Xəyanətkar axtarışında...

Yanvar faciəsindən 20 il ötsə də, Azərbaycan cəmiyyəti bir çox suala, ən əsası isə faciədən qaçmaq olardımı sualına cavab almayıb.

Belə sualları cavablandırmaq səlahiyyət, məsuliyyət və obyektivlik tələb edir. 20 illik tarixi nəzərdən keçirərkən paradoksal nəticəyə gəlirsən: ən mühüm bəyanatlar və faciənin qiymətləndirilməsi 20 yanvardan sonrakı ilk günlərdə parlamentin spikeri Elmira Qafarova və şeyxülislam Allahşükür Paşazadə, həmçinin sonrakı aylarda Tamerlan Qarayevin komissiyası tərəfindən (nədənsə hazırda 20 yanvara dair materiallarda hökumət bu sənədləri hər cəhdlə gizlədir) verilib, baxmayaraq ki, bu sənədlərdə də bir sıra ciddi məsələlərə cavab yoxdur.

Bu illər ərzində ictimaiyyət aşağıdakı suala cavab ala bilmədi: günahkar kimdir və adamları güllələməyi kim əmr edib? Lakin Rusiya KİV-i Bakıda fövqəladə vəziyyətin elan olunması və şəhərə qoşun göndərilməsi barədə əmr vermələri ilə bağlı Rıjkovun və Qorbaçovun bəyanatlarını dərc etdikdən sonra bu suallara cavablar öz-özünə yarandı. Amma nə olsun, Azərbaycan prokurorluğu onlara qarşı cinayət işi qaldırmağa can atdı? Xeyr. Bəs əvəzində nə baş verdi? Milli maraqlara "xəyanət etdiklərinə görə" Mütəllibovu, eyni zamanda Vəzirovu tutmaq.

Hesab edək ki, qoşunları Əbdürrəhman Vəzirov və Ayaz Mütəllibov çağırıblar. Lakin sovet qoşunlarına komandanlıq edənlər və atəş açmağı əmr edənlər başqaları olub. Yaşlı nəslin nümayəndələri yaxşı xatırlayırlar. O zaman SSRİ-nin müdafiə naziri müsahibəsində demişdi ki, "Biz Bakıya gəlmişik ki, Xalq Cəbhəsi strukturunu dağıdaq". Bizim prokurorlar isə Yazovu və Moskvadakı bəzi şəxsləri dindirdilər, amma nəticəsi olmadı..

Bu aksiyanı planlaşdıran və həyata keçirənlərin adlarını bilmək əvəzinə biz nələri bildik? Öyrəndik ki, 1993-cü ilin iyununa kimi edilənlər və deyilənlər qeyri-ciddi, hətta yanlış və zərərli olub. Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra Milli Məclisin qərarlarında əsas diqqət faciənin əsl günahkarlarına yox, məhz Vəzirovla Mütəllibovun xəyanatkarlığına yönəldilib. Ötən 20 il ərzində bütün bu məsələləri araşdırmaq və günahkarları məsuliyyətə cəlb etmək üçün heç bir iş görülməyib.

Günahkarlar kimlərdir? Görünür, Qorbaçovla bağlı heç kimin şübhəsi yoxdur. Çünki onu nə dindirdilər, nə də faciənin günahkarı elan etdilər(rəsmi). Bəs hərbçilər Yazov, Kryuçkov və digərləri. Bakını işğal etməyi əmr edən bu şəxslərə qarşı heç bir ittiham və iradlar irəli sürülmədi. Yanvarın 19-20-də və sonrakı günlərdə Bakıya qoşunları gətirən və onlara komandanlq edən general və zabitlərə də heç bir irad tutulmadı. Təxribatı təşkil edən və qızışdıran DTK əməkdaşları da ittihamlardan kənarda qaldılar.

20 il müddətində Azərbaycan hakimiyyəti həmin hərbçilərin və siyasətçilərin adlarını belə dərc etməyə cəsarət eləmədi.

