Qərbə qarşı yeni beynəlxalq koalisiya?

Aprelin ortalarından etibarən Azərbaycana edilən rəsmi səfərlər intensivləşib.

Aprelin 24-də Qırğızıstan Respublikasının Prezidenti Sadır Japarov Azərbaycana rəsmi səfərə gəldi. Aprelin 25-də Macarıstanın xarici işlər naziri Peter Siyarto, mayın 6-da Slovakiyanın Baş naziri Robert Fiko, bir gün sonra isə Bolqarıstan Prezidenti Rumen Radev Bakıya gəldilər. Mayın 16-da isə Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko Bakıya təşrif buyurdu.

Mayın 19-da helikopterlə uğradığı qəzadan əvvəl isə İran Prezidenti İbrahim Rəisi Azərbaycanlı həmkarı İlham Əliyevlə sərhəddə görüşdü.

Hələlik son olaraq mayın 23-də Tacikistan Prezidenti  Emoməli Rəhmonun Azərbaycana dövlət səfəri gerçəkləşdi.

Adıçəkilən ölkələr və ya onların hazırki hakimiyyətləri dünyada daha çox rusiyapərəst kimi tanınırlar.

Nə baş verir? Bu səfərlərin altyapısında hansı məqsədlər ola bilər?

Beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert Elman Fəttah mövzu ilə bağlı ASTNA-nın suallarına cavab verib.

* * * 

Sual: Elman bəy, son vaxtlar Azərbaycana rəsmi səfərlər intensivləşib. Son bir aya nəzər saldıqda aprelin 24-də Qırğızıstan Prezidenti, 25-də Macarıstanın xarici işlər naziri, mayın 7-də Slovakiyanın Baş naziri, 8-də Bolqarıstan Prezidenti, 16-da Belorus Prezidenti Azərbaycana səfər ediblər. Bu ay ərzində Rumıniya, Serbiya, Albaniya və Çin kimi ölkələrlə də rəsmi təmaslar olub. Son olaraq mayın 19-da Azərbaycan Prezidenti və İran Prezidenti sərhəddə görüşmüşdülər və iki ölkənin gələcək münasibətləri ilə bağlı xoş bəyanatlar səsləndirmişdilər. Sizcə, bu səfərlər və təmasları ümumiləşdirsək, hansı qənaətə gəlmək olar?

Cavab: Son dövrlər dünyada avtoritar dalğa özünün revanşını yaşayır. Rusiya-Ukrayna müharibəsinə qədər Beynəlxalq avtoritar koalisiyanın lokomotivi Rusiya idi. Ancaq bu müharibə Rusiyanı xeyli zəiflədib. Onun beynəlxalq imicini, dolayısıyla lokomotivliyini zədələyib. Buna baxmayaraq koalisiya Çinin liderliyində  demokratikləşməyə qarşı öz müqavimətini gücləndirməkdə davam edir. Yeni strategiya regional avtoritar birliklər vasitəsilə koalisiyanın gücünü qorumaqdır. Buna misal kimi Şərqi Avropada, Qafqazda, Mərkəzi Asiyada qurulmasına çalışılan birlikləri göstərə bilərik.  İlham Əliyev də beynəlxalq avtoritar koalisiyanın aparıcı şəxslərindən biridir. Mənim qənaətimə görə Beynəlxalq avtoritar koalisiya İlham Əliyevə Qafqazın jandarmı səlahiyyəti ilə bərabər həm də təsir imkanları olan coğrafiyada da avtoritar birliklərin qurulması təşəbbüskarlığını tanıyıb. Bu baxımdan o, təkcə Rusiya, Türkiyə, İranı əhatə edən genişlənsdirilmiş Qafqazda avtoritar birliyin qurulmasında deyil, həm də Mərkəzi Asiya  və Şərqi Avropada avtoritar ölkələrin koordinasiyasında fəallıq edir. Yəni, geniş Qafqazda Rusiya, Türkiyə, İranla, Şərqi Avropanın avtoritarizmə meylli ölkələri olan Slovakiya, Macarıstan, Bolqarıstan, Serbiya, Ruminiya, Albaniya kimi olkələri ilə, Mərkəzi Asiyanın Qazaxıstan, Türkmənistan, Qırğızıstan, Özbəkistan kimi olkələri ilə intensivləşən əlaqələrdə əsas hədəf bu üç regionda qurulacaq avtoritar birliklərin sıx əməkdaşlığını təşkil etmək, Avropanın demokratik ölkələrinin təzyiqlərinə effektiv müqavimət müstəvisi yaratmaqdır.

Sual: Bu arada Slovakiya və Macarıstan Avropa Birliyinin Gürcüstanla bağlı bəyanatını bloklayıb və Ukraynaya yardımın əleyhinə çıxışları ilə yadda qalıblar.Yeri gəlmişkən, bir neçə gün əvvəl Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzinin Avropa İttifaqını İrana və Azərbaycana qarşı münasibətinə görə ittiham etmişdi. Mayın 13-də ABŞ Dövlət katibinin keçmiş müavini Viktoriya Nuland Çini gizli şəkildə Rusiyanın hərbi ehtiyaclarını dəstəkləməkdə ittiham edib. Mayın 16-da isə Çin və Rusiya liderləri Pekində birgə bəyanatla çıxış ediblər. Bütün bunları nəzərə alan bəzi ekspertlər düşünürlər ki, Qərbə qarşı bir hansısa bir təşkilatlanma var. Ola bilərmi?

