İnsan dəyərsizliyi

Azərbaycan ordusunda növbəti faciə baş verib. Hərbi hissələrin birində yeddi əsgər güllələnərək qətlə yetirilib. Yeddi ocaq sönüb, nəsil ağacı ola biləcək yeddi ağac kəsilib, yeddi səadət qapısı bağlanıb. Bu sonuncu deyil. Əvvəl də belə hadisələr olub, gələcəkdə də olacaq. Müxtəlif illərdə baş verən belə faciələrin hələ birinin də motivi cəmiyyətə açıqlanmayıb. Hələ indiyə kimi bu qətliyamların nədən qaynaqlanmasının səbəbləri cəmiyyətlə müzakirə edilməyib.

DAŞLAŞMIŞ DÜSTUR

Həmin hadisələr baş verən zaman ənənəvi olaraq müdafiə nazirliyinin mətbuat xidməti "ağzına su alır", telefonlar söndürülür, cəmiyyətə açıqlanma vermir. Müstəqil media qurumları dolayı vasitələrlə informasiya əldə edir. Mətbuat vasitəsilə hadisə barəsində yarımçıq da olsa informasiya cəmiyyətə çatdırıldıqdan sonra müdafiə nazirliyi öncə bu informasıyanın həqiqətəuyğun olmadığını iddia edərək təkzib etməyə çalışır. Yalnız bu cəhd alınmadqıdan sonra nazirliyin daşlaşmış bir düsturu işə düşür: "filan hərbi hissədə faciə baş verib, istintaq qrupu, yaradılıb, istintaq gedir, cəmiyyət bu barədə məlumatlandırılacaq". Vəssəlam. Bundan sonra nə hadisə, nə onun səbəbləri, nə bu hadusənin təfərrüatları barədə heç nə deyilmir. İnformasiyasızlıq üzündən hadisə barədə şayiələr dolaşmağa başlayır. Beləliklə, bu münasibətdən irəli gələrək qəribə məntiq və nəticə alınır. Bu məntiq və nəticəyə görə, rəsmi Bakı hansısa bir hərbi hissədə dəhşətli bir olayın baş verməsindən qorxmur, amma baş verən hadisə barəsində mətbuata informasiya çıxmasından qorxur. Yeə nə də həmin eybəcər məntiqə görə nazirelik hərbi hissələrdə baş verən dəhşətli olayların qrşısı almır, amm aolay barədə mətbuata çıxa biləcək xəbərlərin qarşısını almağ çalışır. Nazirliyin bu mövqeyi istisnasız olaraq orduda baş verən bütün dəhşətli hadisələrdən sonra özünü məhz belə göstərib.

NƏ BAŞ VERİR?

Bu qətliyamların səbəbləri barədə yuxarıda deyildiyi kimi heç zaman rəsmi açıqlama verilmir. Beləliklə, orduya gedən hansısa əsgərin evinə salamat dönəcəyinə inamsızlıq yaşanır. Yəni, kim zəmanət verə bilər ki, bu qətliyamlar növbəti hərbi hissələrdə olmayacaq? Əgər baş verən hadisənin səbəbi açıqlanmırsa və ona qarşı mübarizə yoxsa, deməli növbəti faciənin mümkünlüyü də qalır. Görünür, müdafiə nazirliyinin rəhbərliyi ya bu sadə səbəbi anlamaq istəmir, ya da anlamaq gücündə deyil.

Ən dəhşətlisi, mülki cəmiyyətdə bir qətl hadisəsi olursa bunun motivləri, səbəbləri, başvermə şəraiti cəmiyyətə açıqlanır. Amma mülki cəmiyyətə aid olan bu xüsusatlar nə üçünsə hərbi sahədə yada düşmür. Sanki, əsgərlər bekarçılıqdan bir bir-birini qırırlar. Ortada nə motiv var, nə səbəb var, nə də başqa bir zərurət.

Bundan da dəhşətlisi bu hadisələrə görə cəzalananlar yoxdur. Heç nə olmamış kimi müdafiə nazirindən bölük rəhbərlərinə kimi hamı yerindədəir. Elə bil ki, qətlə yetirilən insan yox, hansısa digər bir varlıqdır.

NÖVBƏTİ KİMLƏR?

Seyfəli poliqonunda, Daşkəsəndə, indi Toğanada bu qətliyamlar olub. Əgər eyni hadisə üç dəfə təkrar edilirsə bu artıq təsadüf deyil tərzdir. Həmin tərz və onu doğuran səbəbələr aradan qaldırılmadıqca müalicə olunmayan xəstəlik kimi daha dərinə işləyəcəyi şəksizdir. Amma görünür, hərbi sistemdə bu xəstəliyin sağalmasını istəməyən xeyli qüvvə var. Bu xəstəliyin orduda qalmasının tərəfdarı baş verən neqativlərin səbəblərini cəmiyyətə açıqlamaq istəməyən müdafiə nazirliyi rəhbərliyinin özüdür.

Müdafiə nazirliyi bir qayda olaraq orduda baş verən neqativlərə qarşı yox, baş verən neqativin mətbuata çıxamsına qarşı mübarizxə aparır. Sanki, neqativlər orduda yox, mediada baş verir və buna görə müdafiə nazirliyi narahatdır.

