Media-icmal 03.06.17

"Şahdəniz-2" layihəsi üzrə işlərin gedişi, kollektorların borclu bank müştərilərini intihara vadar etmələri, "qara mühasibat"ın ölkə iqtisadiyyatına vurduğu ziyan, neft hasilatının enməsinin səbəbləri bugünki (03 iyun 2017-ci il) medianın aparıcı mövzusudur...

"Şahdəniz-2" layihəsi - tarixi hadisə

"Azərbaycan" qəzeti "Şahdəniz-2" layihəsində tarixi hadisə" sərlövhəli (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=123525) məqalədə ölkədə yeni qaz yataqlarından istifadə məsələsində səyləri dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, keçmiş prezident Heydər Əliyevin yeni neft strategiyası uğurla davam edərək Azərbaycanı bir-birinin ardınca daha önəmli meqalayihələrə qovuşdurur: "Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi düzgün və məqsədyönlü iqtisadi siyasət sayəsində qədim neft diyarı olan ölkəmiz son illərdə dünyada qaz ixracatçısı kimi də şöhrət qazanıb. Azərbaycan öz tərəfdaşları ilə birlikdə Xəzərdə "Şahdəniz" kimi nəhəng bir yatağı işləməklə bərabər, buradan hasil olunan qazı Avropaya çatdıracaq 3500 kilometrlik dəhlizin çəkilişinə də liderlik edir".

Müəllif deyir ki, "Şahdəniz-2" müqavilə sahəsində quraşdırılacaq iki platformadan birincisinin üst modullarının dənizə yola salınması Azərbaycan qazının Avropaya çatdırılması istiqamətində aparılan genişmiqyaslı işlər sırasında xüsusi önəm daşıyır.

Müəllifə görə, qurğunun yola salınması mərasimində prezident İlham Əliyevin iştirak etməsi bu hadisənin əhəmiyyətini bir daha təsdiqləyir:

"Şahdəniz" yatağı "Cənub qaz dəhlizi"nin əsas ehtiyat mənbəyidir. Xatırladaq ki, "Şahdəniz" üzrə hesablanmış bütün ilkin geoloji qaz ehtiyatı təxminən 1 trilyon kubmetrdən çoxdur. Yatağın işlənməsinin birinci mərhələsi çərçivəsində hasilat ildə 10 milyard kubmetr qaz və gündə təxminən 50 min barel kondensat təşkil edir".

Müəllif vurğulayır ki, yatağın işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində 2018-ci ildən çıxarılan qaz əvvəlcə Türkiyəyə, 2020-ci ildən isə Avropaya ixrac ediləcək.

Məqalədə "Şahdəniz-2" layihəsi "Cənub qaz dəhlizi"nin vacib seqmenti adlandırılır və dəhlizin sonrakı hissələrini CQBK (Cənubi Qafqaz Boru Kəməri), TANAP (Transanadolu Qaz Boru Kəməri) və TAP (Transadriatik Qaz Boru Kəməri) təşkil edir.

Müəllifə görə, "Şahdəniz-2" ərazisində quraşdırılacaq yaşayış blokları və texnoloji təchizat platformasının üst tikililərinin dənizə vaxtından əvvəl yola salınması işlərin qrafikə uyğun getdiyini göstərir. Ümumiyyətlə, "Şahdəniz-2" qurğularının hamısı ölkə daxilində inşa edilir. Hər iki platformanın Heydər Əliyev adına Bakı Dərin Özüllər Zavodunda tikilmiş dayaq blokları artıq dənizdədir.

Bu günlərdə yola salınan üst modullar həmin dayaq bloklarından birinin üzərində qərar tutacaq.

Sərtlik intihara səbəb olur

"Exo" qəzetində "Kollektorlar Azərbaycanda borcluları intihar həddinə çatdırırlar" (http://ru.echo.az/?p=59888) sərlövhəli məqalədə bank-müştəri münasibətləri ekspertlərlə müzakirə edilir.

Son illər Azərbaycan banklarının borclulardan kredit borclarını ala bilmək üçün kollektorların xidmətlərindən istifadə etməsi halları artıb: "Bu gün Azərbaynda adında "kollektor" sözü olan 5-6 təşkilat var. Qalanları hüquqi firma kimi qeydə alınırlar, amma bu zaman qanunsuz kollektor xidmətləri həyata keçirirlər. Bunu isə qəzetə bank sahəsi üzrə ekspert Əkrəm Həsənov şərh edir.

Ekspert kollektor qurumlarının ölkədə fəaliyyətinə toxunaraq deyir ki, Azərbaycanda ilk kollektor kampaniyası 2005-ci ildə qeydə alınıb.

Ə.Həsənov bildirir ki, ölkə qanunvericiliyində kollektorların fəaliyyətinin əsasları barədə danışılmır, amma mülki hüquqda və iqtisadi fəaliyyətdə belə bir prinsip var ki, "qadağan deyilsə, icazəlidir": "Odur ki, kollektorların fəaliyyəti ölkədə qadağan deyil, amma onların fəaliyyətlərinin bəzi cəhətləri suallar doğurur ki, bu da qanunsuz üsullarla borcu borcludan almaq "üsulu"dur. Kollektorun borclunu məhkəməyə verməsi, yolveriləndir, amma onlar ölkədə borclunu hədələyir, onu rüsvay edir, bunun üçün psixoloji və fiziki təzyiqlərə əl atırlar.

Bundan əlavə, kollektorların vətəndaşların borcları haqda yazmaları, danışmaları bank sirrinin pozulması deməkdir".

Ekspert xatırladır ki, Banklar haqqında qanuna görə, müştərilə bağlı informasiya konfidensial olmalıdır, müştəri məhkəməyə verilənə kimi onun barəsində informasiyalar üçüncü tərəfə verilə bilməz və belə pozuntuya görə bank da, kollektor təşkilatı da məsuliyyət daşıyır.

Ə.Həsənov deyir ki, Azərbaycan vətəndaşı üçün ən pisi rüsvay edilməsidir, kollektorlar bunu başa düşürlər və bilərəkdən borclu ilə münasibəti qonum-qonşu, iş yoldaşları, yaxınları arasında "aydınlaşdırmağa" çalışırlar və belə situasiyalara həssaslıq intiharlara gətirir: "Bakının ən böyük kollektor agentliyinin əməkdaşlarının əksəriyyəti hüquq-mühafizə oqranlarının keçmiş əməkdaşlarından ibarətdir və ona görə də onalrın metodları daha sərtdir, çoxlarının da hüquq-mühafizə orqanları ilə əlaqələri də var və borcları "alarkən" bundan istifadə edirlər. Bununla belə, indiyə kimi kollektorların məsuliyyətə cəlb olunması faktı qeydə alınmayıb".

Müəllif xatırladır ki, 2017-ci il aprelin 1-nə vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi 1590,3 milyon manatdır. Martın 1-nə olan göstəricilərə istinadən problemli kreditlərin həcmi 2,2%, ilin əvvəlindən 8%, illik hesablamada isə 20% artıb.

Qeyd edək ki, martın sonuna ümumi kredit portfeli həcmində problemli kreditlərin payı 10,2%-ə çatıb, halbuki, ilin əvvəlinə bu, cəmi 9% idi, 2016-cı ilin mart ayının sonuna isə cəmi 6,7% idi.

"Qara mühasibat"a qarşı "kökə" siyasəti

"Yeni Müsavat" qəzetində "Hökumətdən "qara müsahibat" açıqlaması" (http://musavat.com/news/hokumetden-qara-muhasibat-aciqlamasi_443209.html) sərlövhəli məqalədə müəllif ölkədə "qara mühasibat"ın tətbiqilə bağlı suallara ekspertlərlə birgə cavab axtarır.

Müəllif baş nazirin müavini Əli Əhmədovun "qara mühasibat" məsələsinin ölkəni narahat etməsi haqda açıqlamalarını xatırladır və hökumət rəsmisi işəgötürənlərin işçilərin sayını az göstərmələri kimi üsuldan istifadə etdiklərini bildirirlər: "Əmək münasibətlərinin rəsmiləşdirilməməsi, istifadə olunan işçilərin sayının gizlədilməsi hallarına tikintidə daha çox rast gəlmək mümkündür. Bəzi işəgötürənlər mühasibat uçotu sahəsində olan boşluqlardan faydalanaraq, xalq arasında yayılmış terminologiyadan istifadə etsək, "qara mühasibat"a əl atırlar.

"Qara mühasibat"ın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, işçiyə verilən əmək haqqının az bir hissəsi rəsmiləşdirilir, çox hissəsi isə rəsmiləşdirilmir".

Ekspert Natiq Cəfərli bir çox istiqamətlər üzrə "qara mühasibat" mövcud olduğunu deyir: "Birincisi, dövriyyənin gizlədilməsi yolu ilə "qara mühasibat"a əl atılır. İri ticarət mərkəzlərindən xırda obyektlərə, ictimai-iaşə obyektlərinə qədər dövriyyənin azaldılması yolu ilə həm gəlirlər, həm də buna uyğun vergilər ödənişi az olur. İkincisi, əmək haqqının aşağı qiymətlərlə rəsmiləşdirilməsi və müqaviləsiz çalışanların sayının həddindən artıq çox olması "qara mühasibat"ın yaranmasına səbəb olan amillərdən biridir.Digər sahələrdə rəsmiləşdirilmiş müqavilələrdə öhdəliklərin aşağı qiymətlərlə göstərilməsi də "qara mühasibat"a gətirib çıxarır.

N.Cəfərliyə görə, bu problemlər demək olar ki, iqtisadiyyatın bütün sahələrində var, bu problemlərə görə, həm vergi şəklində büdcə daxilolmaları azalır, həm də korrupsiyaya geniş imkanlar açılır.

"Qara mühasibat"la mübarizə üsullarına gəlincə, N.Cəfərli bunun qarşısını cəza üsulları ilə almağın mümkün olmadığı qənaətindədir: "Dünyanın keçdiyi təcrübə də bunu sübut edir ki, cəza və cərimələrlə "qara mühasibat"ın qarşısı alınmır. Azərbaycan hökuməti bunu ancaq əlində qamçı ilə düzəltməyə çalışır, bu da əks nəticə verir".

N.Cəfərli deyir ki, buarda uğur qazanmaq üçün əmək müqavilələrini normal bağlayan, vergiləri vaxtında verən özəl müəssisələrə, fiziki və hüquqi şəxslərə təşviq proqramlarından, vergi güzəştlərindən faydalanma imkanları yaradılmalıdır, bu yanaşma ilə problemin həllində daha çox irəliyə getmək mümkün olar.

Ekspert cəza, cərimə, həbslər və s. cəza elementləri ilə problemi kökündən həll etməyin mümkün olmadığını bir daha nərəzə çatdırır.

Neft daha bahalaşmayacaq

"Novoe Vremya" qəzeti "Neft Azərbaycan iqtisadiyyatını xilas edə bilmir" sərlövhəli (http://www.novoye-vremya.com/w93979/.../#.WTHBXGiLTIU) məqalədə dünya neft bazarı fonunda Azərbaycandakı durumu müzakirə edir.

Müəllif deyir ki, dünya neft bazarında neft kotirovkalarının enməsinə səbəb soyuqlar mövsümü qurtardığı üçün enerji daşyıcılarına ehtiyacların azalması, ABŞ-da neft hasilatının artması, üçüncü OPEC-in neft rəqabətində sona kimi dayana bilmələrinin sual altında olmasıdır.

Daha sonra müəllif Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin investisiya və marketinq məsələləri üzrə vitse-prezidenti Vitali Bəylərbəyova istinadən bildirir ki,

Azərbaycanda neft hasilatı azalır: "Azərbaycanda neft hasilatının əvvəlki həcmi heç zaman bərpa edilə bilməyəcək. Neft hasilatı ilə bağlı 2016-cı ilin ilk rübündə hasilat sabitləşməsinə əvvəlki ilin analoji dövrülə müqayisədə çox çətinliklə nail olduq. İstisna etmirəm ki, neft hasilatı gündə 20 min bareldən də çox azala bilər".

Bunu isə qəzetə ekspert İlham Şaban bildirir.

Ekspert xatırladır ki, Azərbaycan əsasən köhnə neft yataqlarından istifadə edir və "Azəri-Çıraq-Günəşli" neft yatağının kəşfindən bir neçə 10 illik keçir, indiyə kimi buradan 400 milyon ton neft hasil edib. Amma son illər Azərbaycanda bir dənə də olsun iri neft ehtiyatına malik yataq aşkar edilməyib. Elə bu səbəbdən də ölkədə neft hasilatı azalmaqda davam edir və biz heç zaman əvvəlki göstəricilərə qayıda bilməyəcəyik".

Ekspert xatırladır ki, Azərbaycanda neft satışının "zirvəsi" 2010-cu il olub və bundan sonra ancaq eniş müşahidə edilib. Elə bu səbəbdəndir ki, ölkədə enerji yataqları boşalır və ola bilər ki, 2050-2060-cı illər Azərbaycanda "enerji erası"nın sonu olsun.

Ekspert deyir ki, ilin əvvəllində neftin nisbətən yüksək qiymətdə olması Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasına valyuta bazarındakı durumu nəzarətə götürməyə imkan verib. İndi ixracın 90%-i neft-qazdan asılıdır, odur ki, ölkədə sabitliyin qorunması və ya manatın məzənnəsini itirib-itirməməsi dünya bazarındakı qiymətlərin necə olmasına bağlıdır.

Müəllif isə belə bir təhlükəni də nəzərə çatdırır ki, neftin qiymətinin enməsi

Azərbaycan hökumətini devalvasiya ilə üzbəüz qoyacaq və bu, təkcə neft ixracından gələn gəlirlərin azalması ilə yox. həm də qeyri-neft sektorunun bəzi məhsullarını dəstəkləmək baxımından problem olacaq.

Müəllif hesab edir ki, yaxın illərdə neftin qiymətinin bahalaşacağı görünmür, hakimiyyət isə ölkədə iqtisadi islahatlara başlamaqda yubanır. İqtisadiyyatı qorumaq istəyiriksə, islahatların sürətlənməsi zərurətdir.