AQİL XƏLİL: MƏN AZAD CƏMİYYƏTDƏ YAŞAYIRAM (Aqil Xəlilin Turan agentliyinə müsahibəsi)

Aqil Xəlil 2008-ci il fevralın 22-də Zeytun bağında qanunsuz torpaq alqı-satqısı haqqında reportaj hazırlayırdı. Bu zaman, jurnalistin dediyinə görə, ona MTN zabitləri təzyiq edib, onu fotoaparatın ipi i ilə boğublar. Hadisəylə bağlı jurnalist polisə şikayət edib. Bundan sonra jurnalistə şikayəti geri götürmək tələbi ilə təzyiq göstərilib və pul mükafatı təklif edilib. Jurnalist bundan etiraz etdikdən sonra iş araşdırılmaq üçün prokurorluğa verilib. 2008-ci ilin martın 13-də iki nəfər naməlum şəxs küçədə Aqil Xəlilə basqın edib və ona ürək nahiyəsindən bıçaq zərbəsi vurub. Aprelin 7-də Baş Prokurorluq rəsmi məlumatında işin siyasi versiyasını təkzib edib və iddia edib ki, cinayət jurnalistin `seksual partnyoru` tərəfindən törədilib. Lakin Xəlil prokurorluğun iddialarını qətiyyətlə rədd edərək, bu idarəni işgəncə və şantajda ittiham edib. Beynəlxalq təşkilatların çoxsaylı etiraz və çağırışlarına baxmayaraq, Azərbaycan hakimiyyəti Aqil Xəlilin işi ilə bağlı öz versiyasından əl çəkməyib.
2008-ci il mayın 10-da və 11-də dövlət sərhəd xidməti Xəlilə istirahət etmək məqsədilə Türkiyə və Gürcüstana getməyə icazə verməyib. 2008-ci il iyunun 19-da Xəlil Fransa səfirliyinin dəvəti ilə Bakıdan Parisə uçmalı idi. Lakin bu zaman da sərhəd xidməti onu Azərbaycandan buraxmayıb. Nəhayət, 2008-ci il iyulun 24-nə keçən gecə jurnalist Fransa diplomatlarının və `Sərhədsiz reportyorların` böyük səylərindən sonar ölkəni tərk edib.
- İndi sənin hüquqi statusun necədir? Viza uzadıldımi?
- Bu ilin avqustuna qədər viza müddəti yenidən uzadıldı. İki səbəb var. Birincisi hazırda məni qətlə yetirmək istəyən MTN zabitləri hələ də azadlıqdadır, vəzifə başındadırlar. ``Sərhədsiz Reportyorlar`` təşkilatı mənim ölkəyə geri qayıtmamın təhlükəsiz olacağı barədə Azərbaycan hakimiyyətindən heç bir məlumat ala bilmədi. Buna görə də belə şəraitdə Azərbaycana qayitmağım həyatımı yenidən risqə atmaqdır.
İkinci səbəb də buradakı dərslərimlə əlaqədər idi. Viza müddəti uzadılan zaman hələ sorğu göndərdiyim universitetdən cavab gəlməmişdi. Amma artıq Sorbona Universitetinin hazırlıq kursuna qəbulla bağlı xəbər gəldiyindən bundan sonra Fransada tələbə statusu kimi qeydiyyata alınmağıma şans yarandı. Sonrası Allah Kərimdir.
- Necə və harada yaşayırsan, necə dolanırsan, vəsaiti kim verir və nə qədər?
- Yaşayışımdan narazı deyiləm. Gəldiyim gündən bu günə kimi `Les Maison des Journaliste` ("Jurnalist evi") deyilən yerdə qalıram. Burada hər kəsin mənzili və Parisin üslubuna görə xüsusi şəraiti var. Insan üçün yaşamağa hər cür şərait var. 24 saat internet xidmətindən tutmuş gündəlik ürəyin istədiyin qidaya qədər. Bunun bütün xərclərini Fransanın Kütləvi İnformasiya Vasitələri öz üzərinə götürüb. Söhbət məndən gedirsə, gündəlik və digər əlavə xərclərimi ``Sərhədsiz Reportyorlar`` təşkilatı və ```Paris Mach`` TV kanalı ödəyir. Konkret məbləğə gəlincə isə bunu hallandırmağa ehtiyac görmürəm.
- Həyat tərzin necədir? Səhər oyanıb nə edirsən, hara gedirsən, nə yeyirsən nə içirsən?
