Koronavirus pandemiyasının kənd təsərrüfatına təsiri

Keçən ilin dekabr ayından Çin Xalq Respublikasında başlayan koronavirus epidemiyası artıq dünya ölkələrinin əksəriyyətində yayılıb və BMT-nin qeyd etdiyi kimi “koronavirus pandemiyası bütün planetin həyatını dəyişdirdi”. Dünya ölkələri COVID-19 ilə müxtəlif hazırlıq səviyyələrində qarşılaşdılar.

Qeyd etməliyəm ki, fevral ayının 27-də koronavirus xəstəliyinin Azərbaycan ərazisində yarada biləcəyi təhlükənin qarşısının alınması, profilaktik və təxirəsalınmaz tədbirlərin operativ həyata keçirilməsi məqsədilə Nazirlər Kabinetinin yanında aidiyyatı dövlət orqanlarının və qurumlarının rəhbər şəxslərindən ibarət qərargah yaradılıb. Mart ayının 30-da Nazirlər Kabineti yanında yaranmış qərargah koronavirus (COVID-19) infeksiyasının Azərbaycan Respublikasının ərazisində geniş yayılmasının qarşısının alınmasına dair əlavə tədbirlər nəzərdə tutub.

Həmin tədbirlər çərçivəsində “insanların fərdi evlərində və mənzillərində, daimi və ya müvəqqəti yaşadıqları (olduqları) yerlərdə qalmaları tələb olunur”. Həmçinin tələb olunur ki, “fərdi evlərdən və mənzillərdən insanların çıxışı - təxirəsalınmaz tibbi yardıma zərurət olduqda, həyat və sağlamlığa bilavasitə təhlükəli vəziyyət yarandıqda, fəaliyyətinə icazə verilən pərakəndə satış və əhaliyə xidmət göstərən obyektlərə getmək, məişət tullantılarının atılması hallarında, eləcə də xüsusi rejim dövründə fəaliyyət göstərən təşkilatlarda xidməti vəzifələrini icra etmək məqsədi ilə mümkündür”.

Onu da qeyd etməliyəm ki, bu kimi tədbirlər 31 mart -20 aprel 2020-ci ilədək qüvvədədir.

Nazirlər Kabineti yanında yaranmış qərargah bu müddətdə xüsusi rejim dövrünün tələblərinə əməl olunması şərti ilə bir sıra istiqamətlərdə fəaliyyətin davam etdirilməsinə icazə verib. Bunlardan ərzaq və kənd təsərrüfatı sahəsinə aidiyyatı olanları diqqətinizə çatdırıram. Bunlardan xidmət, təchizat və ticarət obyektləri olan baytarlıq xidmətləri, su təchizatı və meliorasiya, zoomağazalar, o cümlədən heyvanlar üçün yem satışı məntəqələri, qida məhsullarının və onlar üçün xammal istehsalı, qida məhsullarının tədarükü, təchizatı, saxlanılması və topdan satışı və ərzaq məhsullarının pərakəndə satış məntəqələrinə fəaliyyətlərinin davam etdirilməsinə icazə verilir.

Həmçinin əsas istehsalat növləri kimi kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalı, o cümlədən fermer təsərrüfatlarının fəaliyyəti, əkinçilik və məhsul yığımı da icazəli fəaliyyətlər hesab olunur. Qeyd etməliyəm ki, hazırda təsərrüfatlarda yaz-tarla işlərinin qızğın çağıdır. Xüsusi rejim dövrünün məhz bu dövrə təsadüf etməsinə baxmayaraq, yazlıq bitkilərin əkin-səpin işləri aparılır. Regionlardan əldə etdiyimiz məlumatlara gorə, əvvəlki illərdən fərqli olaraq bu il əkin-səpin işlərinə cəlb edilən muzdlu işçilərin sayı azdır. Bu da ola bilsin ki, insanların koronavirus infeksiyasına yoluxma təhlükəsi ilə bağlıdır.

