Bir az ordan, bir az burdan....

Məlikniyaz  xanzadələr   başıydı

At  belində  üzüklərin  qaşıydı

Əfsanətək   pərilər  oynaşıydı

Qəm  günündə  bir  kəndi   mat  edibdi

Qeyrətə  bax,  baş  götürüb  gedibdi....

Məhəmmədhüseyn  Şəhriyar

‘Nəçərnik, sən  də  iki  qullab  vur”

Ustadımız  Mirəli  müəllimlə   stadiondan  kefimiz  kök  çıxırıq : “Neftçi”nin  Dinamo  Tbilisiyə  2-0  qalib  gəlməsi  Cabbar   Bəydilinin   bir  gün  sonrakı  müdafiəsini  də  unutdurub.  Əhvali – ruhiyyəmizin  o günlərdəki  durumunu   Cabbarın  dissertasiyasının  lehinə -əleyhinə  veriləcək  səsləri  hesablayacaq     komissiyanın   tərkibini  oxuyan   Kamal  Talıbzadənin (namizədlik  dissertasiyamın  elmi  rəhbəri  olan Kamal  müəllimi  rəhmətlə   anıram)   “Və dünənki  qələbədən  sonra  bu  gün  də  bayram edən  professor  Mirəli  Seyidov”  -  sözləri  sərrast  şəkildə  ifadə  edir.  Səsverməyə  keçməzdən  əvvəl  Əbülfəz  Hüseyninin    kürsüdən   dediyi  “Bu  iş  10  il əvvəl  də  müdafiəyə  hazır   idi,  ancaq Cabbar   bəy  millətini   sevən  adam  olduğuna  görə,  10  il  yubatdılar” –sözləri   hələ  də  qulaqlarımdadır.  Universitetin  birinci  kursunun  son  imtahanlarını  vermişdim.  Əbülfəz  bəyin  liderliyindəki   milli  istiqlal  mübarizəmizin  ən cəfakeş  adamlarından  olan  Cabbar  Cəlilovun  mənə  “balaca  bəyim, hamıdan  gənc   bəyim”  - dediyi,  barmaqla   sayılacaq  qədər  az  olan  tale  dostlarının  bir-birinə   sımsıx   sarıldığı,  xırda  uğurumuza   belə  hamılıqla      sevindiyimiz   günlərimizdən   birini  yaşamışdıq. 

“Sabah  saat  2 –də  Baksovetdə  olun”

Olduq.

