2021-ci ildə Kənd təsərrüfatı sahəsində 10 mühüm hadisə

I. 04. 01. 2021. Azərbaycan Respublikası Tarif (qiymət) Şurası Aİ-92 markalı avtomobil benzininin pərakəndə satış qiymətini 11,11%, dizel yanacağının pərakəndə satış qiymətini 33,33% artırdı. Dizel yanacağının, benzinin qiymətlərinin artırılması kənd təsərrüfatında məhsulun istehsal və logistika xərclərini xeyli artırdı.

II. 12. 03 2021. Dizel yanacağının qiymətindəki dəyişikliklərin kənd təsərrüfatına mümkün təsirini aradan qaldırmaq məqsədilə Aqrar Subsidiya Şurası kənd təsərrüfatı bitkiləri üzrə 2021-ci ildə fermerlərə əlavə əkin subsidiyası verilməsi barədə qərar qəbul edib[1].

III. 29. 03 2021. “2021-2025-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, emalı və ixracının stimullaşdırılmasına dair Dövlət Proqramı” təsdiq edilib.[2]

IV. 28. 04. 2021. İşğaldan azad edilmiş Zəngilan rayonunda ilk “Ağıllı kənd” layihəsinin təməli qoyulub.

V. 07. 07. 2021. Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidenti Fərman imzaladı.

VI. 10.06.2021. Bakıda 14-cü Azərbaycan Beynəlxalq Kənd Təsərrüfatı (Caspian Agro 2021) və 26-cı Azərbaycan Beynəlxalq Qida Sənayesi (InterFood Azerbaijan 2021) sərgiləri keçirildi.[3]

VII. 5. 07. 2021. Prezident İlham Əliyev “Aqrar sahədə istehsalın və emal sənayesinin inkişafına dair bir sıra tədbirlər” haqqında Fərman imzaladı.[4]

VIII. 07 09. 2021. Aqrar Subsidiya Şurası Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2019-cu il 27 iyun tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının subsidiyalaşdırılması Qaydası”nın 2.4-cü bəndinə müvafiq olaraq, 2022-ci il üzrə bitkiçilik sahəsində bitkilər və regionlara görə əkin, məhsul və toxum əmsallarının, toxum və ting +kvotalarının və əkin ehtiyaclarının müəyyən edilməsi barədə qərar qəbul edib. Qəbul edilmiş qərarla “Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının subsidiyalaşdırılması Qaydası”na dəyişiklik edilmişdir.[5]  

IX. 15. 09. 2021. Azərbaycanın kənd təsərrüfatı sektorunda subsidiyalarının alınması üçün sığortalanması tələb olunan bitkilərin siyahısı təsdiqlənib.

X. 22.12. 2021.  Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2020-ci il 30 oktyabr tarixli 431 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Aqrar sığorta Qaydaları”na Nazirlər Kabineti dəyişiklik etmişdir[6]. Edilən dəyişikliyə görə Azərbaycanda aqrar sığorta vasitəsilə sığortalanan bitki və heyvan növlərinin sayı artırılıb. Dövlət dəstəyi ilə sığortalanan bitki növlərinin sayı 14-dən 41-ə qaldırılıb. Sığortalanan heyvanların siyahısına xırdabuynuzlu (qoyun və keçilər) və ətlik istiqamətli iribuynuzlu heyvanların (danalar) da əlavə edilib və aqrar sığorta üzrə təminat verdiyi risklərin siyahısı genişləndirilib.

Azərbaycan tarixində il ərzində də bu qədər məbləğdə yeyinti məhsulları idxal edilməmişdir.

2021-ci il: Kənd təsərrüfatında istehsal xərclərinin artması, suvarma suyu çatışmazlığı və sair problemlər

Getməkdə olan 2021-ci il Azərbaycanın kənd təsərrüfatında bir sıra problemlərlə yadda qaldı.

