Qisa uğurdan sonra Bakı yenidən informasiya müharibəsində uduzur

1989-cu ilin sonunda ABŞ Konqresi Ermənistanla Azərbaycan arasında 1987-ci ilin payızında başlayan münaqişə barədə ilk qərnaməsini qəbul etməyə hazırlaşırdı. Qətnamə layihəsi erməniyönlü deyildi, erməni qətnaməsi idi - onun mətnini dəhşətli ədalətsizliyə təəssüf etmədən oxumaq mümkün deyil. Layihə barədə SSRİ-nin Vaşinqtondakı səfirliyində xəbər tutdular, oradan başlayan formal-bürokratik proses "Nyu-York Tayms" qəzetində amerikalı qanunvericiləri qabaqlayan "Azərbaycanın nəzər nöqtəsi"nin nəşrinə gətirib çıxardı. Azərbaycan ziyalılarının nümayəndələrinin məktubunun məzmununa diqqət yönəltmədən ancaq onu qeyd edim ki, birinci olaraq... "Kommunist" qəzetinin redaktorunun imzası gedirdi. Bu da praktik olaraq Berlin divarının uçurulduğu, kommunistlərin bütün Şərqi Avropada qızğın şəkildə geri çəkildiyi və bu səbəbdən Amerika eyforiyası baş verən günlərə təsadüf edirdi. Təəccüblü deyil ki, "Kommunist"in acığına konresmen və senatorlarlar böyük məmnuniyyətlə həmin № 178 Birgə Qətnaməsini bəyəndi.

Bu, münaqişənin ilk illərində Azərbaycanın səriştəsiz informasiya siyasətinə dair yeganə örnək deyil. Bütün informasiya cəbhəsi boyu torpaqlarımızın işğalına qədər külli miqdarda itkiyə yol verdik.

1994-cü ildəki sülhdən sonra ölkədə tədricən ictimai rəyin yeni liderlər nəsli yetişdi. Bu nəsil bir-biri ilə və xarici dünya ilə kəskin diskussiyalarda dönüşün əsasını qoydu. Atəşkəsdən 10-15 il sonra azərbaycanlılar praktik olaraq Ermənistanı dünya və regional informasiya məkanında inhisarçı mövqedən məhrum etdilər. Ermənilər şadyanalıq edəndə bizdə güclü iş gedirdi. Bu həmin illərdə informasiya məkanına atılan azərbaycanyönlü ideya, şərh, fikir, təkliflərin rəngarəng mənzərəsində əksini tapıb. Söz azadlığının məhdudlaşdırılmasına baxmayaraq, Azərbaycan KİV-i bundan sonra ermənilərin təşəbbüsü ələ almasına imkan vermədi.

Amma informasiya məkanında indi baş verənlər mənə 1980-ci ilin sonlarını xatırladır. Nümunələrdən başlayıb səbəblərlə davam etdirəcəm.

Bir müddətdir Qarabağ münaqişəsinin müzakirəsinə əlavə edilən ideyaların çoxu yenidən bizim maraqları əks etdirmir. Məsələn, snayperlərin yığışdırılması məsələsini götürək. Atəşkəs elan edilməsinə baxmayaraq, hər il Azərbaycan hərbçiləri işğalçı ordunun çoxlu sayda hərbçilərini məhv edirlər. Bu isə Ermənistandan yeni əsgərlərin çağırışını çətinləşdirir, düşmən ordusuna düşkünlük gətirir, onsuz da demoqrafik böhran yaşayan Ermənistandan əhalinin köçüb getməsini sürətləndirir, Ermənistana və işğal edilən torpaqlara investisiya qoymaq istəyənləri qorxudur. Əlbəttə, Azərbaycan əsgərləri də həlak olur. Amma hərbi nöqteyi-nəzərdən hətta bizim tərəfdən itkilər çox olsa belə, bu, düşmən tərəfində hərbi və demoqrafik dəhşətlə müqayisə olunan deyil.

Moskvanın, daha dəqiq desək, məşhur səfir Kazimirovun diqtəsi ilə snayperlərin çıxarılması bir neçə il diskussiyaların mövzusu oldu. İndi isə bu məsələ Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərin gündəliyindədir. İndi ATƏT sədri tərəfləri buna dəvət edəndə Bakı bilmir, vəziyyətə necə reaksiya versin. İmtina etmək dünya ictimaiyyəti qarşısında qeyri-humanist görünə bilər. Razılıq torpaqlarımızı işğal altında saxlayanlar üçün daha rahat həyat şəraiti yaratmaq demək olardı.

İnformasiya müharibəsini belə uduzurlar! Rusiya-Ermənistan təbliğatı bizim diplomatiyanı daha bir taktiki mat vəziyyətinə saldı. "Döyülmüş döyülməmişi aparır" nağılındakı kimi - Ermənistana qarşı tələblərin əvəzinə ATƏT sədri hər iki tərəfdən spayperlərin çəkilməsini istəyir. İndi kim ayırd edəcək ki, snayper hardadı, adi əsgər hardadı? Faktiki olaraq məsələnin qoyuluşu işğalçı rejimin özünü rahat hiss etməsi üçün bizi öz ərazilərimizdən qoşunları çəkməyə məcbur edir.

