Seçki "görüntüsü"

***

-Ələsgər bəy, seçkinin nəticələrini necə qiymətləndirirsiniz? Bu seçki nə ilə yadda qaldı? Qanunvericiliyə uyğun, şəffaf və ədalətli,  yoxsa bu seçki də  ənənəvi seçki saxtakarlıqları ilə yadda qaldı?

-Əslində, seçki özü bir seçki prosesi olaraq mövcud olsaydı, onun nəticələrini geniş müzakirə etmək olardı. Amma Azərbaycanda daha əvvəl olduğu kimi eynilə seçki imitasiyası prosesi baş verdi. Eynilə daha öncələr nə baş vermişdisə, seçkilər hansı nəticə ilə yekunlaşmışdısa, eyni nəticə oldu. Milli Məclis növbədənkənar parlament seçkiləri adı altında buraxılsa da 99 faiz səslə buraxılan parlamentin yenidən 89-u namizəd oldu. Onlardan da 69-u seçildi. Daha doğrusu, dırnaqarası seçildiyi elan olundu. Bu, onu göstərdi ki, ümumiyyətlə, parlamentin yenilənmə ideyası heç əsaslı bir ideya deyilmiş. Seçki prosesi başdan sona qədər bütün mərhələlərdə pozuntularla yadda qaldı. Öncəliklə onu deyim ki, seçki prosesini seçki edən mediadır. Azərbaycanda medianın dayanıqlı olmaması və tərəfli olması seçki prosesində, ümumiyyətlə, cəmiyyəti bilgiləndirməsi baxımından demək olar ki, rol oynamadı. Azərbaycanda mövcud olan 24 televiziya – 12-i mərkəzi və 12-i yerli olaraq və 16 radionun,  toplam 40 teleradionun sadəcə biri, o da Seçki Məcəlləsindən irəli gələn öhdəlik baxımından, yəni İTV prosesə qatıldığını elan etdi. Bu da, sadəcə, elan olaraq qaldı. Çünki nə ödənişli, nə də ödənişsiz əsaslarla geniş diskussiyalar və ya ümumiyyətlə təşviqat materiallarına rast gəlindi. Ödənişsiz etməməsinin səbəbini qanunvericiliklə əsaslandırdılar. Halbuki, bu qanunvericiliklə 2010-cu ildə hər namizədə 4 dəqiqə vaxt verilmişdi. Bu, özü də praktikanın təkrar tətbiq olunmamasıdır. Ödənişli əsaslarla təşviqatın qiyməti o qədər yüksək idi ki, dəqiqəsi praym-taym zamanı 4602 manat, bundan bütün seçki dönəmində faktiki olaraq namizədlərdən yalnız Adil Əliyev istifadə etdi. Bunun xaricində digər media orqanları AzərtTAC, “Azərbaycan” qəzeti və dövlətdən maliyyələşən digər hökumətə yaxın olan medialarda faktiki olaraq mümkün qədər minimal, sadəcə, MSK-nın və DSK-nın məlumatları istisna olmaqla, seçkiyə dair informasiya paylaşımı olmadı. Hətta 2000-dən çox, 2400-ə qədər şəxs namizəd olmaq istəmişdi və ilkin olaraq 1400-dən çox şəxs namizəd kimi qeydiyyatdan keçmişdi.  Mediada onlar haqda çox minimal bilgilər dolaşdı. Kim ki sosial mediada aktiv idi, ancaq onlar sosial media üzərindən prosesdə iştirak etdiklərini göstərdilər. Amma əsas güc olan dövlətin büdcəsindən 70 milyon manata qədər vəsait alan media bu prosesdən kənarda qaldı. Hətta müxalifəti belə çox ciddi tənqid etmədilər. Ölkədə “müxalifət var” görüntüsünü də yaratmaqdan çəkindilər. Seçkinin təbii ki, qeydə alınması prosesi əvvəlki illərə nisbətən bir az daha sakit keçdi. Düzdür, orada da müəyyən pozuntular var idi. Amma yenə də əvvəlki seçkilərə baxanda elə ciddi pozuntu yox idi. Əsas problem eyni ilə ATƏT-in hesabatında deyildiyi ki, seçkidə iştiraka buraxıb, amma nəticəyə müdaxilə daha güclü oldu. Seçki günü MSK bütün dairələr üzrə demək olar ki, yalan informasiya yaydı. İştirakçılıqla bağlı tamamilə kənardan götürülən rəqəmlər təqdim olundu. MSK iştirakçılıqla bağlı rəqəmi 48 faizə qədər şişirdi. Halbuki, iştirakçılıq “karusel” və digər məsələlər daxil olmaqla 20 faizdən artıq deyildi. Bütün dairələr üzrə total problemlər vardı. Və bu bütün dairələr üzrə baş verənlərin hansında ki rəqabətlilik vardı, bu, sosial mediada daha qabarıq göründü. Hansında ki rəqabət yox idi, orada sakitcə, öncədən planlaşdırılmış nəticələr protokollara yazıldı.

