Yenə Soçi və yenə Türkiyəni gözləyən yeni öhdəliklər (mi?)

Keçən il sentyabrın 7-dəki Tehran zirvə toplantısından sonra Ərdoğan, Ruhani və Putin bu dəfə Soçidə görüşürlər. Gündəlik məlumdur: Suriyanın gələcəyi və bu üç ölkənin oynayacağı rol. Orta Şərqi və ərəb körfəzini hamıdan yaxşı bilən əslən Suriyadan olan jurnalist-təhlilçi Hüsnü Mahallinin (Yaşar Yakış, Robert Fisk, Fehim Taştekin və Cengiz Çandara salamlar olsun) ilk dəfə bu qədər açıq şəkildə verdiyi təsbitə görə, "Putin və Ruhani Əsədin adından danışır, Ərdoğan isə suriyalı mülki və silahlı müxalifəti təmsil edir" ("Korkusuz" qəzeti, 13 fevral, "İran gibi olmak").

Tehran zirvə toplantısından keçən 5 aylıq müddətdən sonra Soçiyə kim daha zəif mövqedə gedir? Bu işlərə az-çox baş sındıran hər kəsin verəcəyi yeganə cavab, şübhəsiz, Türkiyə olacaq. Bunun iki əsas səbəbi var. Birinci səbəb budur ki, RF prezidenti Vladimir Putin sentyabrın 7-də Tehrandakı zirvə toplantısında "İdlibdə atəşkəs olmayacaq" deməsinə baxmayaraq, sentyabrın 17-də Soçidə prezident Ərdoğanla görüşündən sonra Türkiyəyə 25 günlük möhlət verərək İdlibin terrorçulardan təmizlənməsi məsələsini bu işi könüllü şəkildə istəyən Türkiyənin boynuna qoymuşdu.Türkiyə o öhdəliyi yerinə yetirmədi. İkinci səbəb isə İdlibin terrorçulardan təmizlənməsinə dair Soçi öhdəliyini yerinə yetirməyən Türkiyənin dekabrın ortalarında bir anda ABŞ ilə əməkdaşlığa girməyə cəhd edərək Fərat çayının Şərq sahilində "Təhlükəsizlik bölgəsi" yaratma niyyəti oldu. Moskva o cəhdə Türkiyə ilə Suriya arasında 1998-ci ilin oktyabrında imzalanan "Adana razılaşması"nı ünvan göstərərək cavab verdi ki, bu durum Türkiyənin əlini daha da zəiflətdi. Hətta 2011-ci ilin yayından bəri Suriya məsələsinin həllində Dəməşq rejiminin getməsini dəyişməz şərt qoşan Ərdoğan "Adana razılaşması"na ciddi şəkildə yanaşdıqlarını da şəxsən elan etdi.

Soçi görüşündə Türkiyəyə ediləcək əsas təlqin Suriyanın Şimali-Şərqində qurmağa həvəsləndiyi "Təhlükəsiz bölgə" məsələsindən uzaq durması olacaq. Çünki o plan Suriyanın ərazi bütövlüyü ilə birlikdə (Dəməşqin və Moskvanın birinci şərtidir) İranın bölgədəki mənafeyini əngəlləyən cəhddir. Digər tərəfdən, Vaşinqton da o bölgədən çox da uzaq sayılmayan bir yerdə - İraqın şimali-qərbində özünün hərbi bazasını qurmağa çalışır ki, iki NATO ölkəsinin Suriya və İraq torpaqlarında bu qədər yaxın məsafəyə yerləşmələri İranın mənafeyinə açıq təhdiddir. Rusiya və İranın bu təlqinlərinə Ankara nə dərəcədə "yox" deyə biləcək? Bunu yaxın günlərdə öyrənmək mümkün olacaq.

Belə görünür ki, İdlibin terrorçulardan təmizlənməsi məsələsində də Ankaranın "ipə un sərmə" müddəti başa çatmaqdadır. Sentyabrdan üzü bəri İdlibdəki terrorçuların oranı tərk etmək yerinə daha da konsolidə olmaları, şübhəsiz ki, Moskvanın səbrini daşırmaqdadır. Bölgədəki təxminən 60 min terrorçunun yarısı çeçen əsillidir. Rusiya onların oradan sağ çıxıb yenidən Qafqaza qayıtmasını istəmir.Ona görə Soçi zirvə toplantısında Türkiyədən -bəlkə də son dəfə- ən radikal addımlar atmasını istəməsi heç də sürpriz sayılmayacaq.

Suriyanın gələcəyinə dair planlar dedinizmi?

Bir tərəfdən, Vaşinqton Ankaraya, başda İŞİD olmaqla, bölgədəki terror təşkilatlarıyla savaşmağı təlqin edərək oradan çəkiləcəyini elan edir. O biri tərəfdən, İdlibin təmizlənməsi üçün Moskvanın təlqinlərinin artıq təzyiqlərə çevrilmə ehtimalı güclənir. Bunlar az deyilmiş kimi, Türkiyədəki 3.5 milyon suriyalı qaçqın hər keçən gün daha çox baş ağrıdır və prezident Ərdoğan artıq onların "öz evlərinə göndərilməsindən" danışır.

Bu "əhvali-pərişan" içində hansı ölkənin gələcəyində söz sahibi olmaq mümkündür?