Ərəb dünyasının inqilabları

Afrikanın şimalındakı ərəb dövlətlərinin xalqları tabe olduqları rejimlərə qarşı mübarizəyə qalxıb. Biz idda edə bilmərik ki, bu inqilablar demokratik cəmiyyət uğrunda aparılan mübarizə formasıdır. Amma cəmiyyətin uzun müddət iqtidarda qalaraq xalqa başçılıq edən bu hakimiyyətlərdən bezməsi faktdır. Ərəb xalqı bu iqtidarlardan bezdi. Həmin bezmək nöqtəsinə gətirən səbəblər var.

MƏNƏVİ SƏBƏBLƏR

Həmin hakimiyyətlər iqtidarda seçkilər vasitəsilə qalırdı. Amma xalqın seçkisi nəticəsində yox. Xalq seçkisinin nəticələrini saxtalaşdırmaq hesabına qalırdılar. Hər dəfə seçkilərdən sonra bu seçkilərin nəticələrinə xalq etiraz edirdisə də rejimlər zor gücünə bu etirazları yatırırdılar. İstər Misirdə, istər Tunisdə, istər Bəhreyndə, istər Yəməndə bu belə idi. İqtidarların seçkilərin nəticələrini saxtalaşdırmaq kimi ləyaqətsizliklərinə xalq etiraz edirdi. İqtidarlar isə bu etirazı xalqa növbəti zor tətbiq etmək ləyaqətsizliyi ilə susdururdular. Bu iqtidarlar ən aşağısı xalq seçkisi nəticəsində "xalq bizi istəmədi" ləyaqətilə hakimiyyətdən getmək şansını əldən verdilər. Nəticədə xalq nifrətinin sonu olan "xalq bizi qovdu" rüsvayçılığı ilə üz-üzə qaldılar.

İstənilən ləyaqətsizliyin, həyasızlığın, sayğısızlığın sonu qovulmaqdır. Ərəb iqtidarları belə ləyaqətsiz qovulmağı özlərinə rəva bildilər.

İNSAN MÜNASİBƏTİ

Bu ölkələrdə iqtidarlar öz siyasətlərində hansı maraqları desən nəzərə aldı, təkcə xalqın maraqlarından başqa. Bu iqtidarlar kimi desən əziz tutdu, kimə desən yardım etdi, bircə öz xalqlarından başqa. Var-dövlət yığmaq, təmtəraqlı saraylarda yaşamaq, bahalı xidmətlərə aludəçilik bu iqtidarların həyat tərzinə döndü. Xalq dediyimiz sadə vətəndaşlar bir parça çörək axtararkən bu hakimiyyət sahibləri milyonları xarici banklara yerləşdirdilər. İnsanlar çörəklə imtahan edildi, normal insan həyatından kənara qoyuldular. Bu iqtidarlar hakimiyyət səlahiyyətlərinə, topa-tanka arxalanaraq özlərini güclü bildilər. Amma İlahi güc istisna olmaqla, xalq adlı gücü nəzərə almadılar.

Bu iqtidarlar hakimi olduqları insanları insan yerinə qoymadı.

İSLAM QORXUSU

Bu iqtidarlar "biz getsək islamçılar hakimiyyətə gələcək" deviznin hakimiyyətdə qalmaq vasitəsinə çevirmişdilər. Baxmayaraq ki, həmin şəxslərin özləri islam dinində və müsəlman idilər. Bu iqtidarlar "hakimiyyətə islamçılar gələcək" deyəndə kimləri nəzərdə tutduqları aydın deyildi.

Bu deviz sadəcə demokratik dünyanı bu adla xofda saxlamaq və hakimiyyətdə qalmaq ehtirasını təmin etmək üçün lazım idi. İndi aydın olur ki, dünyada islmafobiyanı yaradan o qədər də Qərb yox, məhz belə üzdəniraq müsəlman iqtidarlarıdır. Hakimiyyətdə qalmaq naminə bu iqtidarlar üçün dinə belə iftira atmaq çox asan oldu.

HAKİMİYYƏT VƏ LƏYAQƏT

Demokratik dünya seçkini iqtidarların hakimiyyətdə qalması üçün yox, xalqın hakimiyyəti dinc vasitələrlə dəyişə bilməsi üçün mexanizm hesab edir. Amma bu sadə həqiqəti Türkiyə istisna olamqla, qalan heç bir müsəlman dövlətlərinin iqtdarlarına anlatmaq olmur.