- Düzü Azərbaycanda olanda kimsə mənim yanımda deyəndə ki, günümü qrafikə bölmüşəm, bu mənə həm gülməli, həm də təəccüblü gəlirdi. Qrafiklə yaşamaq mənə xas olan xususiyyət olmayıb. Bu yaşayış tərzi bir növ mənə əsgərliyi xatırladırdı. Hər şey təkrar və bezdirici... Həyat tərzim elə olub ki, harada nə baş verməyindən asılı olmayaraq mütləq orada görünməli idim. Qalmaqal olsa da belə. "Azadlıq" qəzetində vəzifəm də elə idi ki, harada nə baş verirdisə getmək istəməsəm də belə bilirdim ki, mənlikdir, onsuz da yollayacaqlar. Və bəri başdan özümü təcili hadisə yerinə çatdırırdım. Burada deyiblər, gülmə qonşuna, gələr başına. Bura gələndən sonra həyat tərzim elədir ki, qrafikdən kənara çıxa bilmirəm. Şənbə və bazar günlərini çıxmaq şərti ilə hər günüm qrafikə bölmüşəm. Səhər 9.00-da fransız dili kursundan dərslər başlayır. Günorta 13.00-da yekunlaşan dərslərdən sonra həftədə 3 gün əlavə leksikakadan və frazejljgiyadan təcrübə kursudur ki, bu da 2 saat davam edir. Bundan əlavə ``Le Maison des Journalistes``də karikatura kursunu davam etdirirəm. Axşam 4-dən sonra isə hər gün üzgüçülük məşqlərinə gedirəm. Qalan vaxtı isə dostlarla, həmkarlarla kinoya, muzeyə getməyə və digər şəxsi işlərə sərf edirəm.
- Dostarın varmı? Kimlərlə tanış olmusan?
- Təbii ki, var... Demək olar ki, dünyanın çox yerindən dostlar qazanmışam. Çoxusu da mənim kimi öz ölkəsində təyziqə məruz qalmış jurnalistləridir ki, Fransada yaşayırlar. Bundan əlavə buranın yerli əhalisi ilə də yəni milliyətcə fransız olan dostlarım çoxdur. Burada mənə ən yaxın olan dost, isə "Sərhədsiz Reportyorlar"da çalışan Elza Vidal və onun timsalında həmin təşkilatın digər üzvləridir. Onu da deyim ki, gəldiyim ilk gündən müqayisə apardığım fransızlarla indiki fransızlar arasında çox fərq var. Düzü o qədər bilməzdim ki, fransızlar bu qədər qonaqpərvərdir. Tam səmimi deyirəm, gəldiyim ilk günlər daşlaşmış azərbaycanlı təxəyyülü ilə elə fikirləşirdim ki, bizlərdən yer üzündə yoxdur. Elə bilməyin ki, buradayam onun üçün belə deyirəm. Sadəcə yalnız 6 ay gördüyüm təcrübələr bunu deyir. Hətta o zaman Fransaya yeni gələndə dostumuz Şahvələd Çobanoğlu qeyd etmişdir ki, "Fransadakı azadlıq və insanlıq Aqilin qəlbini oxşayacaq. Düşdüyü təlatümü isə təzədən düşündükcə xeyli yeni qənaətləri yaranacaq. Yəqin ki, bizdən bir az fərqli düşünməyə başlayacaq, bəlkə bizim hansısa sadəlövh qənaətlərimizə güləcək də..." Bu altı ayda çox şeylər dəyişdi. Avropa media sistemi və nümayəndələri ilə tanış oldum. Elə tanınmış insanlar var ki, tez-tez zəng vurub hal-əhval tuturlar. Tanış olduğum insanlardan BMT-nin keçmiş baş katibi Kofi Annanı nümumə göstərə bilərəm ki, diplomatik görüşlərin birində Qənimət Zahidin məhkəməsindəki "son söz"ünü cənab Kofi Annana təqdim edəndə O, Azərbaycanda belə bir dəyərli jurnalistin həbsdə olmasından məyus oldu.
- Təhsil məsələsi necədir? Oxumağın harda və necə olacaq? Kim maliyyə verir?
- 2008-ci ilin dekabrında sənədlərimi Sorbona Universitetinin hazrlıq kursuna yazılmaq üçün yollamışdım. Artıq orada dilimi təkminləşdirmək üçün müsbət cavab gəldi. Fevraldan dərslər başlayır. Bir il ərzində burada oxuya- oxuya ixtisası da seçəcəm. Yəqin ki, seçdiyim ixtisas sosiologiya olacaq. Maliyyə məsələlərinə gəldikdə isə bütün xərcləri ``Les Maison des Journaliste`` ödəyir. Daha doğrusu müəyyən güzəştlər əsasında.
- Mühacirət necə şeydir? Azərbaycan üçün darıxırsanmı?
