ƏLI MÜƏLLIMIN QAZALAĞI

Bəli - bəli, düz tapmısız, Əli Həsənovun qazalağından gedəcək söhbət. Amma əvvəlcə məni bu çoxdankı söhbətə qayıtmağa məcbur edənlər haqda bir-iki kəlmə deyim,sonra keçək qazalaq məsələsinə...

Milli Məclis və Prezident Aparatının yaxşı təhsil almış xeyli məmuru sadə bir şeydən təəccüblənir. Yaxşı təhsil aldıqlarını ona görə vurğulayıram ki, bu yaxşı təhsili halal alıblarsa belə şeydən ötrü gərəkdir ki, təəccüblənməsinlər. Ziyafət Əskərov və Novruz Məmmədovu heyrət götürüb ki, Qərb mətbuatı 20 il ərzində Qarabağ haqda yazdığından son bir neçə ay ərzində həbs olunmuş blogerlərə daha çox yazı həsr edib.
Tamam. Amma, bilmirəm doğrudan təəccüblənirsiniz, yoxsa bu siyasi məqsədəuyğunluqdan irəli gəlir?!
Qarabağ bizim ürəyimizin bir parçasıdır. `Qarabağ şikəstəsi`dir, Cabbardır, Xandır,Üzeyir bəydir.Qarabağ Azərbaycanın molla mühitinə hələ 18-ci əsrdən başlayaraq kübar mədəniyyət impulsları ötürən bir ulduz - Şuşadır. İsa bulağıdır. Qarabağ qəlbimizdə və beynimizdə formalaşmağa başlayan VƏTƏN anlayışının nüvəsidir. Bu gün Qarabağ bizim dərdimizdir. Amma reallıqla yanaşanda Qarabağ hər şeydən əvvəl maddi dəyərdir . Qarabağ torpaqdır, təzə-təzə bütövləşən Azərbaycanımızın bir hissəsidir. Biz ona görə daralırıq ki, Vətənin bu parçası indi yadellinin ayaqları altındadır. Qərb mətbuatı isə Eminlə Adnandan yazmır.Onlar səbəbdir. Qərb mətbuatı A Z A D L I Q haqqında yazır. Düşüncə, fikir və bu nəsnələrin azad ifadəsi haqqında yazır.Vətən dediyimiz torpağın üstündə yaşayan insanlar azad deyilsə o torpaq Vətən ola bilməz. Qul göydə yaşamır ki, o da harda olsa torpağın üstündə yaşayır. Amma üstündə qul kimi yaşadığı torpaq onunçün Vətən ola bilərmi, Ziyafət müəllim?!
İnsan və vətəndaş haqları haqda bəyannaməni Fransa xalqı 220 il bundan qabaq qəbul edib. Onda Fransanın bir parçası yox, bütünlüklə Fransa torpağı, həm də yadellinin yox, öz vətəndaşlarının ayaqları altında od tutub yanırdı. Azadlıq uğrunda yanırdı. Torpağın azadlığı uğrunda yox, Ziyafət müəllim, adi insanın (Adnan kimi,Emin kimi) azadlığı uğrunda yanırdı. Fransa torpağını qızardıb közərdən öz doğma övladlarının - fransızların qanı idi. Azadlıq qərblilər üçün adi mədəni dəyər deyil, can və qanlarına hopub içlərində kristallaşmış bir dəyərdir. Azadlığa olan ehtiyacları suya və çörəyə olan ehtiyac kimi adiləşib,fizioloji normaya çevrilib. Onların azadlığına (və ya bu dünyada kiminsə) müdaxilə etmək- havalarını kəsib boğmaq kimi bir şeydir.Qərbin inqilablarla,saysız qurbanlarla ərsəyə gətirdiyi azadlıq anlayışı Rusiya inqilablarının ortaya qoyduğu,bəşəri mədəniyyət normalarını tapdalayan lümpen azadlığı anlayışından çox fərqlidir. Hərçənd ki, hətta lümpen azadlığı belə, bizə və orta Asiya xalqlarına milli identifikasiya prosesində əhəmiyyətli pozitiv təkan verib.Fransa inqilabının hərəkətverici qüvvəsi sankülotlar, lümpenlər yox,volterlər,monteskyölər, deni-didrolar, russolar idi.
Markiz Lafayet Fransanın varlı və adlı-sanlı zadəgan nəslindən olub. Şimali Amerikadakı ingilis koloniyaları müstəqillik uğrunda savaşa başlayanda yeniyetmə Lafayet öz hesabına gəmi inşa elətdirib və okeanın o tayına, görmədiyi, tanımadığı insanların azadlıq uğrunda mübarizəsinə qoşulmağa gedib. Amerikanın müstəqilliyi tanınandan sonra, 23 yaşlı markiz de Lafayet- müstəqil Amerika respublikası qoşunlarının general-mayoru- insan və vətəndaş azadlığı üçün çarpışanların cərgəsinə - Fransaya qayıtdı.