Belə ki, 2021-ci ilin əvvəlindən dizel yanacağının pərakəndə satış qiymətinin 33,33%, benzininin pərakəndə satış qiymətinin 11,11% artırılması kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalçılarının xərclərini xeyli artırmışdır. Misal kimi qeyd edə bilərəm ki, pambıqçılıq sahəsində aqroservis xidmətləri tərəfindən görülən işlərin qiyməti ən azı 30% bahalaşmışdır. Əvvəlki illə müqayisədə 2021-ci ildə pambıqçılıqda şumun aparılması 25%, mala çəkilməsi 33,33%, toxum səpini 33,33%, kultivasiya 33,33%, dərman çiləmə 33,33%, ucvurma 25%, pambıq yığımı 36,36% bahalaşmışdır. Əvvəlki illərdə olduğu kimi suvarma suyu çatışmazlığından əziyyət çəkən kəndlilər aran rayonlarında bu il əlavə vəsait xərcləyərək kollektorlara yığılmış sulardan suvarma suyu kimi istifadə etməli olublar. Bunun üçün onlar mühərriki dizel yanacağı ilə işləyən su nasosundan istifadə etmişlər. Pambıqçı fermerlərin məlumatına görə 1 hektar pambıq sahəsinin 2 dəfə suvarılması üçün istifadə olunan dizel yanacağının alınmasına, və yaxud nasosu işlədən texnikaya 200 manat əlavə vəsait xərcləməli olublar. Apardığımız hesablamalar göstərdi ki, su nasosundan istifadə edən fermerlər, kəndlilər əvvəlki illə müqayisədə 1 hektar pambıq sahəsi üçün 299 manat daha çox vəsait xərcləməli olublar.

2021-ci ildə də əvvəlki illərdə olduğu kimi fermerlər, kəndlilər yaz-yay aylarında suvarma suyu çatışmazlığı, su qıtlığı problemi ilə qarşılaşdılar.

2021-ci ildə kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalı.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatəna görə, bu ilin yanvar-noyabr aylarında Azərbaycanda 8 milyard 612,1 milyon manat dəyərində kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edilib. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 3,8 % çoxdur. Həmin məlumatda o da bildirilir ki, ölkədə istehsal olunmuş bitkiçilik məhsullarının dəyəri 4,8 % artaraq 4 milyard 379,5 milyon manat, heyvandarlıq məhsullarının dəyəri isə 2,8 % artaraq 4 milyard 232,6 milyon manat təşkil edib.

2021-ci ildə əsas ərzaq məhsulu olan buğdanın əkin sahəsi ilə bağlı Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin son məlumatına və buğda istehsalı ilə bağlı DSK-nın açıqlamasına əsaslansaq, bu il ölkədə 611967,3 hektar sahədən 1885,4 min ton buğda əldə olunmuşdur. Bu qədər buğda istehsalı hökumətin 2021-ci il üçün nəzərdə tutduğu rəqəmdən 332,9 min ton azdır. "APA-Economics"in Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il dövlət büdcəsinin zərfinə istinadən verdiyi məlumata görə, 2021-ci ildə ölkədə 2 218,8 min ton buğda istehsalı gözlənilirdi. 2021-ci ildə buğda istehsalı hətta 2009-cu illə müqayisədə 255 min ton az olmuşdur. Belə ki, 2009-cu ildə buğda istehsal 2 140,7 min ton təşkil etmişdir. 2021-ci ildə buğdanın məhsuldarlığı 2020-ci ilə nisbətən 0,9, 2019-cu ilə nisbətən isə 1,6 sentner azalmışdır.

2021-ci ilin yanvar-noyabr aylarında olkəyə 287,5 milyon dollar dəyərində 1 milyon ton buğda idxal edilmişdir. 2021-ci ildə ölkəyə idxal edilən buğda fiziki çəkidə 16,9% az olsa da, dəyər ifadəsində 9,5% çox olmuşdur. Yanvar-noyabr ayları ərzində ölkəyə idxal edilən buğda əvvəlki ilə nisbətən 31,9% baha başa gəlmişdir. Son iki ayda isə əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə buğdanın idxal dəyəri 46,5% artmışdır. İdxal buğdasının qiymətində baş verən artım nəticəsində ölkədə buğda ununun qiyməti 13-15% bahalaşmışdır. İdxal buğdasının qiymətində baş verən artım son iki ayda daxili bazarda taxıl məhsullarının qiymətinə ciddi təsir etmişdir. Regionlardan aldığımız məlumata görə kənd rayonlarında yemlik buğdanın qiyməti 50% bahalaşmışdır.