-Beynəlxalq təşkilatların bu seçkiyə münasibətini qənaətbəxş hesab etmək olarmı? Prezident dedi ki, bu dəfə ciddi tənqid olmayıb. Hətta ATƏT DTİHB-nin ilkin hesabatını tarazlı adlandırdı. Həqiqətənmi seçkini müşahidə edən bütün beynəlxalq təşkilatların hesabatları yumşaq idi?

-Beynəlxalq təşkilatlar ifadəsi bir qədər sürrealistdir. Sadəcə, ATƏT DTİHB burada uzunmüddətli müşahidə apardı. Biz həmin təşkilatın həm aralıq, həm yekun hesabatına baxdıqda hökuməti kifayət qədər sərt tənqid edən və problemləri açıq göstərən hesabat olduğunu görürük.  Orada Avropa məhkəməsinin qərarlarının icra olunmaması, MSK-nın formalaşmasındakı prioritetin tərəflərə balanslı şəkildə bölünməməsi, eyni zamanda seçki təşviqat dönəmində, ümumiyyətlə, prosesin təktərəfli aparılması, medianın tərəfli olması, bütün proseslər sayılıb. Bilmirəm, o rəyləri kim hansı istiqamətdə oxuyub, amma mən başdan-ayağa oxumuşam ki, necə qənaətə gəlmək olar ki, bu, yumşaq hesabatdır. Sadəcə, seçkidən sonra təqdim olunan zaman yumşaq təqdim olundu. Amma hesabat kifayət qədər sərtdir və problemləri açıq sayır, seçkinin legitimliyini şübhə altına alır. Çünki seçki legitim bir proses olaraq cəmiyyətin istəyinin təzahürü olmadı. Hesabatları kənara qoysaq, biz bunu sosial medianın monitorinqində də görə bilərik ki, cəmiyyət necə bu prosesdən narazı qaldı. Ona görə də beynəlxalq təşkilatlardan kim ki gəlib, məsələn, Türkiyədən, Rusiyadan, MDB ölkələrindən gələn bəzi parlamentarilər, müşahidəçilər hər zaman hakimiyyətin dediyini gəlib deyib,gedənlərdir. Onlar uzun müddət müşahidə aparmadıqları və mötəbər olmadıqları üçün onların hesabatları ciddi qəbul olunmur. Əsas hesabat burada uzunmüddətli müşahidə aparan ATƏT DTİHB-dir.  Onun da rəyi kifayət qədər tənqidi və seçkilərin legitimliyini kifayət qədər şübhə altına alır.

-Bu seçkidə təbliğat və təşviqat vaxtı, eləcə də seçki günü medianın fəaliyyətini necə qiymətləndirirsiniz? Media öz işini görə bildimi?Və ya müstəqil mediaya öz işini görmək üçün şərait yaradıldımı?

-Azərbaycanda ənənəvi media, televiziyalar, radiolar, mətbu orqanlar seçki prosesində tərəf tutdular. Biz Demokratik Təşəbbüslər İnstitutu olaraq 60 gün monitorinq apardıq. Bunu da iki hissəyə böldük. Son 22 gün və ondan öncəki 38 günü ayrı monitorinq etdik. Bu 60 gün ərzində bütün  informasiyalar birmənalı olaraq hökumətin lehinə olmuşdu. Və  o cümlədən iqtidar partiyasını dəstəkləyən tərəflərin. Bütün informasiyalar- AZTV-də 96 faiz, REAL TV-də 95,5 faiz, İTV-də təşviqat dönəmindən öncə seçki dönəmində 92 faiz, təşviqat dönəmində isə 73,3 faiz iqtidarın xeyrinə təbliğat aparılıb. Müxalifətin lehinə və ya ümumiyyətlə, balanslı informasiya demək olar ki, yoxdur. Media  seçkini bu vəziyyətdə işıqlandırdı. Seçki gününə gəldikdə isə çoxsaylı pozuntularla yadda qaldı, onlarla fakt vardı ki, jurnalistlərin informasiya toplamasına məhdudiyyətlər oldu, xüsusən məntəqə seçki komissiyaları birmənalı olaraq problemlər yaradırdılar, seçkinin nəticələrinin sayım dönəmində saat 19:00-dan sonra baş verən proseslər, müşahidəçiləri və medianı buraxmadılar, ciddi əngəllər yaratdılar, seçki dönəmində istər DSK-lar, istərsə də məntəqə seçki komissiyaları jurnalistlərin qanuni informasiya sorğularına cavab vermədilər. Artıq bununla bağlı bir neçə məhkəmə iddiası başlayır. Seçkidən sonra baş verən, xüsusən də bəzi namizədlərin prosesin kifayət qədər qeyri-demokratik və saxtakarlıq olduğunu əsaslandıraraq oturaq, sivil aksiyasını  işıqlandıran media üzvləri çox aqressiv təzyiqlərə məruz qaldılar. 16 jurnalist həbs olundu. Həmin jurnalistlərin bir neçəsi çox ağır şəkildə döyüldü. Mustafa Hacıbəyli, Aynur Elgünəş, Sevinc Vaqifqızı, Xəyalə Ağayeva, “Amerikanın səsi”, “Azadlıq” radioları üçün müstəqil çalışan jurnalistlər və digərləri təzyiqlərlə üzləşdilər. Hazırda həmin jurnalistlərin 11 nəfərinin  şikayəti artıq prokurorluğa təqdim olunub, onlara təzyiq göstərən polis strukturlarının məsuliyyətə cəlb olunmasını istəyirlər. Seçki dönəmində isə medianın fəaliyyəti ilə bağlı çox ciddi pozuntular baş verib. Təəssüf ki, bununla bağlı media nəzarət orqanları yoxdur. Mövcud olanlar da səsini çıxarmayıblar. Əvvəllər mövcud olan bir çoxunun fəaliyyəti paralizə olunub, onlar daha fəaliyyət göstərə bilmir. Bir sözlə, sosial medianı kənara qoysaq, seçki ənənəvi medianın üzərində qalsaydı, Azərbaycanda seçkinin baş verdiyi barədə heç bir informasiya olmazdı.

