Məmurların həbsi – içtimai qınağa reaksiyadı

***

- İlham bəy, son günlərin ən çox müzakirə olunan məsələlərindən biri DTX-nın İmişli və Biləsuvar rayonlarında apardığı əməliyyatlardır. Rayon icra başçısı həbs olundu. Bundan əvvəl də DTX bir neçə rayonda buna oxşar əməliyyatlar keçirmişdi. Nə baş verir? Bu həyata keçirilən bənzər ssenarilərin ortaya çıxması nədən xəbər verir?

- Ölkədə məmur özbaşınalığı, müxtəlif kateqoriyalı məmurların rüşvət alması cəmiyyətə çoxdan məlum olan məsələdir və az qala “elə belə də olmalıdır”  fikri illərdir ki, toplumun təfəkkürünə hakim kəsilib. Amma təbii, üzdə görünən sakitlik tədricən insanların içində qəzəbə çevrilirdi. Bu qəzəb sosial şəbəkələrdə özünü artıq açıq büruzə verməyə başladı və insanlar çəkinmədən etirazlarını İnternet vasitəsilə, mitinqlərlə bildirməkdə davam etdi. Bir neçə sosial layihə həyata keçirilsə də bu illərlə toplanmış qəzəbi sakitləşdirə bilməzdi. Bilirsiniz ki, son vaxtlar idarəetmə sisteminin yuxarı eşelonunda olanlar  arasında bir sıra kadr dəyişikliyi də baş verdi və onların himayəsində olan bəzi məmurlar sakit yola salınsa da bəziləri üçün belə olmadı. Bölgələrdə rüşvətin ataları sayılan icra başçıları ilk hədəf seçildi və dediyiniz əməliyyatlar həyata keçirildi. Dediyiniz bənzər ssenarilərin ortaya çıxması təbiidir, çünki rüşvət mexanizmi, rüşvət mənbələri bütün ölkə üzrə eynidir. Tutulan icra başçılarının eyni metodla, eyni vasitələrlə rüşvət aldığını hamı gördü. Deməli, bu, ayrı-ayrı məmurların əməli deyil, bütün sistemin idarəetmə formasıdır. Ona görə də cəmiyyətin gözündə müsbət görünmək üçün “kiçik padşahlar”ın bəziləri qurban verildi.

-  DTX əməliyyatı ilə həbs olunan icra başçılarının hər biri dediyim kimi bənzər ssenarilərlə həbs olunub. Hamısının otağına gizli kameralar qoyulub, korrupsiya əməli ifşa olunub. Bu, bir tərəfdən digər icra başçılarına nümunə olur. Digər tərəfdən isə icra başçıları artıq otaqlarında və ya icra hakimiyyətinin binasında daha da ehtiyatlı olacaqlar. Yəni, çirkin əməllərini digər yerlərdə həyata keçirəcəklər. Hər halda bunu hakimiyyət də, DTX da anlayır.  Bəs onda bunu göstərmək  nə üçündür?

-  Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi rüşvət  alma mexanizmi bütün ölkədə idarəetmənin tərkib hissəsi olduğu üçün DTX-nın əməliyyatları da nisbətən bir-birinə bənzəyir və bu əməliyyatı keçirən əməkdaşların işini də bir qədər asanlaşdırır. Məmurlar dediyiniz kimi, çirkin əməllərini digər yerlərdə həyata keçirəcəklər. Olsun. Əgər yüksək səviyyədə hansısa məmurun rüşvət almasını ifşa etmək lazımdırsa, o məmurun rüşvəti harada almasının fərqi olmayacaq. İstər səhrada alsın, istər evində və ya ən gizli bir məkanda. Xüsusi xidmət orqanı kimi DTX üçün onu müəyyən etmək problem deyil. Ona uyğun da əməliyyat metod və vasitələri mövcuddur. Bir az çox iş görmək lazım gəlsə də tamamilə mümkün variantdır. Ona görə də “tamaşa”nın növbəti seriyasının  davam etməsi problem deyil. Problem rüşvət almamağın qeyri-mümkünlüyüdür.

- Maraqlısı budur ki, DTX-nın atdığı bu addımlar  əhali arasında böyük rəğbətlə  qarşılanır. Sosial mediada vətəndaşlar DTX-nı yaşadıqları rayona dəvət edirlər.  Sizcə, bu çağırışlar nədən xəbər verir?

