Seçki: Hazırlıqlar və ehtimallar...

Son günlər ölkədə seçki mövzusu yenidən gündəmdədir. Konstitusion seçki təqviminə uyğun olaraq bu ilin dekabr ayında bələdiyyələrə seçkilər, gələn il isə növbəti parlament seçkiləri keçirilməlidir. Seçkilər ərəfəsində cəmiyyətdə fəallıqla yanaşı gərginlik də artmaqdadır. Seçkilərə münasibət, seçkilərdən ümumi gözləntilər birmənalı deyil. Müxalifət qurumlarının da yanaşmasında prinsipial fikir ayrılıqları var. İqtidar düşərgəsində də ənənəvi münasibətlər sisteminin pozulması müşahidə olunur.

Cəmiyyətdə haqlı olaraq bir çox suallar yaranır. Hazırkı siyasi situasiyada Milli Məclisə seçkilər 2018-ci ilin növbədənkənar prezident seçkisində olduğu kimi daha tez keçirilə bilərmi? İqtidarın iradəsinə tamamilə tabe olan, dəstəkləyən deputatların vaxtından öncə dəyişdirilməsi zərurəti varmı? Seçki qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi uğrunda müxalifətin birgə mübarizəsi mümkündürmü? İqtidar hansısa kompromisə getmək niyyətində ola bilərmi?

Deputatların vaxtından öncə dəyişdirilməsinə və Milli Məclisə növbədənkənar seçki keçirməyə zərurət varmı?

Növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsi mexanizmi qanunvericilikdə birbaşa ifadə olunmasa da, dolayısı ilə mümkündür. Ölkə qanunvericiliyi növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsinə hüquqi əngəl törətmir. Eyni zamanda hakimiyyətin siyasi iradəsi və ovqatı da bütün məsələlərdə həlledici amil hesab edilir. Hakimiyyət nə zaman öz maraqlarına uyğun saysa növbədənkənar parlament seçkisinin gününü təyin edə bilər.

Mövcud parlamentin ölkədaxili sosial-siyasi münasibətlərdə rolu qənaətbəxş deyil. Bütün antidemokratik ölkələrdə olduğu kimi parlamentin funksionallıq, effektlilik, vətəndaşların maraqlarını təmsil etmək problemi var. Milli Məclisin indiki tərkibi mənəvi baxımdan hakimiyyət üçün əlavə yükə çevrilsə də, deputatlar hakimiyyətə hələlik ciddi ictimai-siyasi problem yaratmır. İqtidarın iradəsinə qeyd-şərtsiz tabe olan, bütün qərarlarını dəstəkləyən loyal deputatların vaxtından öncə dəyişdirilməsinə xüsusi zərurət olmadığı görünür.

Çox kiçik istisnalarla deputatların əksəriyyəti cəmiyyət qarşısında hüquqi və mənəvi məsuliyyətini itirmiş şəxslər kimi qəbul edilir. Mütləq əksəriyyəti mandatından istifadə edərək qanunsuz sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən, oliqarx məmurların, regional klanların və xarici təsir qruplarının maraqlarını qoruyan imtiyazlı şəxslərə çevriliblər. Onların nəinki qanunsuz əməlləri, hətta danışdıqları hər söz cəmiyyətdə narazılığı dərinləşdirir. Cəmiyyətdə heç bir müsbət nüfuza malik olmayan deputatlar iqtidar üçün hələlik təhlükəli deyil.

Seçki qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi uğrunda müxalifətin birgə mübarizəsi mümkündürmü?

Son günlər müxalifət arasında qarşılıqlı ittihamların, mübahisələrin səngiməsi və növbəti seçkilərə hazırlıqla bağlı müzakirələr diqqət çəkir. Ölkə müxalifətinin önəmli bir hissəsi Müsavat partiyasının təşəbbüsü ilə sentyabrın 6-da "Seçkilər: Gerçəklər və perspektivlər" mövzusunda Dəyirmi Masa keçirtdi.

Tədbirdə seçki qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi, seçkiöncəsi siyasi şəraitin müsbətə doğru dəyişməsinə birgə cəhdlər və növbəti parlament seçkisinə hazırlıq istiqamətində müzakirələr aparıldı. Müsavat partiyasının təqdim etdiyi sənəd-layihə AXCP və REAL Partiyası tərəfindən də əsasən məqbul hesab edildi. Müxalifətin seçkiöncəsi belə diskussiyalar aparması, siyasi qüvvələrin konsolidasiyasına nail olmaq cəhdləri birgə mübarizənin mümkünlüyünə işarədir.

Tarixə nəzər salsaq, seçkiöncəsi demokratik hüquqi-siyasi şərait uğrunda və seçkilərdə qalib gəlmək məqsədi ilə müxalifət çoxsaylı birliklər yaradıb. Təcrübələr göstərir ki, məqsədə çatmaq üçün birgə fəaliyyət cəlbedici olsa da, həlledici uğurlu nəticələr üçün yetərli deyil. Cəmiyyətin daha geniş təbəqələrini hərəkətə gətirmədən hansısa müsbət nəticədən danışmaq olmaz. Ənənəvi seçki taktikası ilə cəmiyyətdə sosial-siyasi dalğanın yaranması real deyil.

YAP funksionerlərinin ziddiyyətli bəyanatlarının növbəti seçkilərlə əlaqəsi ola bilərmi?

Son vaxtlar hakimiyyət düşərgəsində gərginlik, narahatlıq, ziddiyyət artmaqdadır. Sanki daxildə təfərrüatlarını bilmədiyimiz hansısa qapalı siyasi prosesə hazırlıq var. Hakimiyyətin inzibati resursları ilə yanaşı ictimai resurslarının da səfərbər edilməsi müşahidə edilir. YAP-ın rəhbərliyinə daxil olan şəxslərin də bəyanatlarında, çıxışlarında, davranışlarında bu amil diqqət çəkir.