 Ancaq  ənənəni  pozaraq, bu dəfə  Azneftə - Kəbleyin  çayxanasına  doğru  yol  almadıq,  müdafiənin  şərəfinə  planlaşdırılmış   ziyafət  Novxanıda  olacağına  görə,  icarəyə   götürülmüş  avtobusu   elə  Baksovetdə  gözlədik.  Ziyafətin  müdavimləri  arasındakı  çəlimsiz  bir  adama  “Qədir”  -deyə  müraciət  ediləndə   elə bilirdim  ki, adını  eşidib  üzünü görmədiyimi  etnoqraf   Qədir  Qədirzadədir.  Bu “Qədir”in  fikri  ziyafət  müdavimlərində  deyildi, yaxınlıqda  dolaşan  polislə  danışırdı. Birdən  qəlyanını   polisə  uzadıb   dedi  ki,  nəçərnik, bu yaxşı  şeydir, mənim  boğazımı  daima  isti  saxlayır,  ona   görə  səsim  də  həmişə  yaxşı  qalır,  iki  qullab da sən  vur. “Boğaz,  səs”  kəlmələrini  eşidəndə  bu   Qədirin  etnoqraf  Qədir  ola  bilməyəcəyini  düşündüm.  İmdadıma  Surxay  yetişdi :  ‘Qədir  Rüstəmovdur,  Cabbarın  müdafiəsinin  ziyafətində   oxumasını  mən   xahiş  etmişəm. Dilə  tuta  bilsək,  bəlkə  TV-də  yeni  lent  yazıları  da olacaq’ Gəl indi  gözünü  indiyə  qədər  haqqında  sadəcə  əfsanə  və rəvayətlər  eşitdiyin  adamdan ayır  görüm, necə   ayırırsan. Novxanıya   qədər   hamımız  kimi  o da ağzını  açmayıb  Əbülfəz  bəyi  dinlədi ( “nəçərnik”ə  iki  qullab  qəlyan  təklif  etməsinin  altında  yatan  dərin  ironiyanı  təxminən  20  ildən  sonra  TV-də  onun barəsində  çəkilmiş  sənədli  filmə  baxanda   anlayacaqdım.  ““Cavanlıqda  mənim  də işim- gücüm  gündə  dava  etmək  idi. Bir şey olan  kimi  tutub aparırdılar.  O məsəl   var  eee, deyərlər, adın çıxınca... nəmmən   nə... Bir   dəfə   mənim  olduğum  KPZ-  yə  Gülablı  İsgəndəri  də  salmışdılar.  Onlar  məşhur  nəsil  idilər. Atasını, əmisini  37 –də  güllələmişdilər,  İsgəndərin  də başına hava  gəlmişdi.  Ağzını  “apışka”ya  tutub  elə  hey deyirdi  ki,  mən  sevirəm  Azərbaycanı, mən  sevirəm  Azərbaycanı!  Polis  onu  vuranda  dedim əəə,  İsgəndərdi   eeee  o,  niyə  vurursan  onu?”  (Polisin   İsgəndəri   vurmasının   onun  sənətçi    təhtəlşüurunda  yaratdığı  təlatüm,  demək  ki, yeri  gəldikcə, üstüörtülü  ironiya  şəklində  təzahür  edirmiş  -  “nəçərnik”ə  iki  qullab  qəlyan  təklif   edərkən, əslində   onu  dolayırmış..).  Ziyafətdə   Əbülfəz  Hüseyni  yeni  etimoloji  təhlillərini   açıqlayır,  Əbülfəz  Elçibəy  “rus  işğalı  altında  olan  məmləkətin  yenidən  azadlığa  çıxacağını”  inamla  vurğulayır,  sadəcə  o ziyafətdə  gördüyüm  və adını  bilmədiyim  bir  alim   Əbu-  Reyhan  Birunidən  danışırdı   və s. Söz  sırası  yanında  oturduğum  qarayanız,  arıq  adama   gələndə  2 kəlmə  belə demədən  əlini  qulağının  dibinə  apardı , “Müxalif”ə  başladı   və..... bayaqdan  dil  qəfəsə  qoymadan  elmdən,  siyasətdən  danışan  adamların  hamısının  bir  anda  nitqi  tutuldu  (mübaliğə  etmirəm)   və  hamı  bir-birinin  göz  yaşlarının  yanaqlarını  islatmasını   eləcə  nitqi  tutulmuş  vəziyyətdə    seyr  etdi.  Həyatımda  qarşılaşdığım  ilk  və   son  “nitq  tutulma”  hadisəsi  o  oldu –  müxalif  ruhumuz  Qədir  Rüstəmovun  Novxanıda  oxuduğu    “Müxalif”lə   daha da   itilənib  güc   qazandı.  Gecə  yarısı  şəhər  qayıdanda  hüquq  fakültəsində  oxuyan  bir  tələbənin  “dolaşığa  düşmüş”   işinə  kömək   üçün  xahiş  etdi.  Görünür, Əbülfəz  bəyin  o cür  məsələlərə  müsbət  baxmamasından  xəbərsiz  idi – başqası  olsaydı,  Əbülfəz  bəyin  çox  sərt  reaksiya  göstərəcəyinə  şübhəm  yox idi, ancaq  xahişi  edən  Qədir  Rüstəmov  olduğuna  görə, Əbülfəz  bəy   onun  xətrinə  dəyə  bilməyib  tapşırığı  mənə  verdi  : “Sabah  Rafiq  bəyin  (İsmayıl)   yanına   get,  de ki, Qədir  bəyin  işiylə  maraqlansın”  ( Novxanıda  “Müxalif”in  tökdüyü  göz  yaşlarımızın  yanaqlarımızı  sel- suya  qərq  etməsindən  düz  12  il  yarım  sonra-  1992-  nin  dekabrında  prezident   Əbülfəz  Elçibəy   öz  əliylə  yazdığı  fərmanı  imzalayacaqdı : Xalq   sənətinin  inkişafında  yeni  cığır  açdığına  görə  Qədir  Çərkəz  oğlu  Rüstəmova  Azərbaycan  Respublikasının  xalq  artisti  fəxri  adı  verilsin )....