-Tarixən, istənilən cəmiyyətdə zülm verən şəxsin cəza alması kütlə tərəfindən ədalətin bərpası kimi dəyərləndirilib.  Kütlə zənn edir ki, nəhayət, ədalət mələyi zülmə son verir, zalımı cəzalandırır və ona görə də bu mələyin onların da məkanından uçmasını arzulayır. Amma bu, hələ ədalətin bərqərar olması deyil və gördüyünüz kimi böyük, kiçik ranqlı məmurlara bir o qədər də təsir etmir, rüşvət almaqda davam edirlər. İstəyirsiniz bundan sonra yenə başçılar həbs olunsun, amma əhali öz həyatında bunun dəyişiklik yaratmadığını görəcəksə məyus olacaq və artıq “basic həbsləri” lətifəyə çevriləcək. Bəzi yerlərdə yeni başçılardan da şikayətlər eşidilir və köhnəyə rəhmət oxuyurlar. Deməli, ən yaxşısı odur ki, “basiç səlahiyyətləri” minimuma endirilsin, idarəetmə xalqın seçdiyi bələdiyyə başqanlarına verilsin. Həqiqi, şəffaf seçkilər keçirilsin. Pis olacaqlarsa xalq bilir ki, onu bir daha seçməyəcək. Azərbaycanda idarəetmə sistemi dəyişməlidir. Həbslər olmalıdır, amma bu problemin konservləşməsinə cəhddən başqa bir şey deyil.

- Ola bilərmi hakimiyyət özü yerli icra hakimiyyəti strukturlarını məqsədli şəkildə gözdən salmağa çalışır. Çünki icra hakmiyyətləri başçılarının bir çoxunun keçmiş Prezident Administrasiyasının rəhbəri tərəfindən həmin postlara sahibləndiyi deyilirdi. Yəni, həmin şəxs vəzifədən uzaqlaşdırıldıqdan sonra ola bilərmi onun kadrlarını da bu formada zərərsizləşdirirlər? Və ya ola bilərmi hansısa formada hakimiyyət yerli icra hakimiyyəti idarəetməsində  təkcə kadr deyil, struktur islahatları həyata keçirməyə hazırlaşır?

- Mən deməzdim ki, bu həbslər Prezident Administrasiyasının keçmiş rəhbərinin kadrlarının sıradan çıxarılmasına xidmət edir. Bu da var, amma tam əhatə etmir. Tutulan şəxslərin regional mənsubiyyəti də göstərir ki, klan prinsipləri maksimum qorunur. Bu, vacib faktordur. Elə rüşvətxor icra başçıları  var ki, bu tutulanlar onların yanında necə deyərlər “ toya gedəsidirlər”. Niyə tutmurlar?  Bu həbslərin struktur islahatları ilə heç bir əlaqəsi yoxdur və belə bir islahatların da tezliklə baş verməsi gözlənilmir. İslahat adı ilə bu gün daha çox imitasiya mahiyyətli dəyişikliklər baş verir və bu da mövcud problemin mahiyyətinə təsir etmir.

- Prezidentin verdiyi son bəyanat da maraqlıdır. “Pul verib vəzifəyə gəlirlər”. Yəni, bunlardan prezidentin xəbəri olmayıb? Prezidentin bu mesajı kimlərə hədəflənmişdi?

- Mənə elə gəlir ki, bu bəyanat daha çox mesaj xarakteri daşıyır. Gələcəkdə yeni kadrları kimlərsə prezidentə təqdim edəcəksə, onlara olan xəbərdarlıq kimi dəyərləndirmək olar, çünki zamanında bəzi təqdimatlar dövlət başçısına elə çatdırılıb ki, sanki bundan yaxşı kadr ola bilməz. Prezidentin bundan xəbərdar olub-olmamasına isə birmənalı cavab vermək çətindir.

- Bütün bu addımlar məmurlarda çəki-düzən yaradacaqmı? Ümumiyyətlə, bu kimi addımlarla hakimiyyət təmizlik işləri apara biləcəkmi? Nə təklif edirsiniz?Bu işlər əslində necə keçirilməli idi?

 -Bu addımlar məmurlarda  formaca çəki-düzən yarada bilər, amma məzmunca yaratmayacaq. Bu, bir prosesdir və cəmiyyət də fərqindədir ki, yerdə qalan məmur heyəti - nazir də, başçı da indiyədək rüşvət alıb və alacaq da. Burada köklü islahat deyil, müəyyən narazılığın qarşısını almaq və ehtirasları bir qədər sakitləşdirmək xətti var. Təkliflər çoxdur. İlkin olaraq şəffaf, təmiz seçkilər keçirilməli, seçki qanunları yenidən işlənməli, parlament buraxılıb majoritar və proporsional seçki sistemi bərpa olunmalı, icra hakimiyyətinə parlament nəzarətini tətbiq etməli, kadrlar yalnız qabiliyyət və bacarıq prinsipləri ilə təyin olunmalı, klan və sədaqət prinsiplərindən birdəfəlik imtina edilməli, məhkəmələrə müstəqillik verilməlidir.  Struktur islahatları keçirib bələdiyyə idarəetməsinə üstünlük verilməlidir. Bu, ilkin addımlar sayılır. Bütövlükdə isə o qədər iş görülməlidir ki...