Onun haqqında vida sözü yazacağımı ağlıma da gətirmirdim. Amma nə etmək olar, həyatın öz qanunları var və ondan yayınmaq mümkün deyil. Professor Eldar İsmayılovla məni 35 illik bir dostluq bağlayırdı. Bu qeyri-adi dostluq idi. Bu dostluq başlayanda biz ayrı-ayrı mədəniyyətlərin daşıyıcıları idik. O, rus dilli, mən Azərbaycan dilli idim. Mən kənd uşağı, o, isə şəhərdə doğulub böyümüşdü.
Eldar Moskva Dövlət Universitetinin , mən isə Bakı Universitetinin tarix fakültəsini bitirmişdim. Akademik Yuri Stepanoviç Kukuşkinin yetirməsi idi. Onun rəhbərliyi ilə namizədlik, məsləhətçiliyi ilə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdi. Mükəmməl təhsili və yüksək nəzəri bilikləri vardı. Əyalət universitetinin məzunlarından fərqli olaraq geniş düşüncəsi, maraqlı ümumləşdirmələri ilə diqqəti cəlb edirdi. Öz sağlığında yazdığım yubley yazısında ondan çox şey öyrəndiyimi bildirmişdim. Bu tərif deyildi, səmimi bir etiraf idi. Gənclik illərimizdə 9-cu mikrorayonda yaşayırdıq və zeytun bağ massivindəki axşam gəzintilərimizdə maraqlı müzakirələrimiz olurdu.
Onun mühakimələrində mən həmin dövrdə etalon sayılan MDU təhsilinin nəticələrini açıq-aydın hiss edirdim. Azərbaycan cəmiyyətinin social strukturu ilə bağlı dokdorluq işi üzərində işlədiyindən kəndin məişəti və mənəviyyatı, təsərrüfat həyatı ilə bağlı bir sıra məsələləri məndən soruşurdu. Bu müzakirələr onun statistik rəqəmlərdən aldığı bilikləri daha da dolğunlaşdırırdı.
Bizim ilk dövrlərdə başlanan intellektual müzakirələrimiz yuxarda dediyim fərqli mədəniyyətin varisləri olmağımızı arxa plana keçirdi. Xarakter uyğunluğu müəyyənedici amilə çevrildi. Münasibətlər ailəvi dostluq səviyyəsinə yüksəldi. Ona görə də Eldarın itkisi mənim üçün yaxın bir ailə üzvümün itkisi qədər ağırdır. Onun mənim həyat hekayəmdə xüsusi bir yeri vardı və bu yer ancaq ona məxsus idi. Zahirən biganəlik kimi görünə bilən daxili bir təmkini var idi. Heç ölüm də onun təmkinini poza bilmədi. Son vaxtlar eyham vurduğu axirət sevdası onu bizdən ayırdı. Amma bu ayrılıq müvəqqətidir.
Süleyman müəllim Əliyarlının itkisindən sonra Azərbaycan tarix elmində bir boşluq hiss edilirdi. Biz söhbətlərimizdə tez-tez bu mövzuya qayıdır, onun elmdəki rolu və nüfuzu barədə danışırdıq. Eldar müəllim üçün professor Süleyman Əliyarlı elmi bir örnək idi. Onun bilavasitə müəllimi olmuşdu, həyat yolunun müəyyən edilməsində unudulmaz xidmətlərini tez-tez xatırlayırdı. Düzünü deyim, ölümü hələ ki, özümüzdən uzaq hesab edirdik . Görüləsi işlərimizin çoxluğunu bəhanə gətirib, “aradan çıxmamağa” qərar verirdik. Amma sən demə həyat və ölüm məsələləri bizim qərarımıza bağlı deyilmiş. Vəfatından təxminən 4 saat əvvəl zəngləşmişdik.
Son illər axsayan səhhətindən bir az şikayətləndi. Amma bu şikayətdə ölüm əlamətləri yox idi. Birinci dünya müharibəsinin başlanmasının 100 illiyi ilə bağlı may ayında elmi konfrans keçirməyi planlaşdırırdı. Bir sıra xarici alimlərə artıq dəvətnamələr də göndərmişdi. Sonuncu söhbətimizdə buna da toxunduq. Yarı zarafat, yarı gercək mən dedim ki, əmioğlu (Moskvada olan dostumuz Eldar Abbasovun şərəfinə biz bəzən bir-birimizə belə müraciət edirdik) imkan verin dünya müharibəsi başlansın, sonra ya sentyabr, ya da oktyabr aylarının birində onun 100 illiyini keçirin. Ürəyinə dammış kimi, “çox gözləyə bilmərik, vaxt yoxdur” dedi.
