Qazaxıstan neft qiymətlərinin düşməsi halında iqtisadi risklərlə üzləşəcək

Neftin qiymətində əhəmiyyətli azalma enerji sektorundan asılı olan Qazaxıstan iqtisadiyyatı üçün ciddi təhlükə yaradır, AERC konsaltinq xidmətləri departamentinin baş analitiki Yerasıl Serikbay çərşənbə günü LS Aqparat-a bildirib.

Serikbay ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsini dayandırmaq üçün neftin qiymətlərini aşağı salmaq niyyətində olduğu barədə son açıqlamalarına skeptik yanaşdığını ifadə edib. Bununla belə, o xəbərdarlıq edib ki, neftin qiymətindəki hər hansı kəskin azalma Qazaxıstan üçün ciddi fəsadlara səbəb olacaq, çünki ölkənin iqtisadiyyatı karbohidrogenlərdən böyük asılılıq təşkil edir.

Analitik vurğulayıb ki, Qazaxıstanın dövlət büdcəsi hər il Milli Fonddan təminatlı köçürmələrə – 2 trilyon tenqəyə əsaslanır. Bu köçürmələrin davamlı olması üçün neftin kəsir qiyməti 2025-ci ildə bir barel üçün 42,3 dollar, 2026-2027-ci illərdə isə 39,4-41 dollar səviyyəsində proqnozlaşdırılır.

“Neftin qiyməti bu səviyyələrdən aşağı düşərsə, Qazaxıstan ciddi büdcə kəsiri ilə üzləşəcək, bu da artıq mövcud maliyyə problemlərini daha da artıracaq. Bu, sosial proqramlar və infrastruktur layihələri də daxil olmaqla dövlət xərclərinin kəskin azaldılmasını, eləcə də xarici borcun artmasını və tenqenin zəifləməsini tələb edəcək,” – Serikbay bildirib.

Bu riskləri azaltmaq üçün o, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və maliyyə islahatlarının vacibliyini qeyd edib, qeyri-neft sektorlarının sürətlə inkişaf etdirilməsini, dövlət xərclərinin optimallaşdırılmasını və valyuta ehtiyatlarının gücləndirilməsini tövsiyə edib.

Trampın təhdidləri artıq neft bazarlarına təsir göstərib, belə ki, yanvarın 24-də Brent markalı neftin bir barelinin qiyməti 78,73 dollar təşkil edib, bu da ABŞ-ın siyasi siqnallarına bazarın həssaslığını göstərir. Analitiklərin fikrincə, ABŞ neft qiymətlərinə təsir etmək üçün öz hasilatını artırmaq və strateji ehtiyatlardan buraxılışları istifadə edə bilər.

Serikbay qısamüddətli azalmaların mümkünlüyünü qəbul etsə də, neftin qiymətində uzunmüddətli azalmanın ABŞ-ın şist hasilatının yüksək xərcləri (barel başına 40-50 dollar) səbəbindən qeyri-mümkün olduğunu vurğulayıb. “Belə aşağı qiymətlərin uzunmüddətli davamlılığı amerikalı istehsalçılar üçün iqtisadi baxımdan məqsədəuyğun deyil,” – o əlavə edib.

Serikbayın fikrincə, Səudiyyə Ərəbistanı və OPEC-in hasilatı artırmaq üçün ABŞ-ın çağırışlarına cavab verməsi də şübhəlidir. “Səudiyyə Ərəbistanı gündəlik 9 milyon barel hasilatla barel üçün 80 dollara 720 milyon dollar gəlir əldə edir. Hasilatı 12 milyon barelə çatdırıb, qiyməti 60 dollara endirmək həm gəlirləri azaldacaq, həm də istehsal xərclərini artıracaq, bu da krallıq üçün uzunmüddətli perspektivdə cəlbedici deyil,” – Serikbay izah edib.

Məsələni daha da mürəkkəbləşdirən məqam, Çin iqtisadiyyatının bərpa perspektivləri ilə bağlı qeyri-müəyyənliklər səbəbindən qlobal neftə tələbatın artımının yavaşlamasıdır. Bununla belə, OPEC+ razılaşmaları və Rusiyaya qarşı güclənən sanksiyalar bu riskləri tarazlaya bilər.

Bu arada, Qazaxıstanın “Tengizchevroil” şirkəti uzun zamandır gözlənilən Gələcək Genişlənmə Layihəsinin (FGP) istifadəyə verildiyini elan edib. Bu layihə neft hasilatını ildə 12 milyon ton artıraraq 40 milyon tona çatdıracaq. Lakin bu genişlənmə Qazaxıstanın OPEC+ hasilat azaldılması öhdəliklərini yerinə yetirə biləcəyi ilə bağlı suallar yaradır.

Enerji eksperti Olcas Baydildinov ABŞ-ın korporativ fəaliyyətlərinin siyasi göstərişlərlə uyğunluğunu qeyd edərək, Trampın hasilatın artırılması ilə bağlı açıqlamalarından dərhal sonra FGP-nin icrasına başlandığını vurğulayıb.

Brent markalı neftin qiyməti 60 dollara düşərsə, Baydildinovun fikrincə, artıq endirimli qiymətlərlə neft satan Rusiyaya bu ciddi təsir göstərməyəcək. Lakin qiymətlərin 40 dollara enməsi Moskvanı əlavə devalvasiyalara məcbur edə bilər ki, bu da Qazaxıstanın tenqesinə təzyiq göstərə bilər.

“Qazaxıstan üçün yaxın gələcəkdə perspektivlər yaxşı deyil. Əgər neftin qiyməti kəskin şəkildə düşərsə və Rusiya öz valyutasını daha da devalvasiya edərsə, bizim tenqe enişə doğru gedəcək. Ona görə də hökumət, görünür, yaxın zamanlarda başlaya biləcək uzunmüddətli böhrana hazırlaşmalıdır,” – Baydildinov yekunlaşdırıb.