-Seçkinin nəticələri elan olunduqdan sonra digər namizədlərin, eləcə də siyasi təşkilatların, şəxslərin və vətəndaşların etirazının şahidi olduq. Bundan sonra MSK bir neçə dairənin nəticələrini ləğv etdi. Sizcə, dairələrin nəticələrinin ləğvinin bu etirazlarla əlaqəsi varmı?

-Məncə, MSK-nın hərəkəti daha öncədən planlaşdırılmış bir siyasi teatr rolunu oynayır. Bu, daha öncədən planlaşdırılıb. Bu, etirazlarla bağlı deyil. Əlbəttə, qismən etirazlarla əlaqələndirə bilərik. Amma qərarların mahiyyətinə baxanda daha çox bu, yuxarıdan gələn tapşırığın icrasına daha çox oxşayır, nəinki faktların qiymətləndirilməsinə. Çünki əgər MSK doğrudan da faktları qiymətləndirsəydi o zaman həmin işlərin hamısı üzrə cinayət işi açılmalı idi. Və bu seçkidə Cinayət Məcəlləsinin 159, 159-1, 160, 161- ci maddələri çərçivəsində kifayət qədər çox cinayət faktı baş verib. 5500-dən çox məntəqənin, bütün dairələrin hər birində bunu tapa bilərik. Bütün bu faktlardan hər hansı biri üzrə hələ də cinayət işinin açıldığını prokurorluq demirsə,  bu, onu göstərir ki, bu proses obyektiv yox, hansısa bir siyasi mülahizə çərçivəsində baş verib. Burada məqsəd daha çox cəmiyyəti qismən sakitləşdirmək, həm də beynəlxalq qurumların əlinə arqumentasiya vermək ki, baxın, pozuntu olmuşdu, onların bəzisi düzəldildi. Bu, həm də pozuntuların miqyasının kiçik göstərilməsi və ləğv olunan dairələrlə məhdudlaşdırılması məqsədi daşıyır. Azərbaycanda baş verən seçki gerçək bir seçki olmayıb. Seçki bir tərəfdə olub, nəticələr başqa bir tərəfdə. Tamamilə nəticələrin rəsmiləşdirmə prosesi müdaxilələrlə və öncədən planlaşdırılmış şəkildə olub. Azərbaycanda növbədənkənar parlament seçkiləri bütünlüklə yenilənməlidir,  inzibati resursların və siyasi tərəfin müdaxiləsi olmadan yenidən seçki keçirilməlidir.

-Yeni parlamentdən nə gözləmək olar? Nə etmək olar ki, Azərbaycanın parlamenti bu seçkidən sonra öz imicini beynəlxalq təşkilatlar qarşısında qoruya bilsin? Parlament legitim qəbul olunsun.

-Cəmiyyətin gözündə legitim olmayanın hansısa iş görməsi mümkün deyil. Faktiki olaraq Azərbaycanda parlamentin seçilmə anlayışı yox, təyin olunma anlayışı hakim olacaqsa, o parlament heç nə edə bilməz. Əslində hökumətin digər qayğılarından biri də hər zaman bu olub ki, parlament hakimiyyətin ayrıca bir qolu olaraq güclü olmasın. O, güclü o zaman olar ki, xalqa istinad etsin, xalqı birbaşa təmsil etdiyini iddia etdiyi zaman güclü olar. Ora seçilən deputatların ilk işi prezidentə təşəkkür etməkdirsə, o zaman bu, artıq o deməkdir ki, bunlar xalqa istinad yox, iqtidara istinad edirlər. İqtidara istinad edən, hakimiyyətin icra qoluna istinad edən bir parlamentin effektiv olacağını düşünmək, sadəcə və sadəcə, nağıllara inanmaq kimi bir şeydir.