Beləliklə, baş verən neqativ olayların səbəbləri gizlədilir, nazirlik sanki, bunun üzə çıxmasından utanır. Amma elə ki, mətbuat bu haqda yazır, dərhal nazirliyin mətbuat xidməti "heç bir ordu belə hadisələrdən sığortalanmayıb" düsturuna önəm verir. Bu deyimi həm də "belə hadisələr hələ bundan sonra da olacaq" anlamına gəlir.

DƏYƏRSİZLİK

Bu hadisələr əsgərə dəyərsiz münasibətin nəticəsidir. Komandir dediklərimizin bu gənclərə qayğısızlığının, onlara hansısa ailənin övladı, sabahın böyük insanı kimi baxa bilməməsinin nəticəsidir. Bütünlükdə isə bu proseslər cəmiyyətdə baş verən neqativlərin orduya sirayətidir.

Üstəlik, vaxtilə rus ordusunda olan və Azərbaycan milli ordusunda da keçən "dedovşina" da özünü bu neqativlərdə göstərir. Baxmayaraq ki, müdafiə nazirliynin rəhbərliyi bu amilin orduda olmasını az qala xor şəklində inkar edir. Bundan əlavə, gənclərin qaynar xarakteri arxa plana keçirilir. Ləyaqətə toxunmağa görə, baş verə biləcək faciənin miqyasları nəzərə alınmır. Bu isə bütöv bir tərbiyə sistemidir ki, gündəlik iş, günədlik təbliğat və nəzarət tələb edir. Bölük başçıları bölüklərdə əsgər qruplaşmalarının qarşısını almır. Beləliklə, bir neçə nəfərlik qrup həmin qrupa daxil olmayan əsgərlərə öz iradəsini diqktəı etməyə qalxır. Bu da nəticə etibarilə, faciələrə yol açır.

Azərbaycan ordusu zabitlərin əsgərə əl qaldırması kimi yaramaz bir əməllə də üz üzədir. Anlamaq olmur ki, əlində istənilən qədər cəza üsulu olan zabit əsgərə necə

əl qalrdırır? Yəni, bu inasanlar nəzərə almırlar ki, zabit adlı bir şərəf var.

Beləliklə, beləlardan sonra zabit də, əsgər də, xidmət də dəyərsizləşir. Dəyərsizlik olan yerdə isə izzət məqamı olmur. Zabit əsgərdən mobil telefonu üçün kontur, özü üçün pul umursa, bundan ötəri əsgəri əsassız məzuniyyətə göndərirsə artıq zabit ləyaqəti ayaqlar altına düşür.

SƏBƏBLƏR

Müdafiə nazirliyi etiraf etməsə də neqativ hadisələrə yol açan təxmin etdiyimiz səbəbləri açıqlamağa çalışaq. Zabitlərin əsgərlərə sayğısız davranışı, müəyyən əsgər qrupunun əsgər yoldaşlarına zorakılığı, əsgər yoldaşlarının ləyaqətilə oynamaları və s. Bir cümlə ilə ifadə etsək bu qeyri-nizamnamə münasibətləridir. Həm də bunu da nəzərə alın ki, həmin münaisbətlər nəticəsində baş verən itkilərin sayı düşmənlə müharibədə baş verən itkilərin sayını həmişə əhəmiyətli dərəcədə üstələyir.

Baş verən faciələrə baxmayaraq bu səbəblər nəinki aradan qaldırılmır, əksinə, yeni faciələrə səbəb olur.

ORDUNUN, YOXSA NAZİRİN DOSTLARI?

İndi cəmiyyət içində bir ictimai qurum var ki, neçə illərdir "ordunun dostları" adı altında fəaliyyət göstərir. Sanki, cəmiyyət daxilində "ordunun düşmənləri" varmış deyə bu şəxslər də buna qarşılıq olaraq "ordunun dostları" missiyasını öz üzərinə götürüb. Amma görün, bu qurumun fəaliyyəti və ordu ilə "dost"luğu nədən ibarətdir? Elə ki, ordu daxilində neqativ bir hadisə baş verir və mətbuat buna görə müdafiə nazirliyini tənqidə məruz qoyur, o zaman bu ictimai qurum heç nəyə yaramayan mövqeyini cəmiyyətə ifadə edir. "Düşmən bizi izləyir, ordu daxilində baş verənləri mətbuata yazmaqla düşməni ruhlandırırıq və düşmən dəyirmanına su tökürük"-deyə bu qurum münasibət sərgiləyir. Məlum olur ki, bu qurumun ordu ilə "dostluğu" yoxdur, sadəcə olaraq ordu daxilində baş verən neqativləri açıqladığına görə bu təşkilat müdafiə naziriliyi rəhbərliyinin mətbuatla danışan dilidir. Ona görə də bu ictimai qurum ordunun yox, müdafiə nazirliyi rəhbərliyinin dostudur. O zaman təklif edirik ki, bu qurum adını dəyişsin və özünü "nazir Səfər Əbiyevin dostları" adlandırsın. Deyəsən, bi ictimai qurum rəhbərliyi hələ dost olmağın mahiyyətini anlaya bilmir. Anlasaydı, bir dost olaraq müdafiə nazirliyi rəhbərliyini topa tutardı. Ona görə də ordunun dostları adı çəkilən qurum yox, məhz daxildə baş verən neqativləri faş edən media qurumlarıdır.

Tofiq TürkEL