İRANDA REJİMLƏR DƏYİŞƏR, TÜRKƏ ZÜLM DƏYİŞMƏZ

BU AD TARİXDƏ OLMAYIB
Ta qədim dövrlərdən 1925-ci ilə qədər indi İran adlanan ərazi heç zaman coğrafi areal olaraq İran terminilə tanınmayıb. Yalnız 1925-ci ildə Rza Məhəmməd rus-ingilis birliyinin köməyilə hakimiyyətə gəldikdə bu əraziyə və həmin ərazidəki dövlətə İran adı verdilər, rejim olaraq şahlıq üsul-idarəsini saxladılar. Rza Məhəmməd qədim fars sülaləsinə mənsubluğunu "sübut" etmək üçün Pəhləvi soyadını götürdü.
Yeri gəlmişkən, bu hakimiyyət Azərbaycan türklərinə divan tutmaqda sovet Rusiyası və əlaltısı ermənilərlə daim əlbir olub, elə indi də əlbirdir. Köhnə Dünyanın aparıcı etnosu olan türklərin zəiflədilməsi "rus, fars, erməni" üçlüyünə sərf etdiyi üçün istər Azərbaycanın Qüzeyində, istərsə də Güneyində türklərə divan tutmaqda əlbir hərəkət ediblər.
TÜRKƏ NİFRƏT SİYASƏTİ
Amma... 1925-ci ildə hakimiyyətə gətirilən Rza Məhəmməd Pəhləvi ilk işini Güney Azərbaycan türklərini qırmaqdan başladı, türklərə rişxənd və təhqir olan "türki xər" adı qoydu, hakimiyyətdə türklərin təmsil olunmasına imkan vermədi. Milli zülmlə yanaşı, R.Məhəmməd hökuməti türklərə qarşı sosial və iqtisadi zülmə də rəvac verdi. Milli ayrı-seçkilik İranın dövlət siyasətinə döndü. Türk dilində məktəblər bağlandı, millətin ana dilində danışması yasaq altına düşdü. "İngilislər Afrikaya gələndə ağacda yaşayan zənciləri ağacdan salaraq onlara məktəb açdı, savad verdi, elm öyrətdi. Hakimiyyətə gələn fars hakimiyyəti isə min illər boyu təhsil, elm və mərifət sisteminə malik türk millətinin məktəbini, qəzetini bağladı, kitabını əlindən aldı", - deyə Azərbaycan milli-azadlıq hərəkatının lideri Əbülfəz Elçibəy İrandakı Rza Məhəmməd və ondan sonrakı hakimiyyətlərin Güney Azərbaycan türklərinə milli zülmü haqqında danışırdı.
AZƏRBAYCAN TÜRKLƏRİNİN TÜRK OLMAMALARI CƏFƏNGİYYATI
Pəhləvi hökuməti elm əvəzinə cəfəngiyyatla məşğul olan fars əslilli alimlərə Güney Azərbaycan türklərinin Qüzey Azərbaycan türklərilə eyni soydan olmaması "vəsvəsə"sini yaratmağı tapşırdı. Bu, təsadüfi deyildi, bu məsələdə sovet və şah rejimi eyni siyasi mövqedən çıxış edirdilər. İran hakimiyyəti Kəsrəvi kimi alimciyəzlərin əli ilə millətin özünü, tarixini danaraq bizlərin türk yox, "azəri"lər olduğu, müsəlman olmadıqları cəfəngiyyatını ortaya atdı. Bu "elmi kəşf"in arxasında isə türkləri farsların içində daha asan assimlyasiya etmək siyasəti dururdu. Amma bu qədər milli zülmə baxmayaraq, şah rejimi türk dilini sıradan çıxara bilmədi. Rəsmi olaraq fars dilində danışan Güney Azərbaycan türkləri məişətdə ana dili olan türk dilində danışdı. Dərdini, ağrı-acısını ana dilində anlatdı. Türk dili İranda siyasi təzyiqlər nəticəsində qrammatikasının olmaması üzündən müəyyən qədər eroziyaya məruz qalsa da, "pas" atmadı, sıradan çıxmadı.
