TAPŞIRIQLI YOXLAMA

Hesablama Palatasının Neft Fondunu yoxlamasını məhz belə adlandırmaq olar
Azərbaycanın Hesablama Palatası Dövlət Neft Fondunda yoxlamalara başlayıb. Bu haqda kütləvi informasiya vasitələrinə məlumat verən Hesablama Palatasının sədri Heydər Əsədov auditin bir neçə istiqamətdə aparıldığını deyib. Palata sədrinin sözlərinə görə, auditorlar fondun vəsaitlərinin hərəkətini, onun portfeli, aktivlərin valyuta strukturu, yerləşdiyi ölkə və həmin maliyyə vəsaitlərinin saxlandğı təsisatların reytinqini təhlil edirlər. Hesabalama Palatasının sədri Heydər Əsədov həmçinin bildirb ki, yoxlamalar 2007-2009-cu illəri əhatə edir.
Ekspertlərin qənaətincə isə, həmin illər təsis ediləndən bəri Neft Fondunun bəlkə də ən çətin dövrü olub. Belə ki, Neft Fondu bu yaxınlarda etiraf edib ki, qlobal maliyyə böhranı səbəbindən maliyyə itkiləri ilə üzləşmişdi. Bu, Neft Fondunun tarixi ərzində ilk maliyyə itkiləri sayılır. Söhbət bir sıra iri suveren fond aktivlərinin də müflis olduğu İslandiyanın Kauthing bankından gedir. 2008-ci ildə böhran nəticəsində Kaupthing bank müflis olmuşdu. Deyilənlərə görə, İslandiya bankında Azərbaycan Neft Fondunun 23 mln manat dəyərində aktivləri puç olub. Bundan savayı bu haqda məlumat yayan qərb mətbuatı Neft Fodnun aktivlərinin məhşur Lehman Brothers şirkətində də saxlandığını xəbər verirdi. Dünya maliyyə böhranı ucbatından Dövlət Neft Fondunun ümumi itkiləri hələlik bəlli deyil. Hər halda güman etmək olar ki, bunun müəyyən edilməsi Hesabalama Palatası yoxlamalarının əsas qayələrindən biri olmalədır.
Amma hər-halda Azərbnaycan hökümətinin xüsusiyyət və iş prinsiplərini nəzərə alsaq bəri başdan əminliklə söyləmək olar ki, həmin bu hökümətin tərkib hissəsi olan Hesablama Palatısının yoxlamaları formal xarakter daşıyacaq. Təsis ediləndən bəri Hesablama Palatası müxtəlif yoxlama və auditlər keçirsədə bütün bunlar real yoxlama olmayıb. Avropa ölkələrinin təcrübəsindən fərqli olaraq bizim Palatanın yoxlamaları ciddi məsələlərin araşdırlmasını əhatə etmir. Buna sübut kimi bir məqamı qeyd etmək olar. Sirr deyil ki, hazırda dövlət büdcəsindən ayrılan maliyyə vəsaitlərinin böyük bir hissəsi məmurlar tərəfindən mənimsənilir. Müxtəlif layihə və proqramalara, habelə büdcə qurumlarına ayrılan külli miqdarda pullar,neçə deyərlər, göyə sovrulur. Amma bu günə kimi Hesablama Palatası korrupsiya və büdcə vəsaitlərinin mənimsəmə hallarına dair bir faktı belə ortaya qoya bilibmi? Aydındır ki, bu, daha çox ritorik sualdır.
Azərbaycan hökümətində "əl əli yuduğuna" görə burada bu və ya digər rəsmi qurum digər idarədəki "əliəyriliyi" prinsip etibarilə ifşa edə biləməz. Əgər təbii ki, yuxarıdan hər-hansı nazirin "bitirilməsinə" dair siyasi sifariş daxil edilməyibsə. Amma siyasi rəhbərlik Əli İnsanov və ya Fərhad Əliyevin halında olduğu kimi kimisə cəzalandırmaq istəsə Hesablama Palatasının deyil, ənənəvi olaraq hüquq-mühafizə orqanlarından istifadə edəcək.
Qərb ölkələrində isə Hesablama Palataları ənənəvi olaraq büdcə vəsaitlərinin təyinatı üzrə xərclənib-xərclənməməsi məsələlərini araşdırır. Göründüyü kimi, Azərbaycan üçün kifayət qədər aktual problemdir.
Sirr deyil ki, Hesablama Palatası çox zaman əldə etdiyi məlumatları ictimaiyyətdən gizli saxlayır. Yoxlamanın özü müsbət hal olsa da onun nə dərəcədə şəffaf, ədalətli və obyektiv olaçağı böyük şübhə doğurur.
Neft Fodundan bu günə kimi 10-a yaxın iri sərmayə layihəsi maliyyələşdirilib. Onlar arasında qaşqınların məskunlaşdırılması, Oğuz-Qəbələ su kəməri və digərlərini qeyd etmək olar. Neft Fondunda böyük vəsaitlərin dövr etməsi baxımından ekspertlər yoxlamaları müsbət dəyərləndirir.Eyni zamanda ekspertlər vurğulayır ki, Hesablama Palatasının yoxlamalarının nəticələri ümumi və qeyri-konkret xarakter daşıyır. Elə götürək Neft Fondunun xaricdəki aktivlərini. Fondun özü aktivlərinin hansı maliyyə təsisatları tərəfindən idarə edildiyini açıqlamır və bunu nədənsə kommersiya sirri hesab edir. Amma anlamaq olmur ki, ictimai vəsait hesab olunan maliyyə niyə sirr hesab olunur? Əgər bu pullar elan olunduğu kimi həqiqətən də xalqın pullarıdırsa, onda bu məqam gizli saxlanmamalıdır. Və əgər Hesablama Palatası özünün yoxlamasında sonra da bu məlumatları açıqlamayacaqsa onda bu yoxlamanın heç bir dəyəri yoxdur.
Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun son məlumatına görə, hazırda bu maliyyə təsisatının balansında 13 milyard manata yaxın vəsait toplanıb. Neft Fondun vəsaitləri istiqraz, borc kağızı, depozit və pul bazarı alətlərində yerləşdirilib. Fondunun aktivlərinin 55%-i ABŞ dolları, 35%-i avro, 5%-i funt sterlinq, qalan 5 %-i isə digər valyutalarda yerləşdirilib. Neft Fondunun maliyyə əməliyyatlarında tərəfdaş qismində isə dünyanın aparıcı və nufuzlu bankları çıxış edir. Yəni Azərbaycanın neft ixrcında gələn gəlirləri xarici banklarda saxlanılır. Qeyri-rəsmi məlumatlara görə,onlar arasında ən məhşurları Fransanın Societe Generale, mərkəzi qərargahı Londonda yerləşən HSBC, İsveçrənin Credit Suisse, Almaniyanın Dresdner Bankı və digər maliyyə nəhəngləridir.
Neftçilərin Hüquqlarının Müdafiəsi Komitəsinin ekspert qrupu