Bunun əvəzində isə Heydər Əliyev dəfələrlə Bakıda Yevgeni Primakovu qəbul etdi. Primakov açıq şəkildə bildirirdi ki, şəxsən Qorbaçova zəng edərək qoşun yeridilməsini tələb edib. Çünki Xalq Cəbhəsi hakimiyyətə gəlirdi və Azərbaycanda kommunist rejiminin çökməsi məsələsi var idi...

Normal ölkədə Primakovu bu cür etirafa görə çoxdan mühakimə edərdilər. Çoxları mənə etiraz edə bilər ki, bu qlobal siyasətdir, siyasi məqsədəuyğunluq reallıqları və digər məqamları nəzərə almağı tələb edir. Razıyam, bu, həqiqətən də belədir. Bəs onda niyə öz xalqını zombiləşdirərək xəyanətin qurbanı olduğunu onun beyninə yeritmək lazimdir?

Bu sualın cavabı göründüyü qədər də sadə deyil. İlk növbədə xalq problemlər üzərində çox düşünməməlidir və inanmalıdır ki, onun əvəzinə hakimiyyət düşünür. Bu, avtoritarizm qanunlarından biridir. İkincisi, xalqda "lazımsız" suallar meydana çıxa bilər: həmin günlərdə Heydər Əliyev özü harada idi? Bununla bağlı mərhum Müslüm Maqomayev belə bir hadisə danışmışdı. Onun çox sevdiyi bir adam hələ yanvarın 19-da ona zəng edərək bildirib ki, Bakıya qoşun yeridiləcək. Nə üçün hakimiyyət Maqomayevdən həmin adamın kim olduğunu soruşmayıb? Və nə üçün həmin şəxs zəng edib Bakidakilari xəbərdar etməyib? Əgər bütün bunlar faydasız idisə, onda hakimiyyət niyə başqalarını günahlandırır?

Bəlkə çoxları bilmir ki, həmin günlərdə Dmitri Yazov Bakıda olub və qoşunlara şəxsən komandanlıq edib. Istefada olan polkovniklərdən biri mənə danışıb ki, həmin günlərdə Yazov Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin indiki binasında oturaraq əməliyyatın gedişi barədə Qorbaçova məlumat verirmiş.

Biz erməni qırğınları təşkil edən DTK təxribatçı qrupları haqda çox eşitmişik. Həmin günlərdə isə SSRİ DTK sədrinin müavini Fyodor Bobkov Bakıda idi. Bəs bizim prokurorluq bütün məsələlərlə bağlı nəyi aşkar etdi - heç nəyi. Bir çox sənədlərin və arxiv materiallarının Bakıdan aparıldığını etiraf etsək, ölkənin keçmiş rəhbərlərini məsuliyyətə cəlb etmək asan deyil. Azərbaycan hakimiyyəti bu sualdan yayınır - nə üçün indiyədək keçmiş SSRİ rəhbərliyi beynəlxalq tribunala verilməyib?

Ölkədəki vəziyyətə nəzarəti itirən Xalq Cəbhəsinin günahlarını və səhvlərini azaltmaq fikrində deyiləm. Lakin elə Heydər Əliyevin dəfələrlə dediyi sözləri yada salmaq istəyirəm: SSRİ-də milli-azadlıq hərəkatı olmayıb, azadlıq bizim başımıza yuxarıdan tökülüb.

Fransa inqilabının qanunu var - Termidor, həmçinin uzun illər əvvəl italiyalı Makiavelinin yazdığı hakimiyyət qanunları. Bu qanunların insan mənəviyyatı ilə heç bir əlaqəsi yoxdur, onlar qan, şəxsi mənfəət, hakimiyyət yanğısı, bunun kimə sərfəli olması məsələsi üzərində qurulub. 20 yanvar hadisıləri bu silsilədəndir.

1990-cı ilin 20 yanvarı olmasaydı, Azərbaycanda başqa hakimiyyət ola bilərdi.

Şahin Hacıyev