Koronavirusun insan üçün nə qədər təhlükəli olduğu barədə KİV-lərdə kifayət qədər ətraflı məlumatlar yayılır. Şəhər şəraitindən fərqli olaraq kənd ərazilərində tibb məntəqələrində, apteklərində maska və digər tibbi ləvazimatların yetərincə olmaması da insanların hərəkətlərini məhdudlaşdırır.

Hesab edirəm ki, Azərbaycan höküməti kəndlilərin, fermerlərin təsərrüfat, əkinçilik fəaliyyətlərinin davam etdirilməsinə icazə verməklə işini bitmiş hesab etməməlidir.

Nəzərə alınmalıdır ki, ölkə əhalisinin 47,1 faizi (4707.6 min nəfər) kənddə yaşayır və ümumi ölkə üzrə məşğul əhalinin 36,3 faizi (1770,8 min nəfər) kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq sahələrində çalışır. Kənddə yaşayan və kənd təsərrüfatında çalışan insanların koronavirus (COVID-19) infeksiyasına yoluxma və insanların bir-birini yoluxdurması hallarının baş verməməsi üçün hökumət təcili xüsusi tədbirlər planı hazırlamalıdır.

Yerlərdən aldığımız məlumatlara görə, təsərrüfata işləmək üçün aparılan işçilər polislər tərəfindən maşınlardan düşürülür və fəhlələri daşıyan sürücülər cərimələnir. Buna baxmayaraq, fəhlələr 8-10 kilometr məsafəni piyada getməli olurlar.  Azərbaycan hökuməti kənd təssərüfatının spesifikasından irəli gələn bəzi xüsusiyyətləri və mövsümi amilləri nəzərə almaqla bu sahəyə xüsusi diqqət yetirməlidir.

Bu gün kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalçıları demək olar ki, təhlükəsiz olmayan şəraitdə fəaliyyət göstərirlər. Fermerlər, sahibkarlar əkin-səpin işlərini optimal müddətdə həyata keçirmək və aqrotexniki qaydalara vaxtlı-vaxtında əməl etmək məqsədilə əlavə muzdlu işçi qüvvəsi cəlb etməli olurlar. Kənd və qəsəbələrdən işə cəlb edilən fəhlələrin sağlamlıq durumunun necə olduğunu gözəyarı müəyyən etmək isə mümkün deyil.

Yaxşı olar ki, yaz əkin-səpin kampaniyası dövründə koronavirus (COVID-19) infeksiyasının rayon, qəsəbə və kənd ərazilərində yayılmasının qarşısının alınması məqsədi ilə rayon səhiyyə şöbələri gücləndirilmiş iş rejiminə keçsin. Fermerlərə, kəndlilərə yerində yardım etsinlər və məsləhətlər versinlər.

Əhalinin işgüzar fəallığının məhdudlaşdırılması tədbirləri ümumilikdə kənd təsərrüfatına təsirsiz ötüşməyəcək. Koronavirus (COVID-19) infeksiyasının ölkə ərazisində geniş yayılmasının qarşısının alınması məqsədilə Azərbaycan hökuməti tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər çərçivəsində insanların fərdi evlərində və mənzillərində, daimi və ya müvəqqəti yaşadıqları (olduqları) yerlərdə qalması bütün hallarda əhalinin alıcılıq qabiliyyətini zəiflədəcək.

Artıq qonşu Rusiyaya meyvə-tərəvəz ixrac etmiş azərbaycanlı sahibkarlar həmin ölkədə müştəri qıtlığı və əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi səbəbindən bazara çıxardıqları məhsulu dəyər-dəyməzinə satmalı olurlar. Belə ki, hazırda Rusiya Federasiyasında xüsusi karantin rejimi tətbiq edildiyinə və neftin qiymətinin ucuzlaşması səbəbindən rublun dəyərdən düşməsinə görə idxal dəyəri 178 rubl 50 qəpiyə (1 kiloqram) başa gələn pomidoru 125 rubla satmalı olurlar. Sahibkarlar satdıqları pomidorun hər kiloqramında 53 rubl 50 qəpik zərərə məruz qalır. Bundan əlavə, alıcı qıtlığı səbəbindən 15-20 faiz tərəvəz məhsulları vaxtında satılmadığı üçün sahibkarın anbarlarında çürüyür, xarab olur.

