Neft gəlirlərimiz nə qədər azalıb?

Mərkəzi Bank 2020-ci ilin I rübü üzrə bağlı tədiyyə balansını açıqladı. Daha detallı dəyərləndirmə növbəti yazımızda olacaq. Bu yazıda tədiyyə balansında xarici ticarət əlaqəsini əhatə edən neft və neft məhsullarının ixracat diapazonun daralması ilə bağlı rəqəmlərlə sizləri tanış etməkdir. Neft-qaz sektoru üzrə Cari Əməliyyatlar Balansı (CƏB) profisiti ötən ilin müvafiq dövrü ilə nisbətdə 19.2% (0.6 milyard dollar) azalaraq 2.4 milyard dollar təşkil etmişdir.

Xarici ticarət balansı üzrə isə bu ilin 1-ci rübü üzrə xarici ticarət dövriyyəsi 7.1 nilyard dollar təşkil etmiş, neft-qaz sektoru üzrə 3.6 milyard həcmində yaranmış profisit, qeyri-neft sektoru üzrə 1.7 milyard dollarlıq kəsiri bağlamış və nəticədə xarici ticarət balansında 1.9 milyard dollarlıq (24.7% azalma) profisit yaranmışdır.

Əmtəə ixracı üzrə azalmalar qeydə alınıb. Hesabat dövründə əmtəə ixracı 4.5 milyard dollar (6% azalma) təşkil etmişdir. Dövr ərzində neft-qaz sektoru üzrə ixracın həcmi 6.9% azalaraq 4.1 milyard dollar olmuşdur (bu əsasən dünya bazarlarında xam neft qiymətinin 7% azalması ilə əlaqədardır). İxrac olunmuş neft məhsullarının (milyard dollar) 3.2 milyard dolları xam neftin, 95 milyon dollar isə neft emalı məhsulları təşkil etmişdir.

Tədiyyə balansı ilə bağlı məlumatlardan görünür ki, yaranmış kəsr ixracın azalması və idxal səviyyəsinin artması ilə əlaqəli olmuşdur. Əgər cari ilin I və II rübləri arasında müqayisələr aparsaq, onda asanlıqla proqnozlaşdırmaq olar ki, II rübdə çox ciddi sürətdə ixracatda geriləmələr olacaq. Çünki I rübdə pandemiyanın təsirləri neft qiymətlərində görünməmişdi. Mart ayının 3-dən başlayaraq neftin qiymətlərin ciddi dalğalanmalar üçün zəmin yarandı. Birinci rübdə neftin orta qiymət səviyyəsi 58 dollar təşkil etdiyi halda tədiyyə balansında kəsr yaranırsa, o zaman 30-40 dollar nisbətində tərəddüd edən II rübdə hansı fəsadlar yaranacaq.            

Tədiyyə balansının təhlilindən görmək olur ki, kəsrin yaranması neftin ixracatından daxilolmaların kəskin azalması ilə yox, ölkədən investisiyaların xaricə yön alması əlaqəli olmuşdur. Son 5 ayın göstəricisi üzrə neftin orta qiymət səviyyəsi 41 dollar təşkil edib. Buradan belə bir hesablama aparsaq, o zaman aydın olar ki, neftin ixracaından itkilərimi nə qədər olub. 

Məlum olduğu kimi neftin ay ərzində 1 dollar neftin qiymət azalması gün ərzində ölkəmizin 640 min dollar olar itirməsi deməkdir. İl ərzində isə neftin ortalama qiymət 2 dollar azalarsa, bu 500 mln. dollar gəlirdən məhrum olması deməkdir. Ötən il üçün MB-ın məlumatlarına əsasən neftin orta illik qiyməti 64,4 dollar olub. Bu hətta 2018-ci illə müqayisədə 9,6%-lik azalma deməkdir. Bu ssenari üzrə hesablamalar aparsaq, o zaman təxminən yarım illik itkimizin miqdarı 2,6 mlrd. dolları ötəcək. Bu illik təxminən 5 milyard dollarlıq bir itki həddi deməkdir. Halbuki Azərbaycanın elə illər olubdur ki, neftdən əldə etdiyi gəlirlərin məbləği 20 mlrd. dollara yaxın olub.

Neft gəlirləri və bəzi makroiqtisadi göstəricilərin dinamikası

Mənbə: https://www.stat.gov.az/

2020-ci ilin dövlət büdcəsi gəlirlərimiz 24,1 mlrd. manat olduğu halda bunun 11,35 mlrd. manatı NF-dan büdcəyə transfert şəklində daxil olacaq. Bu isə büdcə gəlirlərinin 47 faizi deməkdir. O zaman itkilərimiz təkcə neft gəlirlərinin akkumlyasiya olunduğu Neft Fondunun zərərləri olmayacaq. Eyni zamanda dövlət büdcəsinin gəlir mənbələrinin daralması ilə müşahidə olunacaq. Bu zaman büdcə sekvestri gündəmə gələcək. Gəlirlərin azalması fonunda xərc maddələrində bəzi “qayçılanmalar” qaçılmaz olacaq.

Əslində büdcə siyasəti iqtisad siyasətinin əhəmiyyətli bir ayağıdır. Ayrıca büdcə siyasətinin fəaliyyəti cəmiyyət ehtiyacları üçün xərcləmələrin və vergilərin ictimai faydasına diqqət yetirməmiz lazımdır. Neft gəlirləri artanda fiskal genişlənməni yox, neft gəlirləri azalanda isə büdcə “kəmərlərin” sıxmaq doğru yol sayılmaz. Sizin dövlət olaraq davamlı genişlənən xərc koridorunuz olmalıdır!

İstinad olunmuş rəsmi mənbələr:

• Mərkəzi Bankı
• Dövlət Statistika Komitəsi
• Maliyyə Nazirliyi