Ən maraqlısı budur ki, şah rejimi türk əsilli olmadığını, sonradan türkləşdiyini iddia etdiyi Azərbaycan türklərini "türki-xər" (eşşək türk) deyə təhqir etdi. Adi bir qaydadır ki, kimisə təhqir etmək lazım gələndə öz adı ilə təhqir edirlər, bu mənada şah rejimi bizləri "azəri" və ya başqa adla yox, məhz türk deyə təhqir etdi. Çünki bu düşmən elmində türk kimliyimizi var gücülə inkar etsə də, gerçəkdə bizlərin türk olduğunu dəqiq bilirdi.
Güney Azərbaycan türklərini "sən türk deyilsən" cəfəngiyyatına inandıra bilmədiyini görən şah rejimi növbəti təzyiq mexanizmini işə saldı. Şah rejimi fars dilini inzibati üsulla hakim siyasi dilə çevirərək, türk dilini birmənalı şəkildə sıradan çıxarmaq üçün monoton farsdilli tədris sistemi formalaşdırdı. Məişət çərçivəsində qalan türk dili özünü yanız toyda-yasda yaşatdı. Rejim Güney Azərbaycan türklərinin milli, mədəni, mənəvi həyatına ən kobud müdaxilələr etsə də, türkü farslaşdırmaq siyasətini gerçəkləşdirə bilmədi.
Ətdən ibarət dil adlı alət fars dilində danışdı, amma düşüncə və qəlb türk olaraq yaşadı. Rejimin bu düşüncə tərzini dəyişməyə gücü çatmadı. Yəni, ərəb, rus imperiyalarının assimlyasiya siyasəti necə iflasa uğramışdısa, İran şahlığının da farslaşdırma siyasəti həmin nəticəsizliyi yaşadı.
DİN ASSİMLYASİYA VASİTƏSİ KİMİ
İran şah rejimi Güney Azərbaycan türklərinin türk və müsəlman olmadığını sübut edə bilmədikdə, növbəti siyasi şouya əl atdı. İran hakimiyyəti dünənə qədər müsəlman olduğunu inkar etdiyi türkləri dindən istifadə yolu ilə assimlyasiyaya uğratmaq siyasətinə rəvac verdi.
Qüzey Azərbaycanın ateist sovet rejimi tərkibində qalmasından istifadə edən şah rejimi bu dəfə Güney Azərbaycan türklərinin müsəlman, Qüzey Azərbaycan türklərinin isə müsəlman olmadığını təlqin etməyə başladı. Rəsmi Tehran iki yerə parçalanmış millətin eyni dindən olmadığını "əsaslandırmaqla" əslində yenə də siyasi hədəfi milli assimlyasiya olan məsələyə geniş yol açmaq istəyirdi.
Rəsmi Tehranın istəyi öz yerində, bundan əlavə millətin qan yaddaşı da var. Sovet və şah rejimi sərhədləri bağlayana qədər həm o tayda, həm bu tayda millət islamın orucluq, qurban, şiəliyin aşura mərasimini birgə icra edib. Güney Azərbaycan türklərinin və farsların müsəlman olduğu, Qüzey Azərbaycan türklərinin isə müsəlman olmaması təbliğatı rejimin türkü farsın içində əritmək siyasətinə xidmət edirdi. İran rejiminin düşüncəsinə görə, bu siyasət Qüzey və Güney Azərbaycan türklərini bir-birinə düşmən edəcək. İranda isə "hamı müsəlmandır" siyasəti türkü farsın içində asanlıqla əridəcək. Amma olmadı.
QÜZEY AZƏRBAYCAN: TÜRK YOXSA, AZƏRBAYCANLI?
Sovet dönəmində Azərbaycanın Qüzeyində nə baş verirdi? Qüzeydə isə sovet rejimi milləti zor gücünə dinindən, inancından, min illər boyu işlətdiyi yazı qrafikasından, milli təməli təşkil edən mədəni irs və ənənələrdən uzaq salırdı.