Bu il pambıqçılıq üçün də uğursuz olub. Cari ildə ölkədə 73,7 min hektar sahədə pambıq əkilib ki, bu da ötən ilin eyni dövrünün göstəricisinə nisbətən 26,5% azdır. 2021-ci ildə pambıq istehsalı ciddi şəkildə azalıb, məhsuldarlıq isə xeyli aşağı düşüb. Bu ilin dekabr ayınadək pambıq sahələrdən 271,8 min ton məhsul əldə edilmişdir ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 17,2% və ya 56,4 min ton azdır. Artıq əkin sahələrinin 99 faizində yığım başa çatıb. Əvvəlki illə müqayisədə məhsuldarlıq hər hektarda 5,5 sentner azalaraq 32,9 sentnerdən 27,4 sentnerə düşüb.

2021-ci il: Kənd təsərrüfatı məhsulları idxalı artır, ixracı azalır.

Bu ilin yanvar-noyabr aylarında əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə yeyinti məhsulları idxalı 238,5 milyon dollar, yəni 16,3% artmışdır. Belə ki, ölkəyə 2020-ci ilin yanvar-noyabr aylarında 1,46 milyard dollar dəyərində yeyinti məhsulları idxal edildiyi halda, bu ilin eyni dövrü ərzində yeyinti məhsulları idxal 1,7 milyard dollar təşkil etmişdir. İndiyədək Azərbaycan tarixində ölkəyə il ərzində də bu qədər məbləğdə yeyinti məhsulları idxal edilməmişdir.

Dövlət Gömrük Komitəsinın təqdim etdiyi məlumata əsasən apardığımız hesablamalar göstərdi ki, 2021-ci ilin yanvar-noyabr aylarında əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə pomidor ixracatçılarının gəlirləri 50 milyon dollar azalmışdır. Bu müddət ərzində fındıq ixracı ilə məşğul olan sahibkarların gəlirləri 5,8 milyon dollar, çay ixracı ilə məşğul olan sahibkarların gəlirləri isə 860 min dolar azalmmışdır.

2021-ci il: Kənd təsərrüfatı məhsulları istehlak qiymətləri xeyli artmışdır.

DSK-nın açıqladığı məlumata görə 2021-ci ilin yanvar-noyabr aylarında istehlak qiymətləri indeksi 2020-ci ilin yanvar-noyabr aylarına nisbətən 106,2 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 107,4 faiz təşkil etmişdir. 2021-ci ilin noyabr ayında ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə istehlak qiymətləri indeksi əvvəlki ilin noyabr ayına nisbətən 114,9 faiz təşkil etmişdir.

2021-ci ildə əsas kənd təsərrüfatı məhsullarının və ərzaq mallarının qiymətlərində ciddi artım baş vermişdir. Belə ki, əvvəlki ilə nisbətən 2021-ci ildə ərzaq buğdasının (un və un məmulatlarının), düyünün, ətin (kolbasa  məmulatları,  toyuq,  mal  və  qoyun  əti),  təzə  və dondurulmuş  balığın, süd və süd məhsullarının (kərə  yağının, üzlü  südün,  kəsmiyin, xamanın,  yoqurtun,  pendirin), yumurtanın, meyvələrin (üzümün,  armudun,  qozun,  fındığın), tərəvəzlərin (xiyarın,  badımcanın,  bibərin,  kələmin,  kartofun, soğanın, sarımsağın), şəkər  və  şəkər  tozunun,  çayın qiymətləri bahalaşmmışdır.

[1] https://www.agro.gov.az/az/news/aqrar-subsidiya-surasi-fermerlerin-dizel-yanacagi-ile-bagli-artan-xerclerini-kompensasiya-etmek-meqsedile-ekin-subsidiyasi-emsallarini-artirib

[2] http://www.serqqapisi.az/index.php/enzhlishhh/30187-2021-2025-dzi-illaerdae-nakhdzh-van-mukhtar-respublikas-nda-kaend-taesaerrufat-maehsullar-n-n-istehsal-emal-vae-ikhradz-n-n-stimullashd-r-lmas-na-dair-doevlaet-prozhram-n-n-taesdizh-edilmaesi-hazhzh-nda-nakhdzh-van-mukhtar-respublikas-ali-maedzlisi-saedri.html

[3] https://qaynarinfo.az/az/bakida-14-cu-azerbaycan-beynelxalq-kend-teserrufati-sergisi-kecirilir-fotolar/

[4] https://president.az/articles/52463

[5] https://www.agro.gov.az/az/news/aqrar-subsidiya-surasi-2022-ci-il-uecuen-subsidiya-emsallarini-aciqladi

[6] https://nk.gov.az/az/document/5757/