Media-icmalı 24.01.18

Azərbaycanın inklüziv inkişafda irəliləyişi, ölkədəki bahalaşma, qeyri-neft sahəsindəki problemlər, orfoqrafiya sözlüyü "mübahisələri" bugünkü (24 yanvar, 2018-ci il) medianın aparıcı mövzularıdır.

İnklüziv inkişafa görə 3-cü yer

"Azərbaycan" qəzeti "İqtisadi şaxələndirmə ilə bağlı aparılan islahatlar Azərbaycanın inklüziv inkişaf potensialını daha da artırıb" sərlövhəli məqalədə bu inkişafın əsaslarını dəyərləndirir.

Müəllif Dünya İqtisadi Forumunun (DİF) ənənəvi inklüziv inkişaf indeksində inkişaf edən ölkələr arasında Azərbaycanın üçüncü yer tutmasını iqtisadçı-alim Vüqar Bayramovla müzakirə edir.

V.Bayramov deyir ki, Azərbaycanın bu yüksək pillədə qərar tutması ölkədəki iqtisadi islahatlar və dayanıqlı iqtisadiyyatın inkişafı ilə bağlıdır: "Bu, bir daha təsdiq edir ki, Azərbaycanda inklüziv iqtisadiyyatın formalaşması ilə bağlı islahatlar təkcə yerli yox, həm də beynəlxalq hesabatlarda yer alır. Inklüziv iqtisadiyyat dayanıqlı inkişafın təmin edilməsi baxımından vacibdir".

İqtisadçı deyir ki, DİF-in inklüziv inkişaf indeksi dünyanın ən tanınmış indekslərindən sayılır.

İndeks ölkələri əsasən inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr kimi iki qrupda təsnifləşdirir. İnkişaf etməkdə olan 77 ölkə tədqiq edilib ki, biri də Azərbaycandır: "Azərbaycan nəinki MDB, eləcə də region ölkələri arasında ilk üçlüyə daxil olan yeganə ölkədir. Azərbaycan 4,69 balla 3-cü yerdə qərarlaşıb".

Müəllif deyir ki, 15 sahə və 3 əsas indikator üzrə qiymətləndirmə aparılıb, birinci indikator ölkələr üzrə adambaşına düşən ÜDM, əmək səmərəliliyi, orta ömür müddəti və məşğulluq səviyyəsi kimi inkişaf indikatorudur, bu istiqamətlər üzrə Azərbaycan ən yüksək bal alan ölkələrdəndir.

V.Bayramov deyir ki, ikinci istiqamət inklüziv istiqamətdir ki, yoxsulluq səviyyəsi, gəlirlərin alıcılıq qabiliyyəti, ortagəlirlilik əsas indikator kimi götürülür. Azərbaycan bu istiqamət üzrə də yüksək bala malik ölkələr sırasındadır.

İqtisadçı alim vurğulayır ki, burada Cini əmsalına xüsusi diqqət ayrılır, belə ki, bu əmsal məhz qeyri-bərabərliyi və ya bərabərliyi göstərən əmsaldır, bu istiqamətdə Cini əmsalı həm xalis gəlir, həm də sərvət üzrə qruplaşdırılıb.

V.Bayramov deyir ki, üçüncü istiqamət dayanıqlılıqdır ki, burada həm xalis qənaət, yığımlar, dövlət borcu, asılılıq indeksi ayrı-ayrı qiymətləndirilir.

Alim hesab edir ki, Azərbaycanda son illər neftdən asılılığın aradan qaldırılması, iqtisadi diversifikasiya ilə bağlı islahatlar ölkənin inklüziv inkişaf imkanları və potensialını daha da artırıb.

Bahalaşma "sağlamlıq proqramı" kimi?

"Azadlıqinfo.az" saytında isə diqqəti "Qiymət artımını sağlamlıq proqramı kimi təqdim edənlər" sərlövhəli məqalə cəlb edir.

Müəllif ölkədə bahalaşmanın istənilən əndazəni aşdığını bildirir: "Hökumətin qiymət artımı sərhəd tanımır. İşıq, qaz, su, benzin, ərzaq, çörək, demək olar ki, son bir ildə həyati əhəmiyyətli hər şeyə bahalaşma gəlib. Nəhayət, növbə siqaret və alkoqollu içkilərə də çatdı. Keçən axşam onların qiyməti 2 dəfə, 95, 98 markalı benzinin aksiz vergisi isə 200 dəfə qaldırıldı".

