Əliyev: Neftin qiymətinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi iqtisadiyyat üçün ciddi problemlər yarada bilər

Bakı/31.03.20/Turan: Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev martın 31-də iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarovla görüşdə etiraf edib ki, neftin qiymətinin kəskin enməsi ölkə iqtisadiyyatında ciddi problemlərə səbəb ola bilər.

“Təbii ki, bu pandemiya bütün dünyanın iqtisadi inkişafına böyük zərbə vurub. Artıq dünyanın aparıcı maliyyə qurumları açıq bəyan edirlər ki, pandemiya nəticəsində yaşana biləcək böhran 2008-2009-cu illərin böhranından daha da ağır olacaq. Eyni zamanda, dünya bazarlarında neftin qiymətinin kəskin, demək olar ki, 2 dəfədən çox aşağı düşməsi bizim iqtisadiyyatımıza da böyük problemlər yarada bilər və təbii ki, bizim gəlirlərimiz azalır», - deyə övlət başçısı bildirib. Bu, dövlət büdcəsi-20-nin yenidən işlənməsini göstərən ilk açıqlama idi.

O, etiraf edib ki, "neft sektoru iqtisadiyyatımızın əsas sektoru olaraq qalır".

Eyni zamanda, Azərbaycan Prezidenti xatırladıb ki, son illərdə "qeyri-neft iqtisadiyyatımızın inkişafı prioritet olaraq qalır". 

 "Hesab edirəm ki, ixrac yönümlü (qeyri-neft) məhsulların istehsalı artırılmalı, istehsalat subyektlərində sertifikatlaşdırma prosesi davam etdirilməlidir ki, məhsullarımız daxili və xarici bazarlarda rəqabətə davamlı olsun", - deyə dövlət başçısı vurğulayıb.

Onun fikrincə, həyat göstərir ki, "biz postneft dövründə yaşayırıq və çalışmalıyıq".

“Mən dəfələrlə demişəm və həyat onu göstərir ki, biz elə işləməliyik, elə yaşamalıyıq, sanki biz postneft dövründə yaşayırıq. İndi neftin qiyməti 21-22 dollar olan zaman, faktiki olaraq bu, bizim üçün postneft dövrüdür. Biz bu dövrə hazırlıq işləri görmüşük və bu hazırlıq işləri hələ ki, davam edir. Ona görə sahibkarlardan da çox şey asılıdır. Biz bütün lazımi qərarları qəbul etdik, qanunvericilikdə lazım olan düzəlişləri etdik və edəcəyik. Ona görə indi sahibkarlar da ümumi işimizə uyğun fəaliyyət göstərməlidirlər və belə olan halda biz bu böhrandan da şərəflə çıxa biləcəyik», - deyə İlham Əliyev qeyd edib.

İqtisadiyyat Nazirliyinin rəhbəri ilə söhbətində Prezident qeyd edib ki, kölgə iqtisadiyyatının azaldılması üçün hər şey edilməlidir.

“Bizim əsas məqsədimiz, - mən bu vəzifəni İqtisadiyyat Nazirliyi qarşısında qoymuşdum, - kölgə iqtisadiyyatının miqyasının daraldılmasıdır. Hesab edirəm ki, bu istiqamətdə çox ciddi addımlar atılıb. Keçən il vergi və gömrük orqanları xəzinəyə proqnozdan artıq bir milyard manat vəsait daxil etdilər. Nəyin hesabına? Kölgə iqtisadiyyatının kiçilməsi hesabına.

Bu ili çox gözəl başlamışdıq. İki ayda 250 milyon manatdan çox gəlir olmuşdu. Nəyin hesabına? Kölgə iqtisadiyyatına qarşı mübarizə hesabına. Bu proses davam etdiriləcəkdir. Bir daha özəl sektorun nümayəndələrinə müraciət etmək istərdim və artıq mən bunu bir neçə dəfə demişəm ki, biz köklü islahatlar aparırıq. Bu, kölgə iqtisadiyyatının sonu deməkdir. Ancaq biz hər şeyi ardıcıllıqla edirik, yüzlərlə, bəlkə də minlərlə sahibkarlıq subyekti var. Elə sahibkarlar var ki, hələ də hesab edirlər, köhnə qayda ilə işləyəcəklər. Mən onlara birmənalı demək istəyirəm ki, bu, keçməyəcək və heç kim onlara kömək etməyəcək. Əgər kimsə hansısa tanışlara, qohumlara, yaxud da ki, vəzifədə olan dostlara arxalanırsa səhv yoldadır. Heç kimə güzəşt yoxdur. Beləliklə hesab edirəm ki, bizim bütövlükdə təmizləmə siyasətimiz öz gözəl nəticələrini verəcək, Azərbaycan iqtisadiyyatı dayanıqlı inkişafını davam etdirəcək”, deyə Əliyev bəyan edib.

İqtisadiyyat naziri dövlət başçısına bildirib ki, bu məsələlər hazırlanmış orta müddətli iqtisadi proqram və strategiyada əks olunub.

“İlk növbədə, ağ formal iqtisadiyyatın, rəqabətədavamlı və dayanıqlı iqtisadiyyatın qurulması bütün təklif olunan tədbirlərdə hədəf olaraq qırmızı xətt kimi keçir. İqtisadiyyatımızın ixrac yönümlülüyünü saxlamaqla və genişləndirməklə daxili istehsal və istehlakın həvəsləndirilməsinə yönəlmiş tədbirlər daha geniş yer alır. Vurğuladığınız kimi, məşğulluğun qorunmasını və genişləndirilməsini başlıca vəzifəmiz kimi görürük.... Neft-qaz gəlirlərinin əvəz edilməsinə yönəlmiş siyasəti həyata keçirmək niyyətindəyik», — deyə Cabbarov bildirib.

"Kölgə iqtisadiyyatı"na toxunan nazir kapital və əmlak amnistiyasının onunla mübarizədə təsirli olacağını qeyd edib. Bu, özəl sektor, bank sektoru tərəfindən istənilir.

"Biz bu təklifləri hökumətə və diqqətinizə ümumi tədbirlər paketində təqdim edəcəyik" deyə o bildirib.

Onun sözlərinə görə, operativ statistika məlumatları 1-ci rüb üçün dövlət büdcəsinə daxilolmaların (vergilər üçün) proqnoza nisbətən 200 milyon manat çox olacağını göstərir.

Qeyri-neft sektorunun inkişafına gəldikdə, "kənd təsərrüfatı emalı sektorunun, tikinti sektorunun genişlənməsi və yük daşımalarının artması" gözlənilir.

Həmçinin dağ-mədən sənayesində Azərbaycanın ixrac potensialının artmasına və genişlənməsinə, regionlarda yeni iş yerlərinin açılmasına kömək edəcək bir sıra layihələr hazırlanır.

Azərbaycan Prezidentinin fikrincə, bu cür tədbirlər "20-ci dövlət büdcəsinin icrası ilə bağlı problemlərin qarşısını almağa" səbəb olmalıdır.

“İlk növbədə, bütün sosial öhdəliklər tam yerinə yetirilməlidir, bütün sosial infrastruktur layihələrinin icrası təmin edilməlidir. Eyni zamanda, bir daha büdcə xərclərinə baxmaq lazımdır və təcili olmayan layihələr təxirə salına bilər. Əlbəttə ki, bu layihələrin həyata keçirilməsi, yaxud da ki, əksinə, təxirə salınması məsələlərinə baxdıqda məşğulluq məsələlərinə də mütləq baxmalıyıq”, — deyəə dövlət başçısı qeyd edib.

O, ilin əvvəlindəki iqtisadi inkişaf dinamikasını "müsbət" adlandırıb.

“İndi mart ayının yekunları haqqında danışmaq bir qədər tezdir. Adətən Dövlət Statistika Komitəsi birinci rübün başa çatmasından təqribən bir həftə sonra rəqəmləri təqdim edir. Ona görə biz bu rəqəmləri, əlbəttə ki, təhlil edəcəyik. Ancaq təxmin etmək çətin deyil ki, bu pandemiya iqtisadi inkişafımıza, əlbəttə, böyük əngəl törədir və törədəcək”, — deyə Əliyev qeyd edib.

O xatırladıb ki, pandemiyanın iqtisadi və sosial fəsadlarını minimuma endirmək üçün Nazirlər Kabinetinə 1 milyard manat vəsait ayrılıb. 

“Əlbəttə ki, biz əsasən koronavirusun ən çox təsir etdiyi sahələrdə fəaliyyət göstərən müəssisələrə diqqət ayırdıq. Bu sahələrdə 300 mindən çox insan çalışır. Onları dəstəkləməliyik. Bütün azərbaycanlı iş adamlarına işçiləri işdən çıxartmamaq xahişi ilə müraciət etdim. İnanıram ki, azərbaycanlı sahibkarlar öz vətəndaşlıq borclarını layiqincə yerinə yetirirlər. Bu günə qədər mənim Fərmanımla yaradılan Coronavirus Dəstək Fonduna 100 milyon manatdan çox vəsait daxil olub (bunun 20 milyonu Prezidentin Ehtiyat Fondundan köçürülüb)” –deyə Əliyev qeyd edib. 