Azərbaycan prezidentinin “Koronavirus (COVİD-19) pandemiyasının və bundan irəli gələrək dünya enerji və səhm bazarlarında baş verən kəskin dalğalanmaların Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatına, makroiqtisadi sabitliyə, ölkədə məşğulluq məsələlərinə və sahibkarlıq subyektlərinə mənfi təsirinin azaldılması ilə bağlı bir sıra tədbirlər haqqında” sərəncamına əsasən İqtisadiyyat Nazirliyi iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinə, o cümlədən sahibkarlığa dövlət dəstəyinin göstərilməsi ilə bağlı proqramlar hazırlayıb.

Həmin proqramlarda pandemiyadan zərər dəymiş sahələrdə çalışan 304 min muzdlu işçinin əmək haqlarının ödənilməsi, 292 min fərdi (mikro) sahibkara, sahibkarlıq subyektlərinə vergi güzəştləri, imtiyazları və tətilləri, sahibkarlıq subyektlərinə yeni verilən bank kreditləri üzrə kredit-zəmanət dəstəyi kimi yardımlar və güzəştlər nəzərdə tutulub.

Dövlət dəstək proqramlarının maliyyə həcmi 2,5 milyard manat təşkil edir. Onu qeyd etməliyəm ki, təqdim olunmuş proqramlarda konkret olaraq kənd təsərrüfatı sahəsinə hər hansı yardım və güzəştlər nəzərdə tutulmayıb.

Baxmayaraq ki, koronavirus (COVİD-19) pandemiyasından zərər dəymiş sahələrdən biri də məhz kənd təsərrüfatı sektoru olacaq. Belə ki, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, ölkədə xüsusi karantin rejimi elan edildiyinə və bu səbəbdən insanların hərəkətlərinə məhdudiyyətlərin qoyulduğuna görə bir sıra tez xarab olan kənd təsərrüfatı məhsulların satışını tam həyata keçirmək mümkün olmayacaq. Məhsulun bir hissəsi anbarlarda, istixanalarda, örtülü təsərrüfatlarda qalıb xarab olacaq. Və elə bu səbəbdən də faraş məhsul istehsalı ilə məşğul olan fermerlər, kəndlilər ciddi itkilərə və ziyana məruz qalacaq.

Qeyd etməliyəm ki, hər il yaz mövsümündə təsərrüfatlarda əkin-səpin işləri aparılan zaman fermerlər, sahibkarlar işə yüz minlərlə muzdlu fəhlə cəlb etməli olurlar. Həmin fəhlələrin əksəriyyəti ilə əmək müqaviləsi bağlanmır. Əvvəllər mövsümdə fermer təsərrüfatlarında muzdla işləyən fəhlələr indiki şəraitdə evdə qalmalı olublar.

Təəssüflər olsun ki, İqtisadiyyat Nazirliyinin hazırladığı proqramlarda kənd təsərrüfatında çalışan və indi fəaliyyəti məhdudlaşdırılmış yüz minlərlə muzdlu fəhlələrə dövlət dəstəyi nəzərdə tutulmayıb.

Nə etməli? Hesab edirəm ki, ilk növbədə hökumət yaz- tarla işləri mövsümündə koronavirus (COVID-19) infeksiyasının rayon, qəsəbə və kənd ərazilərində yayılmasının qarşısının alınması məqsədilə rayon səhiyyə şöbələrinin xüsusi iş rejimdə fəaliyyət göstərmələri ilə bağlı göstəriş verməlidir. Kənd və qəsəbələrdə aptek və tibb müəssisələrinin maska və digər tibbi ləvazimatlarla təmin edilməsi məsələsi həll etməlidir.

Aprel ayında əkin-səpin işlərini həyata keçirən fermerlərə, kəndlilərə və fəhlələrə yerində tibbi yardım göstərilməsi təşkil edilməlidir.

Hökumət pandemiyadan zərər dəymiş kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalçılarına, mövsümü işlərə cəlb edilən muzdlu fəhlələrə də digər sahələrdə olduğu kimi maliyyə yardımı etməlidir.

Vahid Məhərrəmov