Cavab: Ümumiyyətlə, qeyd etməliyik ki, beynəlxalq avtoritar koalisiya Qərbə qarşı ittifaqlaşmaqda daha çevikdir. Rusiyanın Ukraynanı işğal müharibəsinin 2-ci ili arxada qalıb, ancaq kollektiv Qərb Ukraynanın müdafiəsi ilə bağlı hələlik effektiv işlər görə bilməyib. Buna rəğmən Çin, Koreya, İran kimi ölkələr isə Rusiyaya hərbi yardımlarını sistemləşdiriblər.

Həm Kollektiv Qərb, həm də beynəlxalq avtoritar Koalisiya yaxşı başa düşür ki, bu müharibənin nəticəsi uduzan tərəfin hər şeyi itirməsilə nəticələnəcək. Ukrayna uduzarsa, bu, demokratik cəbhənin çöküşü, Rusiya uduzarsa, avtoritar koalisiyanın demontajı olacaq. Ona görə də hər iki cəbhə ittifaqlaşmanı sürətləndirib.

Sual: Bir çox ekspertlər isə bu görüşlərdə əsas məsələnin iqtisadi əməkdaşlıq olduğunu deyirlər. Və buna arqument olaraq Şərq-Qərb dəhlizini önə çəkirlər. Azərbaycanın da bu dəhlizin əsas aparıcı və mərkəzi qüvvəsi olduğunu düşünürlər. Sizcə, bu iddialar nə dərəcədə realdır?

Cavab: Müəyyən qədər realdır. Az əvvəl qeyd etdiyim, İlham Əliyevin yaxın coğrafiyalarda qurulması planlaşdırılan avtoritar birliklərin potensial üzvü olacaq ölkələrlə sıx ünsiyyəti həm də buna xidmət edir. O, Avropanın (əksəriyyəti Aİ üzvüdür) 15-ə yaxın ölkəsi ilə ikitərəfli iqtisadi sazişlər imzalayıb. Burada məqsəd qarşıdurma kəskinləşəyi təqdirdə İlham Əliyev hökümətinə qarşı Qərbin vahid mövqe sərgiləməsini önləməkdir. Digər tərəfdən Mərkəzi Asiyada qurulacaq avtoritar birlikdə fəal iştirak İlham Əliyevə Şərq-Qərb tranzitinin moderatorluğu imkanını verəcək ki, bu da İlham Əliyevin fikrincə  ona qarşı addımlarında Qərbi çəkingən davranmağa vadar edər.

Sual: Maraqlı məqamlardan biri, son bir aya nəzər saldıqda Türkiyənin adı rəsmi xəbərlərdə çox az hallandırılır. Bununla bağlı nə düşünmək olar?

Cavab: Türkiyə  hər 3 coğrafiyanın (Şərqi Avropa, Mərkəzi Asiya, Qafqaz) kilid ölkəsidir. Əslində regionda qurulacaq avtoritar birliklərin həyatiliyi Türkiyədən asılıdır. Əgər Türkiyə son zamanlar start götürən demokratik Qərblə yenidən yaxınlaşmanı daha da inkişaf etdirərsə, İlham Əliyevin öncüllük etdiyi bu avtoritar birliklər layihəsi elə də uğur qazanmayacaq. Türkiyə olmadan nə  Mərkəzi Asiyada qurulucaq avtoritar birliyi “Türk birliyi” adı altında komflyaj etmək, nə  genişləndirilmiş Qafqazda belə birliyi təsis etmək, nə də Şərq-Qərb iqtisadi dəhlizinin effektivliyini təmin etmək mümkün olacaq.

Sual: Son olaraq bu səfərlər, siyasi təmaslar nə ilə nəticələnə bilər? Və Azərbaycan üçün daha yaxşısının olması üçün nə təklif edərdiniz?

Cavab: Bu səfərlərin, intensivləşən təmasların əsas hədəfini bayaq qeyd etdim. Məqsəd demokratikləşməyə qarşı hər 3 coğrafiyada avtoritar birliklər qurmaqla müqavimət göstərməkdir. O ki, qaldı Azərbaycan üçün daha yaxşı ssenarinin nə olmasına, əlbəttə Azərbaycan üçün uğurlu ssenari hazırda ölkənin strateji sənədlərində öz əksini tapmış avrointeqrasiya istiqamətli siyasətə sadiqlik olardı. Ancaq reallıq başqadır. İlham Əliyev bu ssenarini özünün avtoritar hakimiyyəti üçün ən böyük təhlükə kimi görür və ölkəni beynalxaq avtoritar koalisiyanın plasdarmına sürükləyir. Təəssüf ki, bu reallıq ölkə üçün uğurlu gələcək vəd etmir.

İndi, demokratik Qərb çevik görünməyə bilər. Kollektiv Qərbin təmərküzləşməsi müəyyən qədər zaman ala bilər. Ancaq bütün - iqtisadi, elmi, hərbi, teknoloji resurslar Qərbin əlindədir. Prosesin nəticəsində qalib gələn tərəfin Qərb olacağına şübhə yoxdur. Qərbdə artıq başa düşürlər ki, qalib gəlməkdən başqa yol qalmayıb. Ukrayna məğlub olarsa, Qərb onun əvəzinə qalib gəlməyə məhkumdur.

Ancaq unutmayaq ki, bu gün “təmkinli” görünən Qərb qələbədən sonra qarşı cəbhədə yer almış bütün liderlər və ölkələrdən hesab soracaq.  Məhz bu məqamda Azərbaycan hakimiyyətinin indiki seçiminin bədəlini bütün ölkə olaraq ödəməli olacağıq.