Yazı müəllifi deyir ki, dərd təkcə bahalaşmaqda deyil, üstəlik yarıtmaz hökumətin öz soyğunçu addımlarına haqq qazandırmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxmasındadır: "Diqqət edirsinizsə, bu gün hökumətin muzdlu trol qrupları sosial şəbəkələrə tökülüşüb, qiymət artımını, az qala, islahat, hökumətin xalqa atalıq qayğısı kimi təqdim etməyə çalışır. İnsanda utanmaq deyə bir hiss olsun gərək, o, olmayandan sonra bu bahalaşmanı hökumətin olmayan sağlamlıq proqramının tərkib hissəsi kimi də təqdim etmək olar".

Müəllif ironiya ilə vurğulayır ki, alkoqol və tütün insan orqanizminə ziyandır və hökumət qiymətin bahalaşdırılmasını bununla əsaslandıra bilər, o zaman da benzin, çörək, su, ət, yağ, yumurta, süd, meyvə-tərəvəzin nəyə ziyan olması əsaslandırılmalıdır ki, qiymətlərin bahalaşması izah olunsun.

Müəllif rəsmi statistik göstəricilərə istinadən bildirir ki, 2017-ci ilin yanvar-noyabr aylarında istehlak məhsulları və ödənişli xidmətlərin qiymətləri 2016-cı il ilə müqayisədə 13,4%, ərzaq məhsulları 17,1%, qeyri-ərzaq malları 12,1%, ödənişli xidmətlərin qiymətləri 9,6% bahalaşıb.

Yazı müəllifi bu göstəricilərə etimad etməməsini "bu, hələ dövlət qurumunun etiraf etdiyi rəsmi rəqəmlərdir" ifadəsilə bildirir, gündəlik istehlak məhsullarının necə sürətlə bahalaşdığını mağazalara girməklə açıq-aşkar göründüyünü deyir.

Müəllif deyir ki, Azərbaycan əhalisi ən qeyri-sağlam şəkildə qidalanan əhali qrupları sırasında yer alır, bunu əsaslandıran əsas amillər əhalinin qida rasionunda vitaminli qidaların, o cümlədən meyvə-tərəvəz, dənli bitkilər, süd məhsullarının azlıq təşkil etməsidir: "İndi özünüz araşdırın, görün ki, son bir ildə bu məhsulların qiymət artımı hara gedib çıxıb? Bəlkə hökumət dəstəkçiləri bu məsələ ilə bağlı da "sağlamlıq resepti" tapacaqlar".

Yazı müəllifi deyir ki, bu ölkənin insanları indi düzgün qidalanma söhbətini heç ağlına da gətirmir, insanların gündəlik dərdi ancaq çörək dərdidir, amma toxun acdan nə xəbəri var ki.

Xammal ölkəsi olan Azərbaycan

"Novoye Vremya" qəzetində isə "İxrac yenilikləri" sərlövhəli məqalə maraq kəsb edir.

Müəllif deyir ki, ixrac və xarici ticarətin dövriyyəsinin müsbət saldoya malik olması rəsmi Bakının öyündüyü məqamlardan biridir, uzun zaman neftin yüksək qiymətdə olması hesabına müsbət saldo ilə fəxr etmək olardı ki, ixrac həmişə idxalı üstələyirdi: "Amma neftin qiyməti endikdən sonra durum ağırdır. Bizdə əhalinin ödəniş qabiliyyətinin aşağı olması səbəbindən idxal heç zaman ixracı üstələməyib. Neftdən gələn gəlirlər azalır, bu da əhalinin gəlirlərinin azalmasına səbəb olur, odur ki, nəsə etmək lazım idi ki, ölkəyə kfayət qədər valyuta daxil olması təmin edilsin".

Müəllif xatırladır ki, 2015-2016-cı illər ölkə iqtisadiyyatı üçün kifayət qədər neqativ olub, qeyri-neft sektorunun inkişafı prioritetə dönüb: "Burada da böyük problemlər var. Ölkədə hər hansı texnologiyanın olmadığı bir vaxtda pomidor, xurma, fındıqdan başqa nəsə ixrac etmək hələ ki alınmır, bu məhsullar isə nefti əvəz edə bilmir. Hətta pambıq eyforiyası belə kifayət qədər mal dövriyyəsinə səbəb ola bilmədi. 2017-ci ilin göstəricilərinə görə, qeyri-neft sektoru ölkəyə cəmi 1 milyard 500 milyon dollar gəlir gətirib, ixracda payı cəmi 11,1%-dir".

Müəllif deyir ki, indiki halda da ixracda neftin payı aparıcı olaraq qalırsa və hələlik neftin qiymətində nisbi artım varsa, deməli, valyutanın çoxu da neft ixracından əldə edilir.

