Azərbaycanda aztəminatlılar və onların sosial müdafiəsi

Azərbaycanda  pensiyaçılar, orta aylıq əmək haqqından aşağı maaş alanlar, illərlə iş axtarıb iş tapa bilməyən işsizlər, sosial müavinətlər hesabına xərclərini güclə ödəyən məcburi köçkünlər, əlillər və onlara bərabər tutulan imtiyazlı sosial qruplar aztəminatlı təbəqəni təşkil edir.  Hazırda onların sayı əhalinin siyahı sayının 40 faizindən, faktiki sayının isə yarısından çoxdur. Aztəminatlılar qrupuna aşağıdakılar daxildir.

1. Pensiyaçılar, rəsmi məlumatlarda onların sayı 1 milyon  291 min nəfərdir bu da  ölkə əhalisinin 13 faizini təşkil edir.

2019-cu il iyulun 1-i vəziyyətinə 1 milyon 291,3 min nəfər pensiyaçı qeydiyyatda olub ki, bu da ölkə əhalisinin 13,0 faizini təşkil edir. Onların 58,4 faizi yaşa, 30,0 faizi əlilliyə, 11,6 faizi isə ailə başçısını itirməyə görə pensiya alır. Təyin olunmuş aylıq pensiyaların orta məbləği ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 232,3 manat təşkil edib və orta aylıq əmək haqqının 39,7 faizinə bərabər olub.

2. Ölkə üzrə orta aylıq əmək haqqından az maaş alanlar.  Rəsmi olaraq onların sayı 800 min nəfərdir, bu da  ölkə əhalisinin 8 faizini təşkil edir.

2019-cu ilin sentyabr ayının 1-ə olan məməlumata gör, 2019-cu il sentyabrın 1-i vəziyyətinə ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin sayı 1611,1 min nəfər olub ki,, onlardan 899,0 min nəfəri iqtisadiyyatın dövlət sektorunda çalışıb.  Bu tarixə  Azərbaycanda orta aylıq nominal əmək haqqı 589,3 manat olub ki, demək olar ki,  10 faiz  istisna olmaqla iqtisadiyyatın dövlət sektorunda çalışanların maaşları ölkə üzrə orta aylıq əmək haqqından aşağı olub. Belə ki, həmin dövrə  orta aylıq nominal əmək haqqı əhaliyə səhiyyə və sosial xidmətlərin göstərilməsi 311 manat, kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq sahəsində 331,4 manat, istirahət, əyləncə və incəsənət sahəsində 376,6  manat, İnzibati və yardımçı xidmətlərin göstərilməsi sahəsində 379,9 manat,   ticarət,  nəqliyyat vasitələrinin təmiri 397,9 manat, təhsildə 405,6 manat,  su təchizatı, tullantıların təmizlənməsi və emalı sahəsində 416,9 manat,  daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyatlar sahəsində 544,5 manat turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə sahəsində 555,9 manat olub.

3. İşsizlər, rəsmi məlumatlarda onların sayı 253,8 min nəfər göstərilir ki, bu da ölkə əhalisinin 2,5 faizini təşkil edir.  

Beynəlxalq Əmək Təşkilatının metodologiyası əsasında aparılmış hesablamalar göstərir ki, 2018-ci ildə Azərbaycanda işsizlərin sayın 253,8 min nəfər olub ki, onun da 145,8 min nəfəri qadınlar, 108 min  nəfəri əmək qabliyyətli kişilərdir. 

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2019-cu il oktyabr ayının 1-i vəziyyətinə məşğulluq xidməti orqanlarında qeydiyyata alınmış işsiz şəxslərin sayı 74,1 min nəfər olub ki, onların 35,4 faizini qadınlar təşkil edib.  Müqayisə üçün qeyd edim ki, 1 oktyabr 2018-ci il vəziyyətinə məşğulluq xidməti orqanları tərəfindən işsiz statusu verilmiş şəxslərin 34760 nəfər olub. Bu isə o deməkdir ki, 2019-cu il noyabr ayının 1-ə, Azərbaycanda ötən ilin eyni dövrü  müqayisədə rəsmi  işsizlik səviyyəsi 213,2 faiz artıb.

Hazırda işsizlikdən sığorta ödənişinin orta məbləği 296,6 manatdır ki,  onu da məşğulluq xidməti orqanları tərəfindən işsiz statusu verilmiş yalnız 663 nəfər ala bilib.