Qüzey Azərbaycanda sovet rejimi bərqərar olan kimi Azərbaycan tarixinin ərəb qrafikalı kitablarını müsadirə edərək yandırıb məhv etdi. Azərbaycanın tarixə qədərki tarixi barədə bir sübut belə qoymadı. Rejim millətə saxta tarix yazmağa başladı. Bu rejimin zoru ilə ölkədə qısa müddət ərzində ərəb yazı qrafikasından latına, latın yazı qrafikasından kirilə keçid milləti bütünlükdə milli tarix və keçmişindən ayrı saldı. Qüzeydə türklüyə son və ən ağır zərbəni oğru və quldur Stalinin 1938-ci ildə millətin türk adını zor gücünə "azərbaycanlı" kimi dəyişdirməsi oldu. Min illər boyu millət olaraq özünə türk deyən Azərbaycan türkləri bir quldurun istəyi nəticəsində bir neçə dəqiqənin içində "azərbaycanlı" oldu. Türk xalqlarının cəmləşdiyi Türküstan Orta Asiya, Türkiyə ərazisi Kiçik Asiya və ya Ön Asiya adlandırıldı. Türk adı ilə bağlı bütün toponim, etnonim, hidronimlər üzərinə sözün əsl mənasında "sovet səlib yürüşü" başladı.
Güneydə İran şah rejimi türklərə türk olmadıqlarını sübut etmək istəyirdi. Qüzeydə isə rejim türk millətinə azərbaycanlı adı qoyaraq tərəfləri bir-birindən ayırırdılar. Sovet və şah hakimiyyətlərinin bu birgəliyi bütün gücü ilə türklüyə qarşı savaşın göstəricisi idi. Qüzey Azərbaycan türklərinin albanlar, qutilər, mannalılar, midiyalılar, atropatenlər və daha nələr olması kimi nağıllar uydururdular. İranda və Azərbaycanda tarix adına fəlaiyyət göstərən institutlar, bu institutların rəhbərləri türklərə qarşı münasibətdə eyni mövqedən çıxış ediridlər və hər iki tərəf türkə türk olmadığını sübut etmək istəyirdi. Bu mənada sah İranı ilə sovet Rusiyasının elm siyasəti eynilik təşkil edirdi.
Məqsəd aydın idi, türkləri millət olaraq sıradan çıxara bilməyənlər "türkün türk olmaması"nı sübut etmək üçün uydurduqları yalanlarla həqiqətin üstünü örtürdülər. Amma, burada bir "nə vaxta qədər" sualı vardı.
HAQQINDA DANIŞILMAYAN GENOSİD
Türkə düşmənçilik özünü 1946-ci ildə daha aydın göstərdi. 1945-ci ildə Güney Azərbaycan türklərinin mübarizəsi nəticəsində qurduğu milli dövlətə dəstək verən sovet rejimi sonra iqtisadi maraqları üzündən dəstəkdən imtina etdi. Stalin rejimi hakimiyyətdən devrilmiş R.Məhəmmədin oğlu Məhəmməd Rzaya dəstək verməklə Güney Azərbaycan türklərinin kütləvi qətliyamına səbəb oldu. M.Rzanın Güney Azərbaycan milli dövlətinə qarşı mübarizəsi yüz minlərlə Güney Azərbaycan türkünün qətlə yetirilməsi, edamı, didərgin düşməsilə sona yetdi. Bu, Güney Azərbaycan türklərinə qarşı genosid idi və bu genosid bir neçə dövlətin razılığı ilə və gözləri önündə icra edilirdi. Güney Azərbaycan milli hökumətinin rəhbəri Seyid Cəfər Pişəvəri Qüzey Azərbaycana gətirilərək, sovet rejiminin əli ilə qətlə yetirildi.