Və ya başqa bir nümun<

1;. Çox az adam detallarını bilsə də, artıq bir ilə yaxındır, beynəlxalq diplomatik səylər münaqişənin həllinə yox, "DQR"in tanınmasına yönəldilib. Təəccüblənməyin. Əvvəlcə sakitcə, Stepanakert/Xankəndidə ATƏT-in ofisinin açılması məsələsi müzakirə edildi -UNMIK və ya Kosovoda, Priştinada ATƏT-in ofisinin açılması kimi. Bakının buna razı olmayacağı bəlli olanda ideya iflasa uğradı. Başqa bir sıra ideyalar da oldu. Mən onları tirajlamaq istəmirəm. Onların yeganə mənası "DQR"in beynəlxalq səviyyədə tanınması prosesinin başlandığını ermənilərə anlatmaqdan ibarətdir. Bu istiqamətdə Bakıya təzyiqlər artacaq.

Azərbaycan diplomatları münaqişənin formal aspektlərindən yapışıb və saatbasaat həyatdan geri qalırlar. Onlar düşünür ki, münaqişələr yalnız bir ölçü sistemində - beynəlxalq hüquq mətnlərində mövcuddur. Halbuki münaqişə ona görə mövcudluğunu davam etdirir ki, o başqa ölçü sistemlərində də mövcudluğunu sürdürür. Çox vaxt onlar hansısa prosedurlar üzrə öz bürokratik məlumatlılıqlarını diplomatik strategiya xəyalı ilə səhv salırlar.

Bundan əlavə, Azərbaycanın rəsmi şəxsləri bir sıra əsas hadisələrə necə reaksiya verəcəklərini də bilmirlər. Məsələn, 2011-ci ildə Stepanakert/Xankəndidə mülki reyslər üçün ilk aeroportun açılışı ilə bağlı məmurlarımızdan biri dedi ki, biz oraya gələn təyyarələri vura bilərik. Necədir? Belə çıxır ki "gözəl dünyaya çıxmaq üçün əməksevər, dinc ermənilər aeroport tikir, Azərbaycan barbarları isə laynerləri vurmağa hazırlaşır -1983-cü ildə Şər İmperiyası Cənubi Koreya təyyarəsini vuran kimi".

Niyə bir neçə il əvvəl düşmən təbliğatını neytrallaşdırdığımız halda yenidən geriyə qalırıq?

Cavab çox sadədir: ölkə daxilində sərt siyasi qayda-qanun yaradılır. Bəli, rejimin yaltaq və riyakarları, eləcə də həyatı və fikir ifadə etməsi diktaturadan çox asılı olanlar qorxudan və ya pula və başqa şeylərə görə informasiya qarşıdurmasına yaradıcı yanaşa bilmir və ən başlıcası - inandırmaq bacarıqları yoxdur.

3-5 il bundan əvvəlkindən fərqli olaraq 1news.az və day.az-ın təbliğatı heç kəsi maraqlandırmır və onlar cəbhədə heç nəyə nail olmurlar. Onların yazdıqları üçün nə ağıla, nə də təxəyyülə ehtiyac var. Belə "yaradıcılıq" özünü yüksək çapda intellektual sayıb "Yedinaya Rossiya"nın nəzəriyyəçilərinin "suveren demokratiya" haqda gülüş doğuran ideyalarını kopyalayanların qismətidir. Bu elə bir vaxtda baş verir ki, beynəlxalq ictimaiyyət suvernliklərinə baxmayaraq, Yaxın Şərqin diktatorları Mübarək, Bin Əli və başqalarının xalqa qarşı gücdən istifadə etməməyə məcbur edilməsini sevinclə qarşıladı. Dünya artıq qlobal siyasətin və həyatın faktlarını ümumbəşəri "yaxşı nədir, pis nədir?" müstəvisindən keçirib qiymətləndirir. Qəddafini bombalamaq yaxşıdır, bombalamamaq cinayət kimi şeydir, hərçənd onun bombalanmamasını XVII əsrin "suverenlik" adlı köhnəlmiş Vestfal kəşfi də müdafiə edir.

Əgər əvvəllər informasiya məkanımızda az-çox azadlıq vardısa, qayda-qanun sərtləşdiriləndən sonra kimin telekanalların efirinə, qəzetlərin səhifələrinə və yüksək büdcəli informasiya portallarına buraxılmasını Əli Həsənov, Elnur Aslanov, Nuşirəvan Məhərrəmli müəyyən edir. Belə olduğu halda ideya və təşəbbüslərin heç bir yarışı olmayacaq. İdeyalar yarışmayanda informasiya mühiti tənəzzülə uğrayır və yenidən erməni təbliğatına uduzur.

İşğalın şoku Azərbaycan maraqlarının qlobal ictimai fikirdə irəliləməsi üçün səmərəli yollar axtarışına güclü impuls verdi. Bu impulsun məhsullarını deyilən bürokratlar sistematik olaraq məhv edir, rejimi yarımtotalitar türməyə çevirmək üzrə yuxarıdan gələn komandaları həyata keçirirlər. Məqalənin əvvəlində xatırladılan 1989-cu ildəki məktubu yada salaq. O da analoji suveren türmədən yazılmışdı...

İlqar Məmmədov, "Respublika alternativi" (REAL) hərəkatının həmsədri