Xüsusilə də ölkə başçısının səhəti ilə bağlı sosial şəbəkələrdə gedən müzakirələr, daxili işlər nazirinin və dövlət təhlükəsizliyi xidmətinin rəisinin dəyişdirilməsi, 1997-ci il aprelin 10-dan Təhlükəsizlik Şurasının katibi vəzifəsini icra edən prezident administrasiyasının rəhbərinin sabiq daxili işlər naziri ilə əvəz edilməsi, habelə, birinci vitse-prezidentin təbliğatının intensivləşməsi bir çox suallara və ehtimallara yol açıb.

Eyni zamanda YAP icra katibinin müavini Siyavuş Novruzov keçmiş nazirləri milyardlarla pul toplamaqda ittiham edərək cəzalandırılacaqları ilə hədələyir. Dolayısı ilə ölkədə irimiqyasda korrupsiyanın olduğuna və həmin şəxslərin iqtidarı dəstəkləmədiklərinə sətraltı işarə vurur. YAP-ın MM-də təmsil olunan deputatları Eldar İbrahimov, Hadı Rəcəbli və prezidentin köməkçisi Əli Həsənov bu istiqamətdə ziddiyyətli mövqelər səsləndirir. YAP icra katibi Əli Əhmədov onları təkzib edən mövqe sərgiləməklə yanaşı müxalifəti də çox sərt ifadələrlə təhdid edir. İqtidaryönlü ictimai-siyasi təşkilarlar səfərbər olunaraq hakimiyyətə dəstək məqsədi ilə Dəyirmi Masa keçirir. Bütün bunların üzdə görünməyən ciddi səbəbləri olduğu istisna deyil.

700 mindən çox üzvü olan hakim partiya faktiki olaraq ölkənin ictimai-siyasi həyatında ciddi siyasi nüfuza malik deyil. Hakimiyyətin bürokratik aparatının davamı və inzibati idarəetmənin ən zəif həlqəsi kimi görünür. Faktiki olaraq bu siyasi partiyanın vəzifəsini polis icra edir. İctimai rəydə siyasi partiya kimi nüfuzunu itirməkdə olan YAP-ın hakimiyyətdaxili proseslərdə də oyundankənar vəziyyətə düşməsi istisna olunmur.

Ölkədəki irimiqyaslı korrupsiyanı həyata keçirən şəxslər YAP-ın üzvləridir. Görünür elə bir situasiya yaranıb ki, indiyədək bu reallığı dilə gətirməyə çəkinən səlahiyyətli şəxslər artıq bu barədə açıq danışmaq zərurəti hiss edir. Ola bilsin ki hakimiyyətin yenidən təşkilində rol almaq, ölkədə korrupsiya ilə bağlı mübarizənin yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu göstərmək və kimlərinsə cəzalandırılması ilə cəmiyyətdə güvən yaratmaq planları var.

Sosial şəbəkələrin geniş vüsət alması, ictimai rəyə təsirləri yeni reallıqlar ortaya çıxarıb. Bu reallıqlara uyğun olaraq YAP siyasi mövqeyini yenidən bərpa etməyə cəhd edir. Cəmiyyətdə özünə etimad qazanmaq üçün indiyədək gizlədilən, təkzib edilən problemlər artıq YAP rəhbərlərinin öz dilindən səslənir. Sosial şəbəkələrə qoşulmaqla, müxalifətə qarşı sərt bəyanatlar səsləndirməklə həm də özünün siyasi varlığını iqtidarın ən yüksək rəhbərliyinə göstərməyə cəhd olunur.

İqtidar seçkilərlə bağlı hansısa kompromisə gedə bilərmi?

Azərbaycan hakimiyyətinin seçkilərə ənənəvi yanaşması dəyişməyib. İqtidar hesab edir ki, indiyədək keçirilən seçkilər azad və rəqaəbətli olub. Xalqın iradəsini tamamilə ifadə edib. Qarşıdakı seçkilərdə də vəziyyətin dəyişməsində maraqlı deyil. Cəmiyyətdə olan geniş narazılığı müxalifətin vasitəsi ilə parlanmentə daşımaq istəmir. Parlamentin indiki tərkibinə kosmetik dəyişiklik etməklə, müəyyən sahələr üzrə mütəxəssislərlə zənginləşdirməklə davam etmək niyyətindədir.

Müxalifət isə hakimiyyətin keçirdiyi bütün seçkilərin saxtalaşdırıldığını, azad və ədalətli olmadığını bəyan edir. Seçki komissiyaları dəyişmədən, demokratik seçki mühiti olmadan, beynəlxalq müşahidə missiyasına şərait yaradılmadan seçkilərdə iştirakı məqbul saymır.

Hazırkı şəraitdə iqtidar-müxalifət münasibətlərinin yeni müstəvidə, cəmiyyətə fayda verəcək istiqamətdə dəyişəcəyi ehtimalı azdır. Cəmiyyətdə irimiqyaslı siyasi fəallıq olmasa, iqtidar seçkilərlə bağlı hər hansı kompromisə meylli olmayacaq.

Baş verənlərin təhlili göstərir ki, ölkədə fors-major siyasi situasiyanın yaranması ehtimalı çox yüksəkdir. Çox da uzaq olmayan müddətdə iqtidarın yeni siyasi təşəbbüslərin də şahidi ola bilərik. Ölkənin yeni bir siyasi dönəmə qədəm qoyması hazırkı durumun yaradacağı sosial-siyasi nəticələrdən asılıdır.