Qüzeydə isə qəddar Stalin rejimi 1946-47-ci illərdə Ermənistan ərazisində yaşayan Azərbaycan türklərinin deportasiya edilməsi barədə insanlıqdan kənar qərar verdi. Həmin qərar nəticəsində yüz minlərlə insan təkcə türk olduğuna görə tarixi torpaqlarından didərgin salındı. Yenə də sovet və şah rejiminin türkə tutulan divanda eyni vaxtda hərəkət etməsinə fikir verin. Bu, milli düşmənçilik idi. Hər iki tərəf türkün üstünə ayaq açmışdı. İstər İranda, istərsə də SSRİ-də türkə qarşı dövlət səviyyəsində genosid siyasətinə rəvac verilmişdi və bu genosid dünya dövlətlərinin gözü önündə icra edilirdi. Bu genosid dünyanın şahidi olduğu, amma haqqında danışmadığı genosiddir.
Bu genosid erməni genosidi kimi uydurma deyil, gerçəkdir və bu genosidi törədən İran adında dövlətdir. Genosid üçün isə müddət bitmir, İranı Haaqa tribunalına vermək vaxtıdır.
SOVET VƏ İRAN KÜTLƏVİ YALANINA ŞƏHRİYAR HƏQİQƏTİ: "TÜRKÜ YAZDIM OXUSUNLAR ÖZLƏRİ"
Şərqin sonuncu ən böyük ədəbi klassiki Seyid Məhəmmədhüseyn Şəhriyar XX əsrin 60-cı illərində "Heydərbabaya salam" poemasını yazdı. Bu poemanın ən üstün cəhəti onun türk dilində yazılması və üstəlik, şairin bu əsərində Güney Azərbaycan türklərinə xitabən "türkü yazdım oxusunlar özləri" deməsi idi. Bu əsəri təkcə Güney Azərbaycan türkləri oxumadı, həm də Qüzey Azərbaycan türkləri oxudu. Ustad Şəhriyarın bu misrası əslində İran və SSRİ-nin tarixçilərini fakt qarşısında qoydu. İran və sovet rejimlərinin "siz türk deyilsiniz" yalanına qarşı ustad Şəhriyar bu poemasının bir misrası ilə birmənalı və qəti şəkildə "mən türkəm" həqiqətini qoydu. Neçə on illər boyu istər sovet, istər şah rejiminin milyonlarla vəsait sərf edərək gerçək adına sırımaq istədiyi "sən türk deyilsən" yalanını M.Şəhriyar "Heydərbabaya salam" poeması ilə alt-üst etdi. İstər Güney, istərsə Qüzey Azərbaycanda yayılma və məşhurlaşma sürətinə görə bu poema heç bir əsərlə müqayisə edilə bilməz. Bunun səbəbi təkcə əsərin bədii məziyyətində yox, həm də onun siyasi mahiyyətində idi. Bununla yanaşı, elə bu əsərində böyük ustad "Tehranın qeyrəti çatmadı Şəhriyarı saxlamağa" deyərək, fars şovinizmini rüsvay etdi.
REJİM DƏYİŞDİ, MİLLİ ZÜLM SİYASƏTİ DƏYİŞMƏDİ
XX əsrin 70-ci illərinin sonunda İranda şahlıq rejiminə son qoyan islam inqilabı siyasi rejimi dəyişdi. ABŞ-ın dəstəkləyərək Şərqin ən güclü dövlətinə çevirdiyi İranın monarxiya rejimi süquta uğradı. İranda hakimiyyətə gələn İran islam inqilabının rəhbərləri buradakı xalqlara azadlıq, muxtariyyət, milli haqlar vəd etdilər.
Dini rejim zəif olduğu ilkin dövrlərdə milli dildə qəzetlərin, kitabların, jurnalların nəşrinə icazə verdi, milli dərdlər barədə yazıldı. Amma...