- Burada hansı statusumun olub, olmamağından aslı olmayaraq mən burada mühacirəm. Hətta bunu qəbul eləməsəm də belə. Mühacirlik acısını da yalnız bu həyatı yaşayanlar bilir. Təsəvvür edin, heç tanımadığın yerdə yaşayırsan, ən ağır və hətta sevincli günüdə belə sevincini bölüşdürməyə belə yanında yaxınların yoxdur. Bax bu cür yaşaya-yaşaya insan az qala daşlaşıb, başqa bir insan olur. O ki, qaldı öz ölkəndə bu cür şərəfsiz və əqidəsizcəsinə hücuma məruz qalasan. Buna görə də şəxsən mən Azərbaycandan ötrü qətiyyən darıxmıram. Hətta düşünürəm ki, məhz azərbaycanlı olduğum üçün başıma bu qədər oyun gəldi. Bəlkə Azərbaycanda yaşaya-yaşaya başqa millətin nümayəndəsi olsaydım belə olmazdı. Azərbaycanda azərbaycanlı olmaq günahmı sayılır? Nədən belə olsun? Hazırda Azərbaycanda elə rejim yaranıb ki, qorx ki, doğma vətənimizdə bir nəfər də olsun azərbaycanlı qalmasın. Hazırda Azərbaycan monarxiya və günü-gündən manqurtlaşmış sistemə doğru gedir. Kim necə düşünür, düşünsün... Reallıq budur! Bunlardanmı ötrü darıxım?
- Demokratik ölkə ilə avtoritar ölkənin fərqini necə izah edərdin?
- Demokratik ölkədə yaşadığım üçün yalnız avtoritar ölkə olan Azərbaycanda baş verənlərə yalnız təəssüflənirəm. Bu siyasətin də heç bir perspektivi yoxdur. Hakimiyyətin bu addımı tarixin çarxını əks istiqamətə fırlatmaq cəhdi kimidir. Avtoritar rejim ciblərə yönələn neftin pulu və polisin gücü ilə həyata keçirilir. Dünya təcrübəsinə fikir versək görərirk ki, iki qrup ölkələr, birinci qrupa Zimbabve, Uqanda, Nigeriya, Türkmənistan və başqa ölkələr daxildir. Ölkədə son baş verən hadisələr Azərbaycanı bu ölkələrin sıralarına daxil etdi. Digər tərəfdə isə inkişaf etmiş demokratik ölkələr dayanır. Bu ölkələrin də heç birində bir nəfərin prezident seçilməsinə müddət məhdudiyyəti aradan götürlməyib. O cümlədən də Fransada da. Azərbaycanda hakimiyyətin atdığı addımlar konkret bir suala cavab verir - Azərbaycan Zimbabve kimi ölkələrin sırasındadır və bunu açıqça bütün dünyaya bəyan etdi. Amma ən dəhşətlisi odur ki, hətta yuxarıda sadaladığım ölkələrdə belə Azərbaycandan olan özbaşnalıqlar baş vermir. Bütün gördüklərimə əsasən deyə bilərəm ki, Azərbaycana haradan baxmağından aslı olmayaraq, mənzərə eynidir. Fransadan Azərbaycan avtoritar və "klan" rejimli, insan hüquqlarının addımbaşı pozulduğu, korrupsiyanın səviyyəsinin yüksək olduğu, zəngin sərvətləri olan, bununla belə xalqı olmazın əziyyət və kasıblıq içində yaşayan bir ölkə rimi görünür.
- Fransa xalqı keyf edirmi? Edirsə necə? Bu ölkənin hansi qayda- qanunundan daha çox xoşun gəlir?
- Gəldiyim gündən fransızların keyfsiz günləri keçməyib. Sözün əsil mənasında fransızlar həyatdan zövq almağı bacarırlar. Bir cəhətləri maraqlıdır ki, nə qədər səmimidilərsə bir o qədər de qeyri-səmimidirlər. Və yaxud əksinə...Buranın qayda-qanunlarına gəldikdə isə bunlar üçün qanun hər kəs üçün qanundur. Kimliyindən aslı olmayaraq. Hətta küçədə yatan "bomj"ın da hüquqları ilə prezidentin hüquqları eyni ölçülür. Normal ölkədə yaşadığım üçün buranın bütün qayda- qanunlarına hörmətlə yanaşıram və xoşlayıram.
- Bu ölkəyə getməyindən peşman deyilsən ki?
- Doğrusunu deyim ki, heç müqayisə etməmişəm ki, mən nəyə görə bu ölkəyə yox başqa ölkəyə getmədim. Məlum məsələ idi ki, istənilən Avropa ölkəsində yaşaya bilərdim və bunun üçün də hər çür şərait var idi. Son ana qədər də mən ölkəmi tərk etmək istəmirdim. Amma vəziyyət elə yarandı ki, hətta zamanı geri qaytarmaq olsaydı belə Sibir sürgününə gedərdim amma Azərbaycanda qalmazdım. Bunun üçün də mənim ölkədən çıxmağıma şərait yaradan Azərbaycanda fəaliyyət göstərən ABŞ və Avropa səfirliklərinə, xususiylə Fransa səfirliyinə minnətdaram ki, məni "SERGEY REJIMLI" hakimiyyətin əlindən azad etdi.
Bəzən burada görüşdüyüm şəxslərə sual verirdim ki, bizdə Əli Həsənov deyilən birisi var. Hər zaman Fransanı ermənipərəst dövlət kimi təqdim edir. Bunlar isə gülümsəyirdilər. Əvvəl özüm də fikirləşirdim ki, görəsən doğurdanmı belədir? Amma indi dəqiq deyə bilərəm ki, ay Əli Həsənov, xeyr belə deyil! Fransada yaşayan ermənilər ermənipərəstdirlər, fransızlar yox. Dünyanın hər bir yerində olduğu kimi bunların lobbiçilikləri güclüdür. Amma burada Sizin Azərbaycan səfirliyinin nə işlə məşğul olduğu hələ də heç kəsə aydın deyil. Hər yerdə olduğu kimi Sizin Səfirliyiniz şəxsi mənafeylərini güdür. Fransada Azərbaycan səfirliyi də eyni səviyyədə fəaliyyət göstərir. Bildiyim bir odur ki, 2008-ci ildə Fransada bu il "Xocalı Soyqırım" ili kimi yox, Mir Cəlal Paşayevi simvol götürərək Paşayevlərin tanıtım ili qeyd edildi. Özü də necə lazımdır. Neftimiz var olsun ! Özüm orada olmasam da belə xəbər tutdum ki, xeyli dəm-dəsgah qurulubmuş. Xaricdən xeyli qonaqlar dəvət edilibmiş dünyaya tanıtmaq üçün.
- Vətəndə qalan həmkarlarına nə sözün var?
- Həmkarlarıma yeganə sözüm var, o da vaxtı ilə mənə söykədikləri "Möhkəm ol" sözünü onlara deyirəm: MÖHKƏM OLUN!
- Fransada qalıb yaşamaq fikri keçirmi ağlından?
- Harda yaşamağımdan aslı olmayaraq sırf öz ixtisasım üzrə çalışmağı həmişə düşünürəm. Hazırda ölkə seçimi mənim üçün önəmli deyil... İstər Fransa, istərsə də qeyri Fransa. Gələcək planlarım var. Allah qoysa bunları reallaşdırıb, Azərbaycan üçün, oradakı həmkarlarım üçün nəsə etmək olar.
- Mühacirət həyatının ən ağır yeri nədədir?
- Dünya şöhrətli müğənni Yaqub Zurufçunun "Ayrılıq" mahnısını dinləyərək tək başına öz içindəki hissləri boğmaq. Bax, bu mənim üçün ən ağrılı yerdir...
- Fransız qızlardan xoşun gəlir ya yox, onların ən yaxşı xüsusiyyəti nədir?
- Fransız qızları çox sadədirlər. Həm geyimi, həm ünsiyyəti və xarakterləri ilə azəri qadınlarından çox fərqlənirlər. Bax, bu sadəlik bizim qızlarda yoxdur. Əziz Nesin `Futbol kralı` romanında yazır: `Əsl kişi üçün Paris qadın deməkdir`. Nesinin sözünə qüvvət, elə doğurdan da Paris belədir. Təbii ki, söylədiklərimdən başqa yer də olduğu kimi buranın da "kaprizni" qızları var. Vay o günə ki, burada da belələrinə rast gələsən. Onda azəri qızları deyib bu gününə ağlamayasan, neyləyəsən?
- Azərbaycanın yeməkləri üçün darıxırsanmı, ən çox nə istərdin?
- Düzü bura təzə gələndə bunların mənasız yeməklərinə ``çizburger``lərinə aludə ola bilmirdim. Sonradan bildim ki, burada ərəb restoranı fəaliyyət göstərir. Ərəblərin mətbəxinin azəri mətbəxinə oxşalığı var. Onların bir yeməyi var ki, adı ``Kus-kus`` deyilir. Adından fərqli olaraq çox dadlıdır... Amma bütün bunlara baxmayaraq arada olur ki, anamın bişirdiyi yeməklərdən dadmaq istəyirəm. Yeməsəm də belə ailəmlə bərabər bir süfrə arxasında əyləşmək istərdim.
- Qərbdə yaşadığın dövr ərzində ən çox qazandığın nə oldu?
- Bir onu deyə bilərəm ki, Azərbaycandakı hüquq mühafizə banda başçıları, hakimiyyətin sifarişi ilə jurnalistləri həbsə atanlardan, gəncliyimizi kor edən təhsilindən, xalqı vərəmlədən tibbindən, ümumilikdə "Əliyevçilik" rejimindən, tərbiyəsindən uzaq, bir sağlam, saf mühitdə yaşamaq məncə ilk və ən uğurlu hal hesab etmək olar.
Paris
29/01/2009