Robert Muqabe -yoxsul ölkənin varlı diktatoru

Ötən əsrdən Zimbabvenin başına bəla olan Robert Muqabe 95 yaşında dünyasın dəyişdi. Bu keyfiyyətli və uzun ömür yaşamağın doğurduğu həsəd hissindən daha çox, "qurdla qiyamətə qalmaq" təəsuratın doğrur. Hətta bir neçə il bundan öncə Muqabe ilə bağlı bir tanış olduğum bir informasiyanın üzərindən keçə bilməmişdim. Çünki, bu sadəcə oxuyub üzərindən keçiləsi informasiya deyildi. Daha çox düşündürmə materialı idi. İnformasiyanın məzmunu belə idi. Zimbabvenin prezidenti Robert Muqabe özünə təmtəraqlı və bahalı ad günü keçirib. Həmin ziyafətin qiyməti 1 milyon dollardır. Hakim partiyanın üzvlərı yığışaraq özləri arasında müxtəlif ənamlar toplayaraq "ümummilli" diktatora ad günü keçiriblər ki, Allah sizin kimi acgözü və dünyanı beş əli tutan rəhbəri bu bədbəxt millətə çox görməsin. Muqabe ölkəni 40 ildir ki, "yorulmadan" və həya bilmədən idarə edir.

Zimbabvenin çağdaş tarixi və ölkədəki iqtisadi vəziyyətin durumu çox şeyi ifadə edir. Afrikanın cənubunda yerləşir bu ölkənin 15 milyon nəfərə yaxın əhalisi var. Adambaşına düşən milli gəlirin səviyyəsinə görə, ən kasıb ölkələr arasında "mühüm" yer tutur. Adambaşına düşən illik ÜDM-in səviyyəsi 2013-cü ildə 590 ABŞ dollar olub. Bəzi mənbələr bunun hazırda 2000 dollar olduğunu göstərir. Zimbabve də işsiz əhalinin sayı 85 faizdən çoxdur. Belə demək mümkünsə, işləyənlərin sayı işləməyənləri 6-7 dəfə üstələyir. Dünya üzrə bu ölkədəki inflyasiya səviyyəsi ən yüksək və milli valyutanın dəyəri isə ən ucuzlu valyuta hesab olunur. Ölkədə bir çörək almaq üçün bir milyard Zimbabve dollarını arabaya yükləyib maqazınə getməlisən. Siyasi və iqtisadi azadlıqların bərbad olduğu ölkə ənənəvi olaraq rifah göstəricilərinə görə ən sonuncu yerləri tutur, amma ölkə diktatoru özünün bu yaşda dəbdəbəsindən qalmır.

1987-ci ildən(hakimiyyətə gəldiyi) başlayaraq hər il keçirdiyi ad günlərində özünün yaşını sayı çəkisində tort hazırlatdırır. Hər il 600 min ABŞ dollarından başlayaraq 1 milyon dollar arasında dəyişən xərcləri onun "sabit" xərcləridir. Ölkənin yarısı acından ölsə də bu "möhtəşəm" gün mütləq təmtəraqla keçirilməlidir. Belə ad günü o ölkədə keçirilir ki, işsiz əhalinin nisbəti dünya ölkələri sırasında öncül yerləri tutur. O ölkə ki, orada əhali əksər hallarda çöllərdən həşərat toplamaqla aclığın cəngindən canlarını bir təhər qurtarırlar. Məhz quraqlıqların keçməsi səbəbindən 3 milyon nəfərdən çox əhali ölkəyə xaricdən (ABŞ və Avropa) gələn məhz humanitar yardımların hesabına yaşayır. Amma bir əsrə yaxın yaşamış qoca bir kişi 1987-cı ildən ölkə əhalisinin ümumi ovqatından asılı olmadan təntətənəli ad günləri keçirmək xəstəliyini tərgidə bilmir. O, dünyada ən yaşlı ölkə prezidenti kimi rekord qırır. Bütün bunlara baxmayaraq o, 92 yaşında hələ də səltənətin başındadır. Həmin yaşda biofizioloji problemlər üzündən insan nəinki ölkəni idarə edə bilməz, hətta özünün təbii ehtiyaclarını kənar kömək olmadan həyata keçirməsi çətin olar. Maraqlıdır ki, hazırkı klassik diktator adına layiq görülmüş Muqabe hakimiyyətə 70-ci illərdə azadlıq uğrunda mübarizənin öncül şəxsi olaraq seçki yolu ilə gəlib. Yeddİ dəfə ölkə başçısı "seçilən" Muqabeni məhdudiyyətsiz hakimiyyət təkcə bir siyasi xadim olaraq əzazilləşdirməyib, həm də bir insan olaraq istehlak mədəniyyətinin korlanmasına gətirib çıxarıb. Demək, heç bir sərhəd tanımamaq təkcə bir ölkə və rəhbər üçün deyil, həm də bir insan olaraq faciələrin əsasıdır.