AZADLIĞIN QƏNİMLƏRİ
Dini rejim İranda möhkəmləndikdən sonra əsl sifətini göstərdi. Öncə rejim ona müxalif olan, hakimiyyətdən verdiyi vədləri yerinə yetirməsini tələb edən Taleqani, Şəriət-Mədari və s. kimi ünlü din xadimlərini sıradan çıxardı, daha sonra müqavimət göstərən digər qüvvələri əzdi. Bu müqavimət sipəri əzildikdən sonra şah rejimindəki milli zülm bərpa olundu. Fərq orasında idi ki, bir zamanlar bu zülmü şah rejimi edirdi, indisə din adına hakimiyyətə gələn din xadimləri edirlər.
Digər tərəfdən Güney Azərbaycan türklərinin milli-azadlıq istəyinə cavab olaraq İran hakim rejimi daha qəddar üsula əl atdı. Milli düşüncəli ziyalıları oğurlamaqla qətlə yetirməyə başladılar. Bu qətlə yetirilən ziyalıların meyitləri gah evlərindən, gah çay kənarından, gah dənizdən, gah da meşədən tapıldı. Bu siyasi sifarişli qətllər milli düşüncə sahibi olan onlarla tanınmış ziyalıları əhatə etdi. Daha sonra İran rejimi özünü ədalətli göstərmək üçün həmin qətllərin icraçısı olmuş xüsusi xidmət orqanlarının bir neçə əməkdaşını cəzalandırdı. Amma bu artıq sınanmış təcrübədir ki, belə qətllər xüsusi xidmət orqanlarının öz təşəbbüsü ilə olmur. Bu qətlləri siyasi hakimiyyət sifariş edir, xüsusi xidmət orqanları isə həmin siyasi sifarişi yerinə yetirir.
MİLLİ ŞÜUR VƏ TÜRKLÜK HARAYI
İran siyasi rejimlərinin türkə zülmünə baxmayaraq, millət qorxmadı, yeni-yeni mübarizə formaları tapdı.
Qüzey Azərbaycanda başlanan milli-azadlıq hərəkatı hədəfinə çataraq, AR elan olunduqdan sonra rəsmi Tehran Qüzey Azərbaycanın İranın tərkib hissəsi olması kimi cəfəng bir iddianı ortaya atması ilə fərqləndi. Bu, rəsmi Tehranın mövqeyi idi və İran dövləti Qüzey Azərbaycanda milli dövlətin qurulmasını həzm edə bilmirdi. Çünki, rəsmi Tehran Qüzey Azərbaycan dövlət kimi yaşadıqca Güney Azərbaycanda istiqlal savaşının dayanmayacağını yaxşı anlayırdı. İran qəzetlərində mütəmadı Azərbaycan dövlətinin əleyhinə saysız-hesabsız yazılar dərc edildi.
İran qəzetləri və İranın Azərbaycana yayımladığı "Səhər" telekanalı, onun "Kompas" adlı verilişi Azərbaycan istiqlalına münsaibətdə özlərini cığal uşaq kimi apararaq, müntəzəm təxribatla məşğuldur.
Güney Azərbaycanda başlanan milli-azadlıq davası yaxın illərin davası deyil, əsrdən yuxarı tarixi var. Bu haray İran şah rejiminin türklüyü inkar siyasətilə birgə başlayıb. Güney Azərbaycan türkləri bütün haqlarını siyasi gerçəklik olaraq rəsmiləşdirdikdə həmin haray da sona yetəcək. Varlığını sübut etmək üçün isə Güney Azərbaycan türkləri təkcə yumruğunu yox, həm də səsini qaldırmalıdır. Susmaq yetər, haqlar üçün mübarizə vaxtıdır!!!
GÜNEY AZƏRBAYCAN PROBLEMİNİN MÜASİR DURUMU
Sovet rejimi zamanı Güney Azərbaycan məsələsi Azərbaycan dissidentlərinin mövzusu idi. Buna görə də Qüzeydə başlanan milli azadlıq hərəkatı Güney Azərbaycan məsələsini bir daha kütləviləşdirdi. Qüzey Azərbaycanda milli dövlət quruculuğu ilə birgə Güney Azərbaycana yönəlik qurumlar da təsis edilməyə başladı. Güney Azərbaycanın özündə isə milli azadlıq baxımından olduqca maraqlı və ciddi proseslər sürətləndi.
