Siyası dalanda

***

-Ənnağı bəy, ölkədəki son siyasi mühiti necə qiymətləndirirsiniz?

-Son vaxtlar bir neçə siyasi hadisə baş verib. Məsələn, Avropa Şurası ilə bağlı qalmaqal, AXCP funksionerlərinin, REALçıların, Emin Aslanın həbsi və s. Əslində son vaxtlar siyasi mühitdə baş verən ən önəmli hadisələr bunlar olub. Və təbii ki, bütün bunlar hər bir halda Azərbaycan cəmiyyəti və dövləti üçün yaxşı heç nə vəd etməyən hadisələrdir. Vətəndaş cəmiyyətinə qarşı 2014-cü ildə başlayan "səlib yürüşü" son vaxtlar bir az səngimişdi. Baxmayaraq ki, vətəndaş cəmiyyətinə, siyasi şəxslərə qarşı qadağalar qüvvədə qalırdı. Yəni, xarici çıxışa, hesablara, siyasi fəaliyyətə qoyulan qadağalardan söhbət gedir. Amma QHT-lərə qarşı yeni həbslər, yeni repressiya əməliyyatları aparılmırdı. O mənada deyirəm ki, bir qədər səngimişdi. Hətta hökumət bəyanatlar da verirdi ki, guya QHT-lər haqqında, qrantların alınması ilə bağlı qanunvericilikdə müəyyən müsbət dəyişikliklər olacaq. Amma bütün bunların fonunda yenidən həbslərin baş verməsi təbii ki, cəmiyyətdə həm narazılığı gücləndirdi, həm də mühiti daha da gücləndirdi.

-Sizcə, bu həbslər niyə baş verir?

-Məncə, bu həbslərin başlıca məqsədi cəmiyyətdə xof yaratmaqdır. Aktiv siyasi fəaliyyətlə məşğul olmaq istəyən şəxsləri bu fəaliyyətdən çəkindirməkdir. Son nəticədə təbii ki, ölkəni daha rahat idarə etməkdir. Çünki əgər ölkədə demokratik mühit hökm sürsə, bunun üçün hər şeydən əvvəl idarəçiliyin demokratikləşdirilməsi baş verməlidir. İqtisadiyyatın liberallaşdırılması, siyasi-hüquqi azadlıqlar təmin olunmalıdır. Bütün bunların olmadığı şəraitdə cəmiyyətin aktivləşməsi hakimiyyətə sərfəli deyil. O mənada çalışır ki, səssiz kütlə olsun. Səssiz kütləni idarə etmək daha asan olsun.

-Dediyiniz qorxu-xof yaratmaq maşını cəmiyətə təsir edə bilirmi?

-Özümüzü aldatmayaq. Deyə bilmərik ki, heç təsir etmir. Təbii ki, hakimiyyətin qarşısına qoyduğu məqsədlə müqayisədə deyə bilərik ki, bu məqsəd hələ ki tam mənada özünü doğrultmur. Fikir verirsinizsə, tutulan adamların yaxınları, valideynləri illər öncə daha çox ağlaşma qururdularsa, indi onların xeyli hissəsi sosial şəbəkələrdə müraciətlərində göstərirlər ki, məsələn, mənim oğlum- qızım bu fəaliyyətlə məşğuldur, mən bununla fəxr edirəm. O, hətta həbsə düşsə də haqq yoldadır və s. Bütün bunlar hamısı onu göstərir ki, hakimiyyət istədiyinə nail ola bilmir. Amma müəyyən dərəcədə bu müəyyən adamlara qorxuducu təsir göstərir. Bu effekti də danmaq olmaz. Amma hər bir halda tarixdə heç bir ölkədə elə bir fakt olmayıb ki, təkcə repressiya yolu ilə uzun müddət cəmiyyəti idarə etmək mümkün olsun.

-Amma hakimiyyətdən islahat gözləyənlər də var. Yəni, həm də bu siyasətin dəyişəcəyinə ümid edənlər. Seçkidən öncə proqnozlar vardı ki, islahatlar olacaq. Siz necə düşünürsünüz? İslahatlar gözləniləndirmi?

-Mən, ümumiyyətlə, heç vaxt bu hakimiyyətdən islahat gözləməmişəm. Çünki qısa müddətdə olsa dövlət orqanlarında işləmişəm. 20 ilə yaxın vətəndaş cəmiyyətində fəaliyyət göstərmişəm. Qanunların qəbulu ilə bağlı qanunverici orqanda, icra hakimiyyəti orqanlarında müəyyən görüşlərdə, müzakirələrdə iştirak etmişəm. Bunun həm açıq, həm pərdəarxası tərəflərini görmüