Azərbaycanda QHT-lərin durumu

Azərbaycanda qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyəti üçün şərait yaradılmayıb. Hər min nəfər vətəndaşa 3 QHT düşür. Gürcüstanda bu rəqəm 22-dir, hələ Avropada keçmiş sosialist düşərgəsi ölkələrindən danışmırıq. Belə ki, onların sayı Litvada 1 min nəfərə 53, Slovakiyada 60, Çexiyada 67 və s.

Ədliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, bu il aprelin 1-I üçün ölkədə qeydiyyata alınmış 2750 QHT var. Onlardan  293-ü fəaliyyət göstərib. 2011-ci ilin yekunlarına görə, məhz 293 QHT ümumi məbləği 32,9 mln. manat məbləğinda 484 qrant üzrə hesabat verib. Beləliklə, hər qurumun orta illik dövriyyəsi  11 min 636 manat təşkil   edib.  

Bu rəqəmlər “Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti: islahatlar üçün milli qrafik” illik hesabatının təqdimatı zamanı açıqlanıb. Hesabat İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzi Açıq Cəmiyyət İnstitutu (Soros Fondu) və Marşal Fondunun (AFR) təşkilati və maliyyə dəstəyi ilə hazırlanıb.

İAM-ın rəhbəri Qubad İbadoğlunun sözlərinə görə,  fəaliyyətdə olan QHT-lərin 30%-i elm sahəsində,  11% - i uşaq və gənclərin problemləri ilə,  7% -i turizm və mədəniyyət, 6% -i insan hüquqları və bir o qədəri sosial problemlərlə məşğul olur. KİV və səhiyyə problemlərinin payına 5%, QHT-lərin fəaliyyətinin və ekologiyanın dəstəklənməsinə 4% düşüb.

Bundan əlavə, QHT-lər beynəlxalq əməkdaşlıq, bələdiyyələr, qadınlar, qaçqın və köçkünlər problemi ilə maraqlanır. Vətəndaş sektoru üçün iqtisadi inkişaf, kənd təsərrüfatı, korrupsiyaya qarşı mübarizə, investisiya mühiti və digər sahələr az maraq doğurur.

Mükəmməl qeyri-hökumət sektorunun qurulması yolunda əsas problemlər uzun-uzadı davam edən qeydiyyat proseduru, hakimiyyətin QHT-lərin işinə müdaxiləsi (əsasən regionlarda), ağır vergi yükü və sosial ayırmalar, siyasi qərarların qəbuluna zəif təsir  və s.-dir. 

Problemlərin aradan qaldırılması üçün ilk növbədə QHT-lərin qeydiyyatı zamanı “vahid pəncərə” prinsipinin tətbiqi, xarici QHT-lərin və fondların qeydiyyatının sadələşdirilməsi, bu hüququn Ədliyyə Nazirliyində qalması, həmçinin qeydiyyat zamanı rüsumun həcminin azaldılması, QHT birliklərinin qeydiyyatı üçün sadələşdirilmiş hüquqi bazanın yaradılması vacibdir.  

Qeydiyyat üzrə təkliflər paketinə Ədliyyə Nazirliyinin QHT-lərin nizamnaməsinə onların adlarına və məqsədlərinə təsir etməyən dəyişiklikləri təsdiqləmək praktikasından imtina, həmçinin elektron dövlət reyestrinin yaradılması, qrant sazişləri üzrə virtual hesabatlılıq daxildir.   

Qrantın mənimsənilməsi zamanı əməkdaş üçün sosial ayırmaların 22%-dən 15%-dək azaldılması, qrant çərçivəsində xidmətlərin ƏDV-dən azad edilməsi, dövlət yardımının həcminin artırılması, qeyri-kommersiya fəaliyyətinin vergidən azad edilməsi, onlarla vətəndaş aktlarının bağlanması tövsiyə olunur. Hökumət  QHT-ləri dəstəkləyən və xeyriyyə proqramlarını həyata keçirən sahibkarlar üçün vergi yükünü sadələşdirə bilər.  Milli maliyyə donorluğu institutlarının və himayə fondlarının yaradılması vacibdir. 

Şəffaflıq sahəsində milli qrantverənlər  təkcə elanları və qaliblərin adlarını deyil, həm də müsabiqələrin nəticələrini elan etməli, onların hərəkətindən apellyasiya şikayəti imkanlarını təmin etməlidir. QHT-lərin hesabatlılığı və şəffaflığı xartiyasının hazırlanması vacibdir.  17D—