdən idxal olunmur, bütün Cənubi Qafqaz ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda da istehsal olunur.

Bu biznes çox böyük gəlir gətirir və bu yaxınlarda pambıqçıların zəhərlənmələrində saxta pestisidin rolu istisna deyil. Yerli sakinlərin sözlərinə görə, Sabirabadda bu yaxınlarda baş vermiş zəhərlənmələr zamanı bütün təhlükəsizlik qaydalarına riayət olunması da bu versiyanı təsdiq edir. Yəni kimyəvi maddələr səpildikdən yalnız 10 gün sonra əraziyə girişə icazə verilib, amma 17 gün keçməsinə baxmayaraq, pambıqçılar yenə də zəhərlənib.

2017-ci ildə Pambıqçılığın İnkişafı üzrə Dövlət Proqramı qəbul edilib. Rəsmi məlumatlara görə, sahənin inkişafı üçün 500-ə yaxın pambıqyığan kombayn alınıb, ölkədə traktorların və digər xüsusi texnikanın istehsalına başlanıb. Prezident İlham Əliyevin sözlərinə görə, 2017-ci ildən etibarən Azərbaycan özü indiyədək ölkədə heç vaxt istehsal olunmayan pestisidlərin istehsalına başlayıb. Bəs onda niyə indiyədək pambıq əsasən əllə yığılır, pestisidlər isə hələ də xaricdən alınır?

Suallar çoxdur, cavab hələlik yoxdur, zəhərlənmələr isə davam edir. Xoşbəxtlikdən, hələlik zəhərlənmələrdən sonra ölümcül nəticə yoxdur. Amma nə qədər ki, dövlət orqanları yatır, kim bilir, hələ nələr ola bilər?!