“ Əsəbidir,  məşqləri  yarıda  qoyur,   konserti  tərk  edir”

O vaxtın  Bakısında  onun  haqqında  dolaşan  əfsanə  və rəvayətlərin  “süjeti”ni  əsasən  yuxarıdakı   motivlər  təşkil  edirdi. Xəbərlərin  düzünü  əksər  hallarda  Aqildən  ala   bilirdik. Bakıya  o  vaxtkı   səfərinin  önəmli  bir   “aksiyası”nı  da   Aqil  müjdələdi :  İslam  Rzayev  Qədiri   dilə  tuta  bilib, onun  ansamblıyla  TV –dəki  bir  konserti  lentə  alınacaq. “Müxalif”i  o konsertində  də  oxudu : sonralar   bir  söhbətimizdə  deyəcəkdi  ki, Əhsən  Dadaşov  kimi  tarzən  görmədim.   Tarzən   gərək  müğəninin  dalına  düşməyə,  onu  öz  dalına  salıb  lazımi  yerlərdə   bələdçilik  edə.  Abdulla  Qurbani  (İslam  Rzayevin  ansamblının   bədii  rəhbəri)  məni  yaxşı  müşaiyət  edirdi,  ancaq,  təəssüf  ki, o da  getdi.  Firuz   Əliyev  yaxşı  tarzəndir,  onunla  bir –birimizi  yaxşı  başa  düşürük ( 90 – cı iilərin  əvvəllərində   radioda  yazdırdığı   “Mirzəhüseyn  segahı”   və  “Sarənc-  simayi – şəms”i  Firuz  Əliyev  müşaiyət  etmişdi).  Bakını  tərk  edib  balıq  tutmaq  üçün  Qarabağın  göl  və  kanallarını  özünə  yenidən  məskən  edəndən  sonra  Aqil  Abbasın  “Evləri  köndələn  yar”  povesti  “Ulduz”  jurnalında  çap  edildi.  Üstündən  bir  neçə   il  keçəndən  sonra  bir  məclisdə   çıxış  etmək  üçün  Aqilə  söz  veriləndə  mikrofonu  ondan   qabaq  əlinə  alıb  “ Mənim  haqqımda  da  yazıb.  Adımı da  Beyrək  qoyub.  Yazmaq   istəyirdin,  məndən  soruşaydın,  düzünü   deyəydim  də!  Aqil  yaxşı  oğlandır, onu  çox  istəyirəm” -   sözləriylə   Aqilin  “bostanına  daş  atacaq”,    Aqil  isə  onun   boynuna  sarılacaqdı.  O vaxtlar  Anar   da  sanki  bir  möcüzəyə  imza atıb  Qədir  Rüstəmovu  “Üzeyir  ömrü”  filmində  oynamağa  razı  sala  bilmişdi (  bu barədə  Anarın “Sizsiz”  xatirə - povestində   oxuya  bilərsiniz). 1958 – də  Asəf  Zeynallı  adına  musiqi  məktəbinə  qəbul  imtahanı  verəndə  Seyid  Şuşinskinin  ona  çəkdirdiyi  “cəfa”nı  mənə    danışmışdı: “ Musiqi  məktəbinin  diplomuna  ehtiyac  vardı.  İmtahanda  Seyid  dedi  ki, “Sarənc”  oxu, ancaq  “Simayi –şəms”ə  keçmədən  ayaq verib  “Maye”yə  qayıt.  Seyid  tiryək  çəkirdi, mən  oxumağa  başlayan   kimi  əsasına  söykənib  yuxuya  gedirdi. Oxuyub  qurtarandan  sonra  Seyidin  yuxudan  ayılmasını   gözləyirdim. Ayılan kimi  soruşurdu  ki,  nə oldu?  Deyirdim  ki, oxudum. “Bir  də oxu”.  Mən  oxumağa  başlayan  kimi  Seyid  yenidən  əsasına   söykənib   yuxuya  gedirdi.  Oxuyub  qurtarır,  onun  ayılmasını  gözləyirdim.  Beləcə, Seyid  Şuşinski  bir   imtahanda  “Sarənc”i  mənə  5-6  dəfə  oxutdurdu”   O vaxtın  mətbuatında   Qədir  Rüstəmovla  bağlı  eksklüziv  material  görmək  də  əfsanə,  rəvayət  kimi  bir şey  idi.  Onun  mətbuata  qoyduğu  bu  “embarqo”nu  ilk  dəfə  dələn,  həm  də  layiqli  şəkildə  dələn  yazar    Seyran  Səxavət  oldu.  Ağdamda  onu  otelə  aparıb  dilə  tutan  Seyran Səxavətə  , “Müsahibə  vermərəm,  ancaq  atüstü  söhbət  edə  bilərik”  -demiş,   söhbət  edərkən  arabir  maqnitofona   baxıb  “Deyəsən,  yazırsan”  -  tərəddüd  və  şübhəsini  də  gizləməmişdi.  Nəticə:  Seyran  Səxavət   “Ağdamda  Qədir  Rüstəmovla  “atüstü”  söhbət”  adlı  yazı  ilə  Azərbaycan  publisistikasının  şah  əsərlərindən  birinə  imza atmışdı.  O  “atüstü”  söhbətdən  öyrənmişdik  ki, “Olmaz – olmaz   deyirsən”  mahnısının  ( “Mirzəhüseyn  segahı”  üstündə)  müəllifi  Zöhrab  Abdullayevin – “şəkil  kimi  oğlan”ın  cavan   yaşda  ölməsi  Qədir  Rüstəmovun  əhvalında  təlatüm  yaradıbmış;  həm  dostluqlarına,   həm də   Zöhrabla  uzun müddətli  əməkdaşlıq  planı  səktəyə  məruz  qaldığına  görə ...  1988  - in yayında  Ağdamda  olanda  2  dəfə  evinin  küçə  qapısına  qədər  getdim ; xanımı   həyətin  o başından  evdə  olmadığını  dedi  və  görüşmək    qismət  olmadı.  Axırıncı  dəfə  1992 –nin  yayında  Bakıda  gördüm;  ayaqüstü (“atüstü”  yox)  1- 2 kəlmə  danışa  bildik. Ağdamın  taleyindən  narahat  idi, onu  danışmaq  üçün  prezident  Əbülfəz  Elçibəylə  görüşəcəkdi.   Tərk  etməyi  heç  vaxt  düşünmədiyi      Ağdamın  taleyi  ilə  bağlı       hayqırışını  1991- in payızında   TV –dən  bu  sözlərlə  ifadə  etmişdi  : “Xalq  kimdir?  Otur – otur,  dur –dur!  Kim ki,  bu torpağı  satır, onun atabasına   lənət   olsun!”                

“Ürəyimə  haçan  tikan  batdı  ki?”

Yeniyetməlik   yaddaşımı  işğal   etmiş  bir  “vaqeə”    yaxamı   heç  vaxt  buraxmadı.   “İşğal”ın  mahiyyəti  bundan  ibarətdir  ki,  bəndəniz  dünyanın   harasında  olursa –olsun ,  bulunduğu  yerin  Bakı  ilə saat  fərqini   hesablayır  və  əgər   bazar   günüdürsə,   Bakıda  saatın  14- ə  yaxınlaşması  ilə   onun  ruhuna  yeniyetməlik  çağlarının  nostalgiyası  yenidən  “pompalanır”;    qulağına    “ Bakı vaxtı   ilə  saat  14- dür. Muğamat  konsertinə  başlayırıq.  “Çahargah”.  Qəzəllər   Məhəmməd  Füzulinin  və  Şəfainindir.  Oxuyur  Qədir  Rüstəmov”  -  sözləri   beyin  kasetindən  yenə   və  yenidən  süzülür.

Qədir  Rüstəmov   haqqında  çəkilən  verilişə  İstanbulda   dəfələrlə  baxarkən   onun      sənətkar   şəxsiyyəti    gözümdə  həmişə  ucalmışdı.  Qədir   Rüstəmov  sənətkar   təvazökarlığının  örnək  simvollarından  biridir.  Üzeyir  bəydən  sonra  Məhəmməd  Füzulini   musiqi  diliylə  ən  yaxşı  şərh  edən  bir  sənətkarın  dediklərinə   baxarsınızmı : “ Mən  sənətkar  deyiləm,  oxuyanam. Bir  az  ordan,  bir  az burdan.  Sənətkar  bizdən   əvvəlkilər  olublar:   İslam  kişi,  Cabbar  kişi.  Özləri  də  kişi  olublar,  kişi  kimi  oxuyublar.  Xan dostum  idi”.  2010-nun  yayında  baxdığım  başqa  verilişində   “Oxuyanda  ürəyindən   tikan  çıxaran  mahnı  hansı  oldu?”-  sualına  cavabı  “Mənim  ürəyimə  haçan  tikan  batdı  ki,  ordan  mahnı  çıxa?”  - idi.  Yenə  təvazökarlıq  edirdi, ürəyinə  tikan da  batmışdı, ordan  mahnılar  da,  muğamlar  da  çıxmışdı.  Təvazökarlığı  onun   böyüklüyüdür,  bəs  biz  niyə  onun  böyüklüyü  qarşısında  baş  əyməyək?   

20  gün  qabaq  o tikanı  bizim  ürəyimizə  batırdı.

Yazı  çıxacaqmı?

Çətin....

Obaşdan  saat  5.

Bir  vaxtların  asi  qızı  Bendeniz  oxuyur : “Beni  ne hale  koydun insafsız,  böyle  mi ayrılacaktık?”