O, yerli istehsal hesabına müəyyən zəruri mallara daxili tələbatın ödənilməsi məsələsinə də toxunub. 

“Özümüzü təminetmə əmsalına gəldikdə, bu sahədə daha dəqiq statistika aparılmalıdır. Çünki müxtəlif dövlət qurumlarından mənə fərqli rəqəmlər təqdim edilir. Ona görə bunu da sizə tapşırıram, bütün dövlət qurumlarının rəqəmlərini təhlil edin və real vəziyyəti mənə məruzə edin ki, bizim özümüzü təminetmə əmsalı əsas istehlak malları üzrə nədən ibarətdir və biz öz siyasətimizi daha dəqiq proqnozlaşdıraq. O cümlədən, Sahibkarlara Dəstək Fondu hesabına o sahələrə vəsait, kredit ayıraq ki, o sahələr hələ ki, idxaldan asılıdır. Eyni zamanda, bizim ixracımızı və özümüzü təminetmə imkanlarımızı təhlil edərkən mütləq Azərbaycanda istehsal olunan malların xarici komponentinin faizi də nəzərə alınmalıdır. Çünki bəzi hallarda xarici xammal böyük paya gəlib çıxır”, — deyə dölvət başçısı qeyd edib.

Ekspert rəyləri

Ekspert iqtisadçı Samir Əliyevin sözlərinə görə, dünya bazarlarında neftin qiymətinin aşağı olması səbəbindən Azərbaycanın ÜDM deflyatoru əhəmiyyətli dərəcədə azalacaq və bu, əslində yaxınlaşan inflyasiyanın artması deməkdir (indiyə qədər yanvar-fevral aylarında inflyasiya 2,8% idi).

“Azərbaycan böyük neft pulları alanda ÜDM deflyatoru artdı və istehlak qiymətləri indeksini üstələdi. Bu, məsələn, 2008, 2010-11 və 2016-17-ci illərdə idi. Bu, bir daha sübut edir ki, ölkə həqiqətən də neftdən asılıdır" - deyə ekspert bildirib.

Xatırladaq ki, Azərbaycanın 2020-ci il üçün icmal büdcəsi neftdən 53% asılı idi. Bunun necə dəyişəcəyi hələ məlum deyil.

Hökümətin sahibkarlar və ictimaiyyət üçün həyata keçirdiyi tədbirlər paketinin (vergi tətilləri, kredit güzəştləri) icrasına gəlincə, Samir Əliyevin sözlərinə görə, bu AMB-ni uçot dərəcəsini qaldırmağa məcbur edəcək, yəni kreditlər qiymətdə qalxa bilər.

AMB uçot dərəcəsinin mümkün dəyişməsi məsələsini mayın 1-də müzakirə etməyi planlaşdırır.

Digər bir iqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov hesab edir ki, Azərbaycanda hələ də normal maliyyə hesabat sistemi yoxdur və bu, "kölgə şirkətləri"nin müəyyənləşdirilməsini çətinləşdirir və dövlət yardımının düzgün paylanmasına mane olur.

“Hökümət tərəfindən dəqiq tədbirlər paketi hələ dəqiq deyil, lakin İqtisadiyyat nazirinin yayımladığı məlumatlardan əlavə, idxal və ixrac edən hüquqi və fiziki şəxslərə böyük gömrük güzəştlərinin verilməsi məqsədəuyğun olard. Ayrıca, özəl kənd təsərrüfatı istehsalçılarına (kiçik və orta) ən azı ikinci rüb üçün aylıq subsidiya verilməlidir", - deyə Heydərov bildirib.

Ümumiyyətlə, hökumətin qarşısında çətin sual var: neftdən itkiləri kompensasiya etmək üçün özəl sektora yeni, artan tələblər qoyulmasına baxmayaraq "kölgə" iştirakçılarını necə cəlb etmək olar? -0-

Bütövlükdə, hökumət qarşısında mürəkkəb sual durur: neftdən irəli gələn itkiləri kompensasiya etmək üçün özəl sektora yeni, daha böyük tələblərin irəli sürüləcəyi ehtimalı nəzərə alındıqda “kölgə iqtisadiyyatı” ilə məşğul olan özəl sektor nümayəndələrin necə üzə çıxarsınlar? —0—