Yazı müəllifi xatırladır ki, neft ixracı 20 milyon tondan 27 milyon tona kimi artıb, buna uyğun olaraq da neftdən gələn gəlirlər də 6,5 milyard dollardan 10,7 milyard dollara yüksəlib.

Məqalə müəllifi vurğulayır ki, neft məhsullarının ixracı 45,8% azalıb və bunu təkcə qeyri-neft sahəsində yox, həm də neft sahəsində stimullaşdırma problemi kimi dəyərləndirmək olar.

Müəllifə görə, bununla da Azərbaycan faktiki olaraq xammal ölkəsi rolunu oynayır, hətta neft məhsullarının o qədər də böyük olmayan həcmi ilbəil azalmaqda davam edir.

Müəllif deyir ki, qeyri-neft sektorunda 1,5 milyard dollarlıq həcmin əldə edilməsinin 56%-i 13 özəl, 10 dövlət şirkətinin payına düşür və burada SOCAR-a bağlı 3 şirkət iştirakçıdır.

Bu göstəricilərdən irəli gələrək müəllif qeyri-neft sektorunun inkişafında nəzərə çarpacaq irəliləyişin hiss edilmədyini bildirir.

Bir dəli quyuya daş atdı...

"Ayna.az" saytında "Mədəniyyətimiz gödəldiyi üçün mədəniyyət sözü qısaldılsın" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif son vaxtlar Dilçilik İnstitutunun hazırladığı orfoqrafiya sözlüyü ətrafında mübahisələrə aydınlıq gətirmək istəyir və həm də münasibət təkcə orfoqrafiya ilə yekunlaşmır.

Yazı müəllifi bu başdan orfoqrafiya sözlüyündə sözlərin yazılışı ilə bağlı dəyişikliklərə və ətrafındakı "hay-küy"ə isti yanaşmadığını bildirir, bu fonda məsələni əlifba üzərinə gətirir: "Amma indi ən azı sual şəklində təkrarlamağa məcburam: "Görəsən, kainatın hansısa bizə məlum olan, ya olmayan nöqtəsində bir əsrdə dörd dəfə əlifbasını dəyişmiş başqa bir xalq yaşayırmı? "Dörd dəfə" deyəndə, yerli-dibli qrafika dəyişikliyini nəzərdə tuturam, aradakı modifikasiyaları saymıram".

Bununla da müəllif XX əsrdə Azərbaycanda əlifbanın ərəb qrafikasından latın qrafikasına, latın qrafikasından kiril qrafikasına, sonra yenidən kiril qrafikasından latın qrafikasına dəyişdirilməsini xatırladır.

Müəllif bir qayda olaraq hadisələrin qanunauyğunluqlar əsasında baş verdiyini deyərək indiki halda baş verənlərin qanunauyğun olmaması qənatəini ifadə edir: "Bəs onda niyə belə olur? Niyə beş-on ildən bir dilçilərimiz dingildəyir? Gah əlifbamızı, gah hərflərimizi, sözlərimizi dəyişməyi təklif edirlər? Özü də, inkişafın nəticəsi kimi yeni sözlər yaratmağı, alınma ifadələrin qarşılığını tapmağı yox, məhz köhnə sözlərin yazılışını dəyişməyi vacib sayırlar!!!".

Müəllifə görə, dilin, dil elminin inkişafı haqqında təsəvvür yaratmaq üçün bundan yanlış yol seçmək mümkün deyil və bu lazım olmayan dəyişikliyin hansı həyati zərurətdən, hansı elmi ehtiyacdan, axtarışdan irəli gəldiyi məlum deyil.

Müəllif prosesin kökünü görmək istədiyini, amma gördüyündən qorxuya düşdüyünü, ölkə iqtisadiyyatı, siyasəti, mədəniyyəti, elmi, mediasındakı xaotik prosesin dilçilik sahəsində də baş verdiyini vurğulayır.

Yazıda deyilir ki, gürcülər, ermənilər özlərinə əlifba yaradıb, onu güclü kənar təzyiqlərdən qoruyurlar, Azərbaycanda isə kimlərsə dinc durmur, sözlərlə oynayır, qaşınmayan yerdən hərf çıxardırlar.

Müəllifə görə indi baş verənlər bir dəlinin gölə daş atması, yüz ağıllının onu oradan çıxara bilməməsi məsəlinin məntiqini xatırladır, belə ki, bir müzakirəni ortaya atıblar, hamı müzakirəyə qoşulub, amma müzakirənin mahiyyəti aydın deyil, çünki məntiqə qalsa dəlinin atdığı daşı yalnız dəli çıxara bilər.