Amma həyat vəfa etmədi və heç olmasa may ayına qədər də ona möhlət vermədi. Telefon danışığından sonra özümdən asılı olmayaraq onun mart ayının 30-da olacaq ad gününü xatırladım. Əlimin altında olan telefonun təqvimində həmin tarixin bazar gününə təsadüf etdiyini görüb daxili bir arxayınlıq keçirdim. 20 gün qalmasına baxmayaraq martın 30- nu yaddaş təqvimimdə qaraladım. Sən demə ölüm doğum günündən düz 20 gün əvvəl onu qaralamışmış.
Əminliklə demək istəyirəm ki, o, öz xeyirxah əməlləri, böyük elmi potensialı və milli vicdanı ilə ölümdən yüksəkdə dayanır. Bir alim kimi saf vətəndaş mövqeyi vardı. Azərbaycan tarixi haqqında yazılmış böhtan xarakterli yazılara biganə qala bilmirdi. Öz aramızda zarafatyana dünyanın ən operativ mətbuat xidməti adlandırdığımız Eldar Abbasov həmin yazıları Moskvadan göndərən kimi, biz aramızda iş bölgüsü aparır və bu böhtanlara necə cavab verməyin yollarını müzakirə edirdik. Çünki bilirdik ki, bu cavab olmasa Abbasov onsuz da bizi “rahat” buraxmayacaq. Moskva mühitini yaxşı tanıdığından yazıları hədəfə dəyir, çıxışları öz məzmunu və məntiqi ilə seçilirdi.
Mən bir sıra xarici ölkələrdə dəflərlə onun parlıq çıxışlarının şahidi olub, ölkəmizin belə bir elm adamı yetirməsindən iftixar hissi keçirmişəm. Sözün tam mənasında professor Eldar İsmayılov Azərbaycan tarix elminin dünya səviyyəsinə yüksələ bilmiş bir yetirməsi idi və bunu xarici nəşrlərdə onun əsərlərinə edilmiş istinadlar da təsdiq edir. Çoxsaylı belə istinadlardan yalnız bir nümunə gətirmək istəyirəm. Tanınmış Amerika alimi professor Vladislav Zubok 2007-ci ildə özünün Qərb dünyasında böyük şöhrət qazanmış “Baş tutmamış imperiya. Sovet İttifaqı soyuq müharibədə: Stalindən Qorbaçova doğru” kitabını hazırlayanda professor İsmayılovun “Hakimiyyət və xalq: Azərbaycanda müharibədənsonrakı stalinizm” kitabından geniş istifadə edib.
Bundan sonra Eldar müəllimin 2006-cı ildə nəşr olunmuş “Azərbaycan: 1953-1956. Mülayimləşmənin ilk illəri” kitabı da beynəlxalq tədqiqatçıların diqqətini çəkdi. 2010-cu ildə o, “Azərbaycan tarixi üzrə oçerklər”i hazırladı. Moskvada nəşr olunmuş bu kitab ən qədim dövrdən Sovet İttifaqı dağılana qədər Azərbaycan tarixi haqqında müəllifin öz yeniliyi ilə seçilən fikir və mülahizələrini əks etdirir və rus oxucusuna Azərbaycan tarixi haqqında maraqlı məlumatlar verir. Hazırda Rusiyanın humanitar istiqamətli universitetlərində yaxın xaric ölkələrinin tarixi fənninin tədrisində bu kitab Azərbaycan tarixi üzrə əsas tədris vəsaiti kimi istifadə edilir.
