ELMAR HÜSEYNOV: ƏBƏDI DIDƏRGIN

Martın 2-də Elmar Hüseynovun - Azərbaycan mətbuatının "əbədi didərgini" və müasir Azərbaycanın ən parlaq jurnalistlərindən birinin ölümünün üçüncü ildönümü tamam oldu. Elmarın mətbuatda rolu yalnız istedad və bacarıqlarla deyil, həm də vətəndaş mövqeyi ilə müəyyən olunmuşdu, yazı qabiliyyətinə görə Elmardan heç də geri qalmayan həmkarlarımızın çoxu bundan məhrumdular (çox vaxt könüllü olaraq).
Keçən vaxt ərzində Elmar haqqında çox şey yazılıb. Onun şəxsiyyəti müəyyən mənada əfsanəyə çevrilib, bunun arxasında görünən həmişə həqiqi Elmar deyil.
Biz dost deyildik, amma kifayət qədər tez-tez ünsiyyətdə olurduq və xüsusən, Elmarın vəfatına qədərki son 5 ildə. Onun enerjisi, işləmək arzusu və bacarığı, intellekti məndə rəğbət oyadırdı. O, öz bacarıqları hesabına uğur qazanmaq istəyənlərdən idi.
Elmarın bir çox digər redaktorlarla gərgin və hətta pis münasibəti olduğu barədə hamı bilmir, bunun da obyektiv və subyektiv səbəbləri var idi. Düşünmürəm ki, Elmar həmişə haqlı idi, amma fakt budur ki, o, başqaları üçün yad ünsür idi. Bunun səbəbi çox idi: onun ambisiyaları, öz doğruluğundan və üstünlüyündən əminliyi və rusdilli olması.
Jurnalist dünyası ilk dəfə Elmar haqqında 1997-ci ildən - polis kiosklardan onun "Monitor" jurnallarını yığışdıranda danışmağa başladı. Hakimiyyət təqib kampaniyası təşkil etdi və BDU kommunistləri Azərbaycan xalqı adından millətin türk köklərini təhqir etdiyinə görə onu məhkəməyə verdi (nə vaxtsa həmin bu insanlar millətçi tələbələrdən KQB-yə danoslar yazırdılar!).
Onda ictimaiyyət Elmarın mövqeyini bölüşənlərə, millətin debilləşməsi prosesi getdiyini iddia edənlərə və belə şeylər yazmağı yolverilməz hesab edənlərə bölündü. İkincilər daha çox oldular və bir çox jurnalistlər və redaktorlar ikincilərin arasında oldu. Bu, daha çox, Elmarın rusdilli olması və onun mövqeyinin qeyri-partiotik və kosmopolit olması ilə izah edilirdi. Bu, azərbaycandilli həmkarlarının ona soyuq münasibətinin daha bir səbəbi idi. Çox vaxt bu cəmiyyətdə onu özgə kimi qəbul edirdilər.
Qətlin arxasında kim və nə durur?
Hakimiyyətin ona qarşı münasibəti 2003-cü ildən sonra kəskinləşdi, təzyiq isə artdı. Vəfatından bir neçə ay əvvəl Elmar mənə müraciət edərək, narahat şəkildə dedi ki, naməlum şəxslər onların həyətinə gəlir və onun yaşadığı blokun və mənzilin nömrəsini soruşurlar. Sonra o əlavə etdi ki, ən yüksəklərə yaxın dairələrdən ona çatdırıblar ki, sussun, yoxsa onu məhv edəcəklər. Mən yenə ona tonu yumşaltmaq və hətta "yuxarılara" barışıq elan etməyi məsləhət gördüm. Amma Elmar sözümü kəsdi və dedi ki, bunu artıq beş dəfə edib. Cavab birdir - "səni məhv edəcəklər". Sözün açığı, Elmarın bədbinliyi mənə həddindən artıq göründü. Maraqlıdır ki, yeddi güllədən biri Elmarın üzünə atılmışdır. Ola bilsin ki, qatil onun ağzını nişan alıb. Əgər belədirsə, kriminal aləmdə bunun müəyyən mənası var - səsini kəs!
Bu cinayətdə hakimiyyətin əli olduğundan az adam şübhə edir. Amma sual belədir: kim və niyə qətli sifariş edib? Bir tərəfdən hökumətin və şəxsən Əliyevlər ailəsinin ən böyük tənqidçilərindən biri susdurulub, amma bu qətlin mənfi təsiri gözlənilənlərdən artıq olub və lazımi nəticə verməyib.
Keçən üç il ərzində çox versiyalar səslənib və onlar arasında belə biri da var ki, qətl sabitliyi pozmalı idi. Bu versiya haqqında rəsmi şəxslər də bir neçə dəfə danışıblar və bu zaman onlar çoxmənalı atmacalar atırdılar. Belə ki, vaxtilə Elmara qarşı məhkəmə iddiası verən, sonradan isə onun abidəsini düzəltdirən dövlət məmurlarından biri jurnalistlərlə söhbət zamanı demişdi: "Siz heç təsəvvür belə etmirsiniz ki, Elmarı kimin öldürdüyü məlum olduqda nə baş verəcək!" Və tezliklə hakimiyyət şaiyə yaydı - Elmarı sabitliyi pozmaq və bununla da İlham Əliyevi demokratiyadan imtina etdiyinə görə cəzalandırmaq üçün amerikalılar öldürüblər.
