“Xüsusən də nəzərə alsaq ki, Azərbaycanda yaşayırıq”

Hazırda Azərbaycan kinoteatrlarında gündəmdə olan 2  xarici film var: “Oppenheimer” və “Barbie”. Bu filmlərin nümayişinə 20 iyuldan başlanıb. Filmlər “Cinemaplus” və “Parkcinema” kinoteatrlar şəbəkələrində nümayiş olunur. Filmlərin nümayişi Rus, Türk, dillərində dublaj və Azərbaycan dilində subtitr və orjinal dildə  baş tutub. İzləyicilər isə bu günə qədər  filmlərin nümayişində üstünlüyün rus dilinə verilməsindən şikayətləniblər. Filmlər də çox zaman Azərbaycan dilində subtitrlar yerləşdirilir.

Parkcinema  instagram səhifəsində yazılan bəzi  şərhlər:

• Orjinal dildə altyazı olmayandan sonra necə gedib baxaq? Men bu filme rusca baxmaq istemirem. Qoyduğunuz seansların yarıdan çoxu ruscadı. Insanlarin çoxu bu filme IMAX salonlarında gedib baxacaq. Biz də filme bu formatda baxmaq istəyirik. Siz də ise bu seanslar ancaq ruscadı. Orjinal dilde heç bir altyazılı seans yoxdu. Bele şey olur? 2 hefteden çoxdu gözləyirəm ki, bu filme gedib IMAX formatında baxım.
• İMAX-da niyə İngilis dilində yoxdu? Baxın türkcə dublaj və s. demirəm orjinal halıyla İngilis dilində niyə yoxdu? Rus dili dublajından nə vaxt imtina edəcəksiniz?
• Filmləri ya öz dilində gətirin, orijinal versiyada baxaq, ya da öz dilimizə tərcümə edin, heç kəs rus dilini bilmək məcburiyyətində deyil. Xüsusən də nəzərə alsaq ki,Azərbaycanda yaşayırıq.

“ParkCinema”-ın marketinq direktoru Üzeyir Abdullayev Filmlərin rus dilində olması kinoteatra heç bir üstünlük gətirmədiyini vurğulayıb.

“Sadecə olaraq əldə edə biləcəyimiz filmlər yalnız rus dilində olur və Azərbaycan dilində subtitrlar yerləşdirilir. Əslinə qalsa filmlərin  rus dilində nümayişi bizə elə də fayda vermir.  Biz istərdik ki, bütün xarici filmlər Azərbaycan dilinə dublaj olunsun. Amma təəssüflər olsun ki, Azərbaycan bazarı xırda bazar olduğu üçün studiolar bu öhdəliyi öz boyunlarına götürmürlər”.

Üzeyir Abdullayev sadecə tamaşaçıların yox, özlərinin də bundan narahat olduğunu vurğulayıb. “Biz istərdik ki, Azərbaycanda  filmlər Azərbaycan dilində nümayiş olunsun və hər kəs bu filmi izləyə bilsin”.

Cinemaplus instagram səhifəsinə gələn şərhlər:

• Hər vaxtınız xeyir. Cədvələ baxdıqda görünür ki, filmin original dilində olan seanslara tələb rus dilindəkilərə nisbətdə qat-qat daha çoxdur. İngilis dilində olan seansların hamısında demək olar yer yoxdur. Mümkündürsə rus dilindəki seansları azaldıb orjiinal dilinə üstünlük verərdiniz.
• Neçə aydı səbirsizliklə gözlədiyim filmdir amma rusca olduğuna görə gedib baxa bilmirəm. Heç olmasa orijinal versiyasını qoyun. Nə zaman bitəcək sizin bu rus sevdanız?
• Rusca seans sayının üstünlük təşkil etdiyi bəs deyilmiş kimi, ingiliscə seanslara balaca zalları ayırmısınız. Səhər saat 9dan artıq axşam 7də olacaq seansa (rus dilinə ayrılmış böyük zallar bomboşdur) yer yoxdur. Heç olmasa, ingiliscə olan seansa böyük zalları ayırardınız.

 CinemaPlus İdarə Heyətinin sədri Zaur Darabzadə bu haqda açıqlama verib:

“CinemaPlus kinoteatrdır və kinoteatr olaraq yalnız hazır kontent nümayiş edə bilər. Hollivud və digər iri kino istehsalçılarının filmlərinin Azərbaycan dilində nümayiş olunmamasının əsas səbəbi ölkəmizdə beynəlxalq standartlara cavab verən dublyaj studiyalarının fəaliyyət göstərməməsidir. Bundan əlavə, müasir dublyaj studiyası olsa belə, xarici film nümayəndələri kontentin təhlükəsizliyini qorumaq məqsədilə Azərbaycan dilində nümayişə yalnız premyeradan 6 həftə sonra icazə verirlər”.

Zaur Darabzadə Azərbaycanda hələ də müəllif hüquqları sahəsində boşluqların olduğunu vurğulayıb.