Bilirsiniz məşhur ingilis şairi Con Q.Bayron (o da varlı nəsildəndir) harda xəstələnib ölüb? Yunanların (axı qərblilər Yunanıstanı qərb mədəniyyətinin beşiyi sayırlar) türklərə qarşı azadlıq savaşına bir fədai kimi köməyə gedəndə!..
Yəni, Qərb insanlarının azadlığa münasibətini bilmək,duymaq və qiymətləndirmək gərək,sonra onlardan incimək ki,niyə Qarabağdan az yazırsız, azadlıqdan çox...
Bir məsələyə toxunmağı da vacib hesab edirəm, Ziyafət müəllim:
İnsan xislətində zamana münasibətdə qəribə bir paradoks var - qocalar səbrli,cavanlar tələskən olur. Məntiqlə yanaşsaq əksinə gərək olsun. Cavan niyə tələssin ki, bütün ömür hələ irəlidədir. Qocanınsa, necə deyərlər, bir ayağı gordadır. Görünür, izahında məntiqin gücsüz olduğu bu məsələ fiziologiyanın öhdəsinə düşür. Cavan hansı sahədə - ədəbiyyat,incəsənət,siyasət və s.- çalışır-çalışsın özünü təsdiq etməyə tələsir, istəyir hamı onu tanısın, tez məşhurlaşsın.
Təbii ki, istər-istəməz epataja gedir,ədəbi epataja,siyasi epataja... Və bu, bütün dünyada çox normal, demək olar ki, qayğıdan doğan incə təbəssümlə qarşılanır. Əlbəttə, normal dünyada...
Doğrudanmı, dövlət hakimiyyətinin hər üç qolunu təşkil edənlərin içində cürətli bir zəka sahibi tapılmadı desin ki, qardaşlar, epataja görə bu uşaqları tutub damlamaq bizə yaraşmaz,heç bir qanuna, qaydaya, çox hörmət etdiyimiz mentalitetə sığışmır bu?!
Yəqin ki, tapılmayıb... Homo sovetikus üçün azadlıq anlayışı varmı ki, və varsa, görəsən o nədən ibarətdir?! M.Zadornovun sözü olmasın, `homo sovetikus` xüsusi cinsdir... Burda bütün mütərəqqi bəşəri dəyərlərə qoyduğunuz mentalitet qəmişi də kara gəlmir, çünki sərf eləmir, şəxsi, merkantil maraqlara sərf eləmir. Homo sovetikus... İrəli, Qərbə hücum...
Və sizin Qərb dəyərlərinə bu cür, yumşaq desək,etinasız münasibətiniz Əli müəllimlə bağlı bir əhvalatı saldı yadıma.
Mirşahin Əli Həsənovu ANS-ə dəvət eləmişdi. Əli Həsənov da oturmuşdu studiyada şəstinən və qırımından studiyanın gur işığı ilə kontrastlaşan qondarma,amma ərköyün bir qırğı intizarı yağırdı. Bu, bir az teatral təəssürat yaratsa da verilişin sonrakı gedişindən belə başa düşdüm ki, onların arasında əvvəlcədən heç bir ssenariləşdirmə məsələsi olmayıb.Bəli, qısa xoş-beşdən sonra Mirşahin əlbəttə, özünə arxayın jurnalist kimi köntöy bir sualla başladı:
- Əli müəllim, azad söz üçün məbuata yaradılmış şərait baxımından, sizcə, Azərbaycan dünyada neçənci yerdədir?
- Birinci,-dedi, Əli müəllim, gözünü qırpmadan.
Bir neçə saniyəlik, amma uzun saatların preslənmiş sükutu çökdü studiyaya...
Mirşahin bir balaca şoka düşdü, həmsöhbətinin ona rəva gördüyü bu zülmün önündə acizanə gülümsünüb özünü toparladı. Əvvəlki sualdan xeyli kinayəli, Mirşahinin ehtimalına görə cavabı gün kimi aydın, amma elə bununçün də Əli müəllimi çətin duruma salacaq növbəti suala keçdi:
- Əli müəllim, bəs onda, Avropa ölkələri, onlar hansı yerdə ola bilərlər, sizcə...