Son illərdə Eldar müəllim Azərbaycan tarixində məşum rol oynamış Şaumyan və Mikoyan haqqında iki monoqrafik tədqiqatı ilə keçmişin keşməkeşli hadisələrinə maraqlı bir baxış bucağı yaratdı. Onun uzun illər elmi axtarışlarının nəticəsi olan “Azərbaycanda repressiyalar: 1937-1938” adlı fundamental monoqrafiyası Rusiyanın məşhur “Rospen” nəşriyyatı tərəfindən bu il çap olunacağı gözlənilir. Məhz, bu əsər onun elmi yaradıcılığının yekunu, milli tarixşünaslıq qarşısında professor Eldar İsmayılovun böyük xidməti hesab edilə bilər. Onun uzun illər elmi axtarışlarının nəticəsi olan bu fundamental araşdırmada Azərbaycan üçün ağrılı mövzu olan Stalin repressiyalarının tam mənzərəsi yaradılmış və Stalinin Azərbaycan üzrə ölüm siyahiləri ilk dəfə olaraq məhz bu əsərdə dövriyyəyə gətirilmişdir. Təəssüf ki, amansız ölüm onu səbrsizliklə gözlədiyi bu əsərin işıq üzü görməsi sevincini duymaqdan məhrum etdi.
Dəyərli alim olmaqla yanaşı Eldar müəllim bacarıqlı elm və təhsil təşkilatçısı idi. O, əmək fəaliyyətinə Bakı Dövlət Universitetinin tədris hissəsinin müdiri kimi başlamış və hələ gənc ikən bir sıra tanınmış alimlərin həyat yolunun müəyyən edilməsində həlledici rol oynamışdı. Eldar İsmayılov 1990-1994-cü illərdə Universitetin tarix fakültəsinin dekanı vəzifəsində işləyərkən, tarix ixtisası üzrə müdafiə şurasına rəhbərlik edərkən, kafedrə müdiri vəzifəsini yerinə yetirərkən özünün bütün elmi və insane keyfiyyətlərini ortaya qoymuşdu.
Bir sıra istedadlı gənclərin, xüsusilə Moskva Dövlət Universitetinin məzunlarının fakültədə işlə təmin edilməsində onun müstəsna xidmətləri olmuşdu. Dekanlığı dövründə istedadlı tələbələrə xüsusi qayğı göstərirdi və bu qayğı üzərindən uzun illər keçməsinə baxmayaraq bu gün də çoxlarının qəlbini isindirir, içində həzin bir xatirə kimi yaşayır. Bəli, biz böyük bir alimi, işıqlı bir müəllimi və vəfalı bir dostu itirdik. Bu itki içimizi hələ çox yandıracaq, yandıqca da yolumuzu işıqlandıracaq. Çünki mahiyyətində nur var idi, içində işıq var idi. Ölən cismi, qalan işıqlı əməlləridir. Bilmirəm Allah bizə nə qədər ömür verəcək, amma onu bilirəm ki, bizdən sonra da çoxları hələ uzun müddət Eldar müəllimin işığına toplanacaq.
Cəmil Həsənli
Söz istəyirəm
-
Bu gün 2014-cü ilin fevralında başlayan rusiya təcavüzünün Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı müharibəyə çevrilməsindən 1000 gün ötür. Min gün davam edən ağrı, itki, göz yaşı...
-
Dörd il əvvəl 7 minə yaxın insanın həlak olduğu İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdı. Daha sonra ermənilər Azərbaycanın "antiterror əməliyyatları" adlandırdığı döyüşlər nəticəsində Qarabağı tərk etdilər.
-
Ukraynada Rusiya təcavüzünün səbəb olduğu vəhşi, qanlı müharibə davam edir, bu müharibə hər gün insan həyatına son qoyur, evləri, infrastrukturu dağıdır, ekologiyaya və ətraf təbii mühitdə saysız-hesabsız itkilərə səbəb olur. Ukrayna bu dünyada hər kəsdən çox sülhə can atır, çünki bu Rusiya-Ukrayna müharibəsinin vəhşiliyini hər gün hiss edən bizik. Biz yaşamaq hüququ, azadlıq və ədalət uğrunda mübarizənin önündəyik. Ukrayna Avropanın və dünyanın sabit gələcəyi üçün etibarlı əsasa çevriləcək ədalətli sülh axtarır və buna yeganə alternativ yol Ukrayna Prezidenti Volodımır Zelenskinin Sülh Formulasıdır (Ukrayna Sülh Formulası).
-
Sıra nömrəsindən asılı olmayaraq, ümumdünya COP tədbiri yalnız iqlim dəyişikliyinə deyil, həm də humanizmə xidmət edən bir aksiyadır. COP keçirən ölkədə siyasi məhbus ola bilməz, COP keçirən ölkə insan haqlarına hörmət etməlidir.
Rəy yaz