Əlavə olaraq qeyd edə bilərik ki, filmləri Azərbaycan dilində altyazı (subtitr) ilə izləmək imkanı var. Bundan başqa, əgər film Türkiyədə rəsmi, beynəlxalq tələblərə uyğun dublyaj edilibsə, CinemaPlus olaraq bu dublyajı azərbaycanlı izləyicilərimizə də təqdim edirik.

Film nümayişlərinin 50 % türk, 30 % rus, 20 % ingilis dilində olduğunu bildirdi. İlk həftələri  türk və ingilis dili daha çox olur. Ağıllı alqoritm əsasında satışlara uyğun olaraq cədvəl hazırlanır. Dil məsələsi ilə bağlı bildirib ki, biznesin inkişafına görə hansı film və hansı dil daha çox gəlir gətirirsə onuda nümayiş etdirilər.  Bunun beynəlxalq təcrübələrdə də belə olduğunu vurğulayıb.

Kinotənqidçi Aygün Aslanlının fikrincə keyfiyyətli film dublajı üçün peşəkar tərcüməçi, dublaj redaktoru və işi diqqətlə görmək üçün zaman lazımdır. Bunların hamısı əlavə xərc və maliyyə deməkdir. Aygün Aslanlı  bütün dünyada qəbul olunmuş bir standartın olduğunu vurğulayıb.

“Bu standarta görə filmlərdə dublaj olmur sadecə subtitr yazılır.  Azərbaycan dilinə dublaj olunmamasının səbəbi maliyyədir.  Ona görədə dublaj olunmur. Bəsit, savadsız, yoxlanılmamış subtitrlara yer verillər.  Peşəkarlıq maliyyə tələb edir. Bizdə isə ucuza həll edib necə gəldi yayımlayırlar.  Tamaşaçıların çox hissəsi buna fikir vermir. Ya türkcə ya rusca gedib baxır.   Qanuna əməl etmək xətrinə necə gəldi subtitrları yerləşdirirlər”. 

Əgər fikir versələr bu çox ciddi problem yarada bilər...

Aygün Aslanlı Mənim kinoteatrlarda göstərilən filmlər studiolardan alındığını dedi.   Yəni kinoteatrlar lisensiyasız göstərə bilmirlər. Televiziyalar  müəlliflik hüququna adətən əməl eləmirlər. Çünki filmin istehsalçılarıda buna çox da diqqət etmirlər. Azərbaycan kiçik ölkə olduğu üçün onlar çox kiçik məbləğ itirirlər burada.  Əgər fikir versələr bu çox ciddi problem yarada bilər və lisenziyasız ümumiyyətlə heç bir film yayımlana bilməz. O lisenziyanı, müəllif hüququnu almaq da yenə maliyyəyə bağlıdır.

Azərbaycanda kinoteatr demək olar ki, yoxdur...

Onun sözlərinə görə  Azərbaycanda sadecə Ticarət mərkəzlərinin nəznində fəaliyyət göstərən kino zalları var. Bunlar da kommersiya xarakterlidir. Ora gedən insanları ticarət mərkəzində daha çox qalması və ticarət mərkəzinin daha çox gəlir gəətirməsinin məqsədini güdür.  Ona görədə belə zallarda kütlənin baxmadığı, “arthouse” filmlər və ya festivallarda qalib olan filimləri göstərmək bu zallara sərf etmədiyini deyib.

“Olanda da  1-2 həftə qalır  onda da ya səhər tezdən,  ya da axşamın sonuncu seanslarına salırlar. Zalın  ümumi gəlirinə ziyan vurmayacaq seanslara salırlar. O filmlərə gedəndə az olur.  Belə filmləri  adətən peşəkar kinoteatrlarda göstərirlər”. 

Aygün Aslanlı dünya praktikasından nümunə çəkib:

• Məsələn elə Türkiyədə bu belədir. Bəzi kinoteatrlar var populyar olmayan, maraqlı filmləri nümayiş etdirirlər, bəziləri də bizdəki kimi populyar filmləri nümayiş etdirirlər.

 Bu problemlərin həlli olaraq Aygün ilk olaraq dövlət tənzimləmələrinin olmasında görür. “Tənzimləmə dedikdə maliyyə ayırmasını nəzərdə tutmuram.  Azərbaycanda Kino qanunu hələ qəbul olunmayıb. Dövlət bunu qanun və sərəncamlarla tənzimləməlidir.  Bir çox yerlərdə  kino qanununda kinoteatrlarda yerli filmlərə  və xarici nə qədər yer ayrılmalıdır, biletlərin qiymətləri arasındakı fərq  nə qədər olmalıdır və s. kimi standartlar öz əksini tapmalıdır. Mədəniyyət fondları olmalıdır ki, hər hansı fərd populyar olmayan filmlər üçün kinoteatr yaratmaq istəsə  hardansa o dəstəyi ala bilsin. Azərbaycanda isə  təəssüf ki, bunların heç biri yoxdur”.