Öncə onu deyək ki, Azərbaycan milli azadlıq hərəkatının lideri Əbülfəz Elçibəy 1997-ci il oktyabrın sonunda Naxçıvandan Bakıya qayıtdıqda diqqət yetirdiyi əsas məsələ müxalifət qüvvələrinin birliyi və Güney Azərbaycan problemi oldu. Problemi dünya birliyinin diqqətinə çatdırmaq üçün Bütöv Azərbaycan Birliyi təsis edildi. Güney Azərbaycanda isə millətin bu və ya digər şəkildə təşkilatlanması başladı.
1999-cu ildən etibarən Güney Azərbaycan türkləri milli birlik və həmrəylik forması kimi Bəzz qalasına yürüşə start verdilər. Güney Azərbaycan türkləri bu ad altında təkcə tarixi sərkərdə Babəkin ad gününü qeyd etmirdilər, həm də millətin bir yerə yığılması üçün bundan siyasi vasitə kimi istifadə edirdilər. Rəsmi Tehran öncə bu aksiyalara ciddi əhəmiyyət vermədi. Amma sonra bu yürüşlərin yüz minlərlə türk insanını ağuşuna aldığını gördükdə zora əl ataraq minlərlə insanı həbs etdi, təqibə və işgəncələrə məruz qoydu. Digər bir mühüm cəhət isə Güney Azərbaycan probleminə yönəlik qurumların təsis edilməsi idi. İstər İranda, istər Qüzey Azərbaycanda, istərsə də Avropa ölkələrində belə qurumlar fəaliyyətə başladı. Bu isə rəsmi Tehranın yenidən millətin üzərinə hücumuna səbəb oldu, yenə də təqiblər, həbslər başlandı. Rəsmi Tehran hərəkatın kütləviliyindən o qədər təlaşa düşmüşdü ki, həbslər zamanı uşağa, qadına belə fərq qoymurdu.
PROBLEM DÜNYA MİQYASINA ÇIXIR
Rəsmi Tehranın milli zülmünə baxmayaraq, Güney Azərbaycan problemi artıq dünyanın diqqət mərkəzindədir. Avropa ölkələrinin parlamentlərində, BMT-də, beynəxalq qurumlarda bu problem diqqəti cəlb edir, dinləmə və müzakirələr keçirilir, müəyyən qərarlar qəbul edilir.
Güney Azərbaycan milli hərəkatı, ziyalıları İran Əsas Qanunun 15-ci və 19-cu maddələrinin tələblərinin yerinə yetirliməsinə cavab istəsələr də, rəsmi Tehran susmağa üstünlük verir.
Dünya müsəlmanlarının hüquqlarını müdafiə iddiasında olan rəsmi Tehran İranda 35 milyon Azərbaycan türkünün ana dilində təhsil alması hüququnu inkar etdikdə hansı ədalətə söykənir? Əgər bir ölkədə 35 milyon insan Allahın verdiyi ana dilindən məhrum edilirsə, hansı ədalətdən danışmaq olar? Bir məmləkətdə ki, insanlar təkcə türk olduqlarına görə, rəsmi qurumlar tərəfindən kütləvi şəkildə təhqirlərə məruz qalır, burada hansı qardaşlıqdan danışmaq olar? Bizcə, təkcə bu faktlar İran hakimiyyətinin ədalətdən uzaq olduğunu sübut etmək üçün yetərlidir.
"Zülmün topu var, gülləsi var, qələsi varsa,
Həqqin də bükülməz qolu, dönməz üzü vardır"
həqiqətini rəsmi Tehran heç zaman unutmasın. Heç bir atom və ya nüvə silahı xalqın öz haqları uğrunda mübarizəsini önləyə bilməyib və bundan sonra da önləyə bilməyəcək.
Problemin dünya miqyasına çıxması İranda nə və nə üçün baş verdiyini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçündür, yerdə qalanı isə xalqın əzminə, iradəsinə və azadlığı zərurət kimi dərk etməsinə bağlıdır.