Yoxsul ölkə və varlı prezident seriyasından

Zimbabve bu sırada tək deyil. Çoxsaylı müsəlman ölkələrində pis idarəçilik və avtoritar rejimlər ölkə sərvətlərini talaması nəticəsində xalqların rufahlarını korlamış, özlərinin şəxsi həyatlarını fantastik səviyyədə yaxşılaşdırmışlar. Həmin dövlət başçıları varlandıqca ölkə əhalisi daha da yoxsullaşmışlar.

Diqqəti çəkən məqam odur ki, dünyanın ən kasıb 48 ölkəsinin 22-i məhz müsəlman ölkələridir. Paradoksal hal orasıdır ki, həmin müsəlman ölkəsinin isə dövlət başçıları dünyanın ən zəngin ölkələri sırasında yer alır. Zəngin olmaq qəbahətdirmi? Əlbətdə, xeyr! Çağdaş dünyada çoxsaylı insanları düşündürən budur: Hansı yollarla zəngin olmalı? Cəmiyyətin digər üzvləri öz zəngin insanları ilə necə davranmalı? Burada iki cür cavab biri-birindən fərqlidir. Radikal solçuların cavabı: Vergiləri yüksəltməli! Xristianlığın cavabı belədir: onları günah hissi keçirtməyə məcbur et; onlara kasıbların əzab dolu həyatın göstərərək vicdanlarının oyanmasına səbəb ol! Bu baxımdan bəlkə də önəmli olan orasıdır ki, ölkə rəhbəri ilə orta statistik ölkə vətəndaşının yaşam uyğunluğu olmalıdır ki, həmin rəhbər ictimai nəbzin nə ilə döyündüyünü hiss edə bilsin. Əgər ruhani həyat sənin bütün varlığına hakim kəsilmişsə, bu zaman dünya malının sənin ixtiyarında olması belə sənə icazə verməz ki, sənə aid olmayan şeyə əl uzadasan. Yaxud yüksək hesabatlılıq və azad seçimin sərhəddinin olması da sənin doymaz iştahına sədd çəkər və nəfsini cilovalayar. Dünyanın mütərəqqi qanunları həmin ölkələrdə nə vaxta qədər hakim iradəyə çevrilməyib, o zamana qədər də hər şey beləcə dədə-baba qaydası ilə davam edəcək.

Belə ölkələrdə isə millətin iqtisadi rifahı nə qədər geriyə getdikcə, rəhbərlərin şəxsi varidatının qatarı da bir o qədər irəli gedəcək. Millətə çatmayan gəlirlər fonunda onlar yenə həmin "piroqun" daha böyük tikəsinə sahib olurlar. Avtoritar idarəçiliyin olduğu sistemlərin, o cümlədən müsəlman ölkələrinin çoxsaylı faciələrin kökündə duran əsas səbəb budur. Muqabe ölməsə və sistemin mahiyyəti dəyişməsə Zimbabve dirilməyəcək. O zaman qədər sadəcə ölkədə hamı nəfəs alacaq, amma yaşamayacaqlar. Muqabenin ölümündən sonra, sistem dəyişsə və rejimin xarakteri deformasiyaya uğrasa, bəlkə o zaman başqa bir Zimbabveni görə bildik.