Ziddiyyət həmişə xalqla iqtidar arasında yaşanır. Hər hakimiyyət dəyişikliyi xalqa "yaxşı olacaq" ümidi veridiyi üçün xalq qəzəblənmir, seçkiyə hazırlaşır və bəyənmədiyi iqtidarı yola salır. Amma elə ki, iqtidar saxtalaşdırma yolu ilə seçkini hakimiyyəti əlində saxlamaq üsuluna döndərir, o zaman xalqın iqtidarı inqilab yolu ilə hakimiyyəti devirməkdən başqa yolu qalmır. İndi ərərb ölkələrində baş verənlər bunun əyani nümunəsidir və həmin inqilbalardır.

DÜNYA LİDERİ CAHİLLİYİ

Bu sırada bir iqtidar da var ki, onun barəsində xüsusi danışmaq lazım gəlir. Bu Liviya iqtidarıdır. Burada hər hansı epitetdən istifadə etmək yerinə düşmür. Müəmmar Qəzzafi vəhşilik və qaniçənlik təcəssümüdür. 42 il hakimiyyətdə olan və indi xalqın qəzəbinə tuş gələn bu vəhşi həmin etiraz edənləri ölümlə hədələyir. Ona qarşı çıxacaq hər kəsi ölümlə hədələyir. Özünü "dünya lideri" cahilliyinə qədər yuvarladan bu adam anlamaq istəmir ki, xalqın etirazı ötəri xarakter daşımır və hakimiyyətdən getməlidir.

Liviya xalqı bu vəhşiyə qarşı çıxmaqla tarixə ad yazdı. Çünki, digər iqtidarlardan fərqli olaraq Liviya iqtidarı hər hansı insani keyfiyyətə malik deyildi. Liviya xalqı sözün birbaşa mənasında qətliyamı göz altına alaraq etiraza başladı.

Liviya xalqı öz iradəsilə ən vəhşi iqtidara belə qalib gəlməyin mümkün olması gerçəkliyini nümayiş etidirb. Əslinə qalarsa, Liviyada dinyadakı bütün diktatura və avtoritar rejimlərin bel sütunu sındırılıb. Yəni, bu inqilab bütün dünyaya nə qədər özünə güvənən rejim olursa olsun sonunun Liviya iqtidarı kimi olacağı məsajı verib.

DÜŞÜNCƏ VƏ İDARƏETMƏ

Hazirda ərəb dünyası hakimiyyətləri devirməkdən daha mürəkkəb bir faktla üz-üzə qalıblar. Bu isə bu ölkələrdə qurulacaq idarəetmə üsullarının forması ilə bağlıdır. Bu məsələdə yeganə çıxış yolu vətəndaşların xalq idarəetməsinə nə dərəcədə hazır olmasına bağlıdır. Həm də bu məsələdə daha bir incə məqam dünyanın aparıcı dövlətlərinin bu ölkələrdə maraqlarının nədən ibarət olmasına əsaslanır.

Nə qədər iddia ediləsə də aparıcı dövlətlər hansısa ölkədə xalq inqilabı hazırlamağa qadir deyil. Amma həmin inqilabın nəticələrindən öz maraqları üçün istifadə etmək fürsətini də əldən vermir. Bu mənada fikirlərimizi əsaslandırmaq üçün bəzi faktlara müraciət edək. İstər İraqda, istərsə də Əfqanıstanda hakimiyyətlər ABŞ-ın birbaşa hərbi müdaxiləsilə dəyişdirildi.

Amma Tunisdən Misirə, Bəhreyndən Yəmənə qədər çıçrayan inqilablar hansısa dövlətlərin prlanlarının nəticəsi deyil, xalqın yaramaz idarəçiliyə, hüquqsuzluğa

qəzəbinin nəticəsidir. Qəzəb nəyisə dağıdar, amma nəyisə qura bilməz. İndi siyasi sistemin necə qurulması üçün düşüncənin ortaya çıxamsı vaxtıdır. Yəni, bu idarəçiliyin xalq iradəsini nəzərə alması mexanizmini hazırlamaq zamanıdır.

Əgər inqilabların nəticəsi olaraq bu sistem qurulsa və xalq da bu sistemə daimi arxa olsa o zaman az-çox ədalətli quruluşdan danışmaq olar.

Bu məqamı ona görə xüsusi vurğuladıq ki, tarixdə çox inqilablar edən xalqlar olub, amma həmin inqilabın nəticəsi onun inkişafına yox, faciəsinə dönüb. Ona görə də inqilabda xalqın başlıca marağı onun iradəsini nəzərə alan idarəçiliyin qurulmasıdır.

Tofiq TürkEL