Tramp USAID üzərində nəzarəti gücləndirir, siyasi və diplomatik gərginlik yaradır

Humanitar işçilər, diplomatlar və qanunvericilər son günlər ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyində (USAID) baş verən ciddi pozuntuların səbəbini anlamağa çalışırlar. Agentliyin veb saytı əlçatan deyil, bəzi əməkdaşlar iş sistemlərinə giriş imkanını itirib və 100-dən çox işçi inzibati məzuniyyətə göndərilib, Reuters-ə məlumat verən mənbələr bildirib.

Bazar günü axşam, Prezident Donald Tramp jurnalistlərə USAID-in “bir qrup radikal dəli tərəfindən idarə olunduğunu” və administrasiyasının bu məsələyə “müdaxilə etdiyini” söylədi. Eyni zamanda, Vaşinqtonda agentliyin ABŞ Dövlət Departamentinə daxil ediləcəyi barədə şayiələr yayılır.

1961-ci ildə Con F. Kennedi administrasiyası tərəfindən yaradılan USAID beynəlxalq humanitar yardımların göstərilməsində, demokratik institutların dəstəklənməsində və inkişaf proqramlarının maliyyələşdirilməsində əsas rol oynayır. Agentlik dünya üzrə təxminən 10,000 nəfər işçiyə malikdir və illik büdcəsi milyardlarla dollar təşkil edir.

Məlumatlara girişlə bağlı münaqişə

Reuters-in mənbələrinə görə, gərginlik, İlon Maskın rəhbərlik etdiyi yeni ABŞ Hökumət Effektivliyi Departamentinin (DOGE) əməkdaşları agentliyin qorunan sistemlərinə giriş əldə etməyə cəhd etdikdən sonra pik həddə çatıb. USAID-in təhlükəsizlik xidməti direktoru Con Vurhiz və onun müavini bu icazəni verməkdən imtina etdikdən sonra inzibati məzuniyyətə göndəriliblər.

Təhlükəsizlik işçiləri cinayət məsuliyyəti ilə hədələniblər və nəticədə DOGE nümayəndələrinə bir neçə qorunan əraziyə, o cümlədən təhlükəsizlik ofisi və agentliyin icra katibliyinə giriş icazəsi verilib.

DOGE sözçüsü Keti Miller Reuters-ə bildirib ki, USAID ofisinə daxil olan bütün DOGE əməkdaşlarının müvafiq təhlükəsizlik icazələri olub və “məxfi məlumat yanlış əllərə keçməyib.”

Bununla belə, təhlükəsizlik sahəsində ekspertlər narahatlıq bildirirlər, çünki bu ofislərdə USAID-in böhran zonalarında çalışan əməkdaşları haqqında həssas sənədlər və məxfi diplomatik materiallar ola bilərdi.

Siyasi təmizləmə və USAID-in mümkün buraxılması

Bazar ertəsi gecə USAID-in Vaşinqtondakı işçiləri evdən işləmək barədə göstəriş aldı. Reuters-ə görə, bu e-poçt DOGE əməkdaşı Qavin Kliger tərəfindən göndərilib və bu, agentlik əməkdaşları arasında əlavə narahatlığa səbəb olub.

Tramp administrasiyasının mənbələri Reuters-ə bildirib ki, USAID işçilərinə yaxın günlərdə əhəmiyyətli işçi ixtisarlarının olacağı artıq elan edilib. Bundan əlavə, bir neçə gün əvvəl agentliyin rəhbəri təyin edilən Mett Hopson istefa verib.

İlon Mask X (əvvəlki Twitter) sosial şəbəkəsində USAID-in gələcəyi ilə bağlı Tramp ilə müzakirə apardığını və prezidentin agentliyin bağlanması təklifini dəstəklədiyini təsdiqləyib. “Mən Trampdan dəfələrlə soruşdum, ‘Əminsiniz?’ O dedi, ‘Bəli.’ Beləliklə, biz onu bağlayırıq,” – Mask X Spaces müzakirəsi zamanı bildirib.

Sonradan Mask USAID-i “qurd yuvası” adlandıraraq agentliyin “radikal solçu” və “anti-Amerika” layihələrini maliyyələşdirdiyini iddia edib. CNN-in bu mövzuda dərc etdiyi xəbərlərə cavab olaraq, Mask X sosial şəbəkəsində “USAID-in ölməsinin vaxtı çatıb” yazıb.

Vaşinqton və beynəlxalq reaksiyalar

Konqresdəki demokrat qanunvericilər artıq sərt tənqidlər səsləndiriblər. ABŞ Senatının Xarici Əlaqələr Komitəsinin üzvləri Dövlət Katibi Marko Rubioya izahat tələb edən məktub göndəriblər.

“Tramp administrasiyası hökumət quruluşunu Konqresin razılığı olmadan birtərəfli şəkildə nə qədər dəyişə biləcəyini sınaqdan keçirmək istəyir,” – deyə keçmiş Dövlət Departamenti və Milli Təhlükəsizlik Şurası rəsmisi Tess Brijman bildirib.

Financial Times xəbər verir ki, USAID-in Dövlət Departamentinə inteqrasiyası humanitar proqramların maliyyələşdirilməsinin azalmasına gətirib çıxara bilər və bu boşluğu tez bir zamanda Çin kimi digər qlobal oyunçular doldura bilər.

Risk altında olan proqramlar arasında münaqişə zonalarında minaların təmizlənməsi, QİÇS-lə mübarizə üçün dərman paylanması və qaçqın düşərgələri üçün səyyar xəstəxanalar var.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi bildirib ki, USAID illərlə ölkədə daxili proseslərə təsir etməyə çalışıb. ABŞ humanitar təşkilatlarının nümayəndələri isə agentliyin yoxsulluq və qlobal böhranlarla mübarizədə mühüm rol oynadığını vurğulayıblar.

Bu arada, Azərbaycan hökuməti USAID-in Bakı ofisinin bağlanmasına dair göstəriş verib, rəsmi şəxslər bazar ertəsi bildiriblər.

Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi USAID-in “bəyan edilmiş məqsədləri ilə uzlaşmayan fəaliyyətlər apardığını” və agentliyin fəaliyyətinin “ölkənin suverenlik maraqlarına zidd olduğunu” bəyan edib.