Əli müəllim qoymadı Mirşahini çox əziyyət çəkib sualı uzatmağa:
- Azərbaycandan sonra ikinci, üçüncü yerlər boş qalır... Dördüncü yerdən başlayaraq Avropa ölkələrini sıralamaq olar, Fransa, İngiltərə və s...
Yediyimiz çörək haqqı, bax belə,qıpqırmızı...
Mirşahin kifayət qədər peşəkardır. Əli müəllimi, jurnalistlərin təbirincə desək, sürüyə bilərdi,istəsə... Amma istəmədi, insafla desək, mədəniyyəti yol vermədi,düzünü desək, gödəniyyəti... O vaxtlar ANS-in bağlanması barədə söz-söhbətdən balaca uşaqların da xəbəri vardı.
Veriliş əvvəl nəzərdə tutulmuş bütün ciddiliyini, ümumiyyətlə verilişliyini itirdi. Mirşahinin verilişini ucuz bir şouya çevirdi Əli müəllim. ( Amma Əli müəllimin şefi bu gün gileylənir ki, Azərbaycan telekanalları mentalitetimizə yaraşmayan ucuz şoulara üstünlük verir). Sonrasına baxmağa heyim, bəlkə də cürətim çatmadı . O yadımdadır ki, Əli müəllim verilişin aparıcısı tanınmış jurnalist Mirşahin bir yana, heç bizdən- tamaşaçılardan da üzr istəməyi şəninə sığışdırmadı. Məzələndi hamı ilə... Mirşaşinlə, bizimlə, sizinlə...
Əli Həsənov sözsüz ki, istənilən yalanı gerçək kimi təqdim etməyi bacaran usta yox, ustad siyasətçidir. Hətta, cida çuvalı deşib haray salsa da... Şübhəsiz, bu verilişdə siyasi texnoloqların köməyi vardı (babalı öz boynuna,bəlkə də Əli müəllimin solo improvizasiyasıydı, deyə bilmərəm)- hakimiyyətin maraqlarına uyğun gəlməyən,hay-küy yarada biləcək bir verilişin bütün ciddiliyini şübhə altına almaq, statusundan uzaqlaşdırmaq və s. Əli müəllim arsenalındakı bütün mümkün və qeyri-mümkün vasitələrdən,o cümlədən, bəşəri dəyərlərə qoyulan mentalitet qəmişlərindən istifadə edərək öz `işinin` öhdəsindən bacarıqla gəldi. Ümumiyyətlə, bu sahədə onun, hələ ki tayı-bərabəri yoxdur.
Bizim böyük çinli məmurlarımızda Qərb dəyərlərinə eybəcər bir yanaşma- ikili yanaşma var. Maddi dəyərlərə bir cür,mənəvi dəyərlərə başqa cür. Maddi dəyərlərə yanaşma özü də təzədən ikiləşir: əgər dəyər məmurun şəxsən özünə çatasıdırsa, onu bir göz qırpımında `hopp` eləyir, yox, əgər ölkəlikdirsə, tutalım, zavod tikmək təklifidirsə və bu məmurun imzası gərəkdirsə, məsələ qəlizləşir. Qərbdən gələn mənəvi dəyərlərə mentalitet qəmişi qoyurlar,ölkəlik maddi dəyərə rüşvət qəmişi.
Əli müəllimin ANS epizodundan sonra fikirləşmişdim, Ziyafət müəllimin Qərb mətbuatına qınağından sonra isə düşündüyüm təklifi reallaşdırıram: Qoy məmurlar Qərbdən gələn maddi dəyərləri də milliləşdirsinlər! Məsələn, Əli müəllim, başqa maşın yox, furqon mersedes alsın və ona bir cüt kəhər at qoşsun. Furqon qara olsa kəşər atlar ona gözəl yaraşar. Maşının idarə həngaməsini və sükanı irəli,atların arxa tərəfinə çıxartdırsın və bir faytonçu tutsun, milli papaqlı, ayağı çarıqlı və qırmızı çuxalı.Yəni nemeslərin mersedesini milliləşdirib edirsən qazalaq. Əli müəllimin qazalağı. Təsəvvür edin, Əli müəllimin qazalağı Azadlıq meydanında tozanağ eləyir. Əli müəllimdən rütbəcə aşağı məmurlar yabı da qoşa bilər. Amma bunu eləməsəniz, yəni maddi dəyərləri `milliləşdirib` ona mentalitet qəmişi qoymasanız, nə vaxt ki, jurnalistlərin mikrofonları önündə başlayacaqsız bəşəri dəyərlərə mentalitet qəmişi söykəməyə, yaxında olmasam, burdan qışqıracağam:
Q A Z A L A A A Q!!!
Ki, qoy cavan jurnalistlər də eşidib bilsinlər.