Başqaları da xarici terrorçulara, Azərbaycanın düşmənlərinə və hətta Bakı-Ceyhan neft kəmərinin əleyhdarlarına işarə edərək, təxminən eyni fikir bildirdilər. Hacı Məmmədovun məhkəmədə Elmarı o vaxtki iqtisadi inkişaf naziri Fərhad Əliyevin sifarişi ilə qətlə yetirdiyini deməsi aranı bir az da qarışdırdı. Lakin Hacı Məmmədovun bəyanatından sonra fakt üzrə heç bir araşdırma aparılmadı.
Bütün deyilənlər hələ də heç kimin bir yerə toplamadığı bir versiyanın elementlərinə bənzəyir. Bu versiya isə təxminən belədir: 2005-ci il parlament seçkiləri ərəfəsində köhnə qvardiya üzvləri İlham Əliyevin siyasi gələcəyinə inanmadıqları üçün ona açıq müharibə elan etməyi qərara aldılar. Məhz həmin vaxt "ölümə məhkum edilmişlər siyahısı" - aradan götürülməsi cəmiyyəti hərəkətə gətirəcək, sabitliyi pozacaq və fövqəladə hal elan edilməsinə səbəb olacaq bir qrup ictimai və siyasi xadim haqqında şaiyələr yarandı. Elmar onlardan biri idi. Bu adamların qətli dövlət başçısının mövqeyini qeyri-müəyyən, özünü isə daha üzüyola etməli idi.
İlham Əliyev düşmənlərin taktikasını başa düşdü və əvvəlcə icraçılara - Hacı Məmmədovun qrupuna, sonra isə hökumətin bəzi üzvlərini əlbirlikdə ittiham edərək, onlara zərbə endirdi. Düzdür, barmaqlıqlar arxasına dövlət başçısına faktiki olaraq müxalif olan hamı düşmədi. Lakin Əli İnsanovun misalı çoxlarını ayıltdı.
Əsaslı sual qalır - niyə hakimiyyət sifarişçilərin və icraçıların adını açıqlamır? Burada bir neçə səbəb var: birincisi və ən əsası odur ki, sifariş dövlət qurumlarının nümayəndələrindən gəlib, yəni qətldə hakimiyyətin əlinin olması göz önündədir. İkinci səbəb - bütün bunlarda iştirak edənlərin bir hissəsi öz yerlərində qalıb.
Məhz buna görə istintaq hər şeyə əl atırdı ki, qətlin açılması barədə ağılabatan cavab tapılsın. Lakin Gürcüstan azərbaycanlıları ilə bağlı (Teymuraz Əliyev və Tahir Xubanov) versiya tamamilə boşa çıxdı. Nəhayət, Hacı Məmmədov bunu özünün etdiyini bildirərək, bütün kartları qarışdırdı. Nə qədər paradoksal olsa da, işlərin məhz belə gedişi hakimiyyətə bəzi inadçı xadimləri öz tilovunda saxlamağa imkan verir. Amma, yenə də, bu, sadəcə versiyadır.
2001-ci ildə hakimiyyət onun "Bakinski bulvar" qəzetinə divan tutmağa başlayanda o vaxtlar fəal olan "Redaktorlar Şurası" Elmarın müdafiəsi üçün əlini ağdan qaraya vurmadı. Başqa vaxt AŞPA və ATƏT rəhbərlərinə məktublar yazan aparıcı KİV və jurnalist təşkilatlarının rəhbərləri bu dəfə baş verənləri laqeydcəsinə müşahidə edirdilər. Bu, hakimiyyətin söz azadlığının boğulması siyasətində KİV rəhbərlərinin şəxsi münasibətlərindən istifadə etdiyi ilk hallardan biri idi (Elmarın ölümündən sonra həmkarların çoxu onun xatirəsinə həsr olunmuş bütün tədbirlərin fəal iştirakçısına çevrildilər).
Bütün bu maneələri təkbaşına keçmək ona çətin idi. Başqası çoxdan sınar və ya barışar, ya da hakimiyyətlə sövdələşməyə gedərdi (digərlərinin etdiyi kimi). O başa düşürdü ki, rejimi devirmək mümkün olmayacaq, müxalifətin rolunu da yüksək qiymətləndirmirdi. Bu əhval-ruhiyyə onun bədbin təhlillərində əsas yer tuturdu. Etiraf etmək lazımdır ki, onun ən çox oxunan materiallarında çox vaxt şaiyələr, qeyri-dəqiqliklər olurdu, hərdən isə jurnalist etikasını da pozurdu. Amma, eyni zamanda, məhz bu materiallar hakimiyyətin ali eşelonlarında korrupsiya maşınını, mütəşəkkil kriminalı açırdı. Onun məqalələri bu gün də maraqlı dedektiv kimi oxunur və heç kim ölkənin siyasi elitası haqqında bu qədər gözəl araşdırmalardan yazmayıb və bu gün də yazmır (təkcə başlıqları xatırlamaq yetər!).
Lakin Elmarın mövqeyində sual doğuran bəzi məqamlar var idi. Mən başa düşə bilmirdim ki, niyə o öz səhifələrində vaxtilə "Bakı bulvarına" divanı təşkil edənlərə yer verir? Buna Elmar təxminən belə cavab verirdi: bu insanlar öz səhvlərini başa düşüblər, hakimiyyətlə əlaqələrini kəsiblər və artıq müxalifətdədirlər. Düzünü desəm, belə yanaşma mənim üçün qəbuledilməz idi...
Elmar kadr seçimində çox da ehtiyatlı deyildi. Baxmayaraq ki, böyük seçimi olmadığını etiraf edirdi. Mənə elə gəlir ki, vaxt keçdikcə daimi seytnot və hərtərəfli təzyiq nəticəsində Elmar daha praqmatik və bir qədər sinik olurdu. Düşünürəm ki, Elmar bu məsələdə istisna deyildi.
Heç şübhəsiz, "Monitor" ölkədə ən məşhur və oxunan rusdilli nəşr idi və onun redaktorunun rolu da, təsiri də böyük idi. Bu, ən maraqlı materialların və faktların məhz ona ötürülməsinin səbəblərindən biri idi. Biz bir neçə dəfə jurnalın xarakterini müzakirə etdik və mən onu daha çox siyasi yox, ictimai etməyi, buraxılışlara mədəniyyət, şou-biznes və s. materiallar əlavə etməyi tövsiyyə etdim. Amma bir müddət sonra Elmar dedi ki, bunu etməyəcək, çünki jurnal satılmır.
Necə olursa olsun, Elmarın gözəl qələmi var idi, prioritetli mövzuları və fakturaları aydın görür və ayırırdı. Məhz bu, "Monitor"un hər nömrəsinin ən aktual mövzulardan ibarət olmasına kömək edirdi. Jurnalistin əsas qabiliyyətlərindən biri bu idi.
Elmarın digər çox qiymətli bir keyfiyyəti onun mövqeyinin olması idi! Onun mübarizəsi bütünlükdə ədalətsizliyə, zorakılığa qarşı yönəlmişdi. Onun gücü hakimiyyətin xalqı və cəmiyyəti ələ salmasının, insanları qorxutmaq, mal-qara səviyyəsinə salmaq, onları baş verənlərlə barışmağa məcbur etmək cəhdlərinin üstünü açmağa yönəlmişdi. Elmarı ən çox buna görə dəyərləndirirəm və buna görə xatırlayacağam. Yalnız bir misal gətirəcəyəm, onun Norveç səfiri Steynar Qili və ölkənin demokratik ictimaiyyətini bədnam etmiş Maqsud İbrahimbəyova cavabını. Redaktorlardan və KİV-dən Elmardan başqa heç kim İbrahimbəyova cavab vermədi, hətta Elmarı dəstəkləmədilər də. Bundan başqa, bəziləri İbrahimbəyovun artıq Elmara qarşı növbəti həcvini dərc etdilər...
Yekun?
Elmarın qətlinin səbəbi nə olursa olsun - bu, bizim cəmiyyətin "dəfn mərasimindən" gələn əks-sədadır. Elmarla birlikdə biz demokratik quruluşa inamımızı dəfn etdik. Rejim dəyişmədən, o inam geri qayıtmayacaq.
Elmarın qəbrini ziyarət edərkən hər dəfə onun 8-ci kilometr qəsəbəsində 9 mərtəbəli binadakı mənzilini xatırlayıram: təmirsiz mənzildə soyuq beton divarlar. Hakimiyyətin Elmarın qəbrinə sərf etdiyi vəsaitin həcmi bu mənzilin dəyərindən çoxdur.
1997-ci ildən başlayaraq, Elmara qarşı onlarla cinayət işi qaldırılıb, onun bütün əmlakı müsadirə edilib (baxmayaraq ki, onun demək olar heç nəyi yox idi). Susmağa məcbur etmək üçün ondan müntəzəm olaraq mümkün olan hər şeyi alırdılar, amma buna heç cür nail ola bilmədilər. Həyatını əlindən alanda isə, çox bahalı qəbir bağışladılar.
Elmar Hüseynov və onun kimiləri bütün zamanlarda Qorkinin Dankosunun taleyi gözləyir. Məşhur insan, siyasətçi, ictimai xadim, musiqiçi, idmançı yalnız özü üçün yaşamır. Hətta onlardan ən sevimliləri nadir hallarda həmişəlik hörmətə layiq görülürlər. Dünya belə qurulub, elə biz də.
Yeni Orlean cazmenlərinin bir ənənəsi var. Onlar öz həmkarlarını musiqi sədaları altında dəfn edirlər - qəbiristanlığa qədər minor musiqi səslənir, geriyə - major. Mərasimin bütün iştirakçıları oxuyur, oynayırlar. Əsl cazmenlər üçün ağlamazlar.
Bizim cəmiyyət isə yas açmalıdır.

Şahin Hacıyev