Yerli büdcələrə daha çox səlahiyyət

Park İNN otelində dövlət büdcəsinin fiskal desentralizasiyasının real vəziyyəti ilə bağıl müzakirələr keçirilib. Avropa İttifaqı və OXFAM təşkilatının dəstəyi ilə qeyri-hökumət Milli Büdcə Qrupunun təşəbbüsü ilə keçirilən «dəyirmi masa»nın iştirakçılarına eyni adlı mövzu təqdim edilib. Məruzəçi, «İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım» İctimai Birliyinin sədri Rövşən Ağayevin sözlərinə görə, Azərbaycanda bu ideyanın reallaşdırılmasının mexanizmləri müfəssəl işlənib hazırlanmayıb. Təəssüf ki, bələdiyyə büdcələrinin xüsusi maddəyə ayrılması təşəbbüsü hələlik reallaşdırılmayıb, «yerli büdcə» deyəndə ölkə prezidenti administrasiyasının nəzarəti ilə yerli İcra Hakimiyyəti tərəfindən nəzarət edilən gəlir və xərclər nəzərdə tutulur. 

Fiskal desentralizasiya maliyyə resurslarının cəmləşməsi və milli əhəmiyyətli layihələrin reallaşdırılması nöqteyi nəzərində sərfəli deyil (böyük və federal dövlətlərdə), ancaq o vətəndaş cəmiyyətinin və yerli hakimiyyətin büdcənin gəlir və xərclərinə dair parlament və hökumətin qərarına təsiri üçün həyatı əhəmiyyətlidir. Siyasi və iqtisadi imkanların bir əldə mərkəzləşdirilməsi «aşağıdan» təşəbbüsə mənfi təsir edir, ictimai iştirak vasitələri təsirlərini azaldır və büdcə təşkilatlarının idarə edilməsi və hesabatlılığının şəffaflığına mənfi təsir edir. 

Fiskal desentralizasiyasının siyasi ünsürləri belədir: yerli hakimiyyət öz layihələrini reallaşdırarkən daha çox muxtariyyat və məsuliyyət əldə edir, yerli əhali pul axını artığına görə seçkili özünüidarəetmə orqanlarına daha çox maraq göstərir. Əsas – yerli hakimiyyətin artan nüfuzu ona hakimiyyətin mərkəzi orqanlarının qərarlarına təsir etmək imkanı verir. Azərbaycanda fiskal desentralizasiya üçün hüquqi mexanizmlər var. Üç pilləli büdcə (mərkəzi, yerli və Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsi) mövcuddur. Dövlət büdcəsi mərkəzi ilə yanaşı yerli gəlir və xərcləri də nəzərdə tutur. Belə ki, yerli təhsil və səhiyyə orqanlarının saxlanılmasının 80%-i yerli büdcələrin payına düşür. Digər tərəfdən, yerli icra hakimiyyəti xərc hissəsi daxil olmaqla yerli büdcəni formalaşdırmaq səlahiyyətinə malik deyil. Qanunvericilikdə «Naxçıvan MR dövlət büdcəsi» anlayışı var, ancaq təcrübədə o dotasiyalıdır (2008-ci ildə dotasiya hissəsi 218 mln manat, 2013-cü ildə – 305,3 mln manat səviyyəsində olub). Yerli (bələdiyyə) büdcələri kommunal xərcləri, sosial, iqtisadi və ekoloji xərclərin bir hissəsini nəzərdə tutur, ancaq onlar da süni şəkildə dotasiyalara «oturdulub». 2013-cü ilə olan məlumata görə, investisiya fəaliyyətinin 0,6%-i, kənd təsərrüfatının gəlirlərinin – 4,9%, nəqliyyatın – 9,3%, kommunal xidmətlər və s. 3,8%-i yerli hakimiyyətin payına düşüb. ÜDM-də yerli daxil olmaların xüsusi çəkisi 0,56%-dir. Azərbaycan bu siqmentdə nəinki inkişaf etmiş ölkələrdən, hətta qonşularından geridə qalır – Ermənistanda ÜDM-də yerli daxil olmaların xüsusi çəkisi – 6,7%, Gürcüstanda – 6,9%, Rusiyada – 5,6%, Türkiyədə – 6,3% təşkil edir. --17D—