4. Yoxsullar, rəsmi məlumatlarda onların sayı 5,1 faiz, Dünya Bankının hesablamalarına görə 24 faiz  təşkil edir.  

"Cənubi Qafqaz hərəkətdə" adlı analitik xülasədə Azərbaycanda 2015-ci ildə - milli valyutanın sərbəst dönərli valyutalara nisbətdə iki dəfə ucuzlaşdığı ildə yoxsulluğun səviyyəsi  Bakıda əhalinin 16 faiz,  Gəncə-Qazax iqtisadi regionunda  33 faiz, bütövlükdə ənd yerlərində 30 faiz, respublika üzrə orta hesabla 24 faiz olub. Məlumat üçün onu da qeyd edək ki,  İqtisadiyyat Nazirliyinnin məlumatına görə, ötən il Azərbaycanda yoxsulluq səviyyəsi 5,1 faiz təşkil edib ki, bu da 2017-ci ilə nisbətən 0,3 faiz aşağıdır.

5. Məcburi köçkünlər və onlara bərabər tutulmuş şəxslər, rəsmi məlumatlara görə onların sayı 1,2 milyon nəfəri ötüb  ki, bu da ölkə əhalisinin 12,4 faizini təşkil edir.

Rəsmi statistikaya görə, Azərbaycan əhalisinin 1,2 milyonu və ya 12,4 faizi qaçqın və məcburi köçkünlərdir. Dünyada hər 122 nəfərdən biri qaçqın və məcburi köçkün olduğu halda, Azərbaycanda hər 8 nəfərdən biri qaçqın və məcburi köçkün həyatı yaşayır. Məcburi köçkünlər və onlara bərabər tutulan şəxslər üçün 2017-ci il fevralın 1-dən vahid aylıq müavinət   verilir. 2018-ci il martın 1-dən müavinətin məbləği, sıx müvəqqəti məskunlaşma yerlərində qazlaşdırma vəziyyətindən asılı olaraq, adambaşına 22 və 40 manat məbləğində müəyyən olunub. 2019-cu il  aprelin 1-dən isə həmin məbləğlər, müvafiq olaraq, 33 və 60 manata çatdırılıb.  Hazırda məcburi köçkünlərdən 81 476 nəfəri 33 manat, 415 081 nəfəri 60 manat məbləğində vahid aylıq müavinət alır ki, bu da onların yaşayış xərclərinin minumum səviyyədə belə təmin edilməsi üçün kifayət deyildir.

6. Əlillər, rəsmi məlumatlarda onların sayı 620 min nəfərdir ki, bu da ölkə əhalisinin  6,2 faizini təşkil edir.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin açıqladığı məlumata görə, ölkədə 620 minə yaxın əlilliyi olan şəxs var ki, onların da bir hissəsi əlilliyə görə əmək pensiyası, pensiya hüququ olmadıqda aylıq sosial müavinətlə təmin olunurlar. Belə ki,  2018-cı il 1 oktyabr tarixinə respublikamızda olan 1 milyon 309 min nəfər pensiyaçının 30 faizi əlilliyi olan şəxslər, aylıq sosial müavinət ödənilənlərin isə 60 faizə qədəri əlilliyi olan şəxslər və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlardır. 2019-cu ilin aprelin 1-dən sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşınadək uşaqlara və I qrup əlillərə - 150 manat,  II qrup əlillərə - 130 manat, III qrup əlillərə - 110 manat sosial müavinət verilir.

Göründüyü kimi, Azərbaycanda aztəminatlı əhalini ən azı 6 qrupda təsnifləşdirmək mümkündür, onların əksəriyyəti yaşayış şərtlərinin ağırlaşmasından, işsizlik və yoxsulluqdan əziyyət çəkir, normal pensiya və maaş, müavinət və uşaq pulu  alaraq yaşayışlarını yaxşılaşdıra bilmirlər. Bu il ərzində hökümətin həyata keçirdiyi sosial paket əsasən bu təbəqəyə hədəflənsə də, onun qeyri-effektiv və sistemsiz tətbiqi həmin sosial qrupun ehtiyaclarının qarşılanmasını təmin edə bilmədi.  Hazırda bu qrupa daxil olanların əksəriyyəti mövcud hakimiyyətin siyasətindən narazıdırlar. Çünki, son illər ərzində onların nəinki   yaşam şərtləri yaxşılaşıb, əskinə  manatın 2015-ci ildə iki dəfə məruz qaldığı devalvasiyadan sonra daha da pisləşib. Odur ki, 2020-ci ildə bu illə müqayisədə gözlənilən yüksək inflyasiyadan qaynaqlanacaq  artan xərclər yeni və effektiv sosial müdafiə sistemi qurulmayınca aztəminatlı əhali və hakimiyyət arasında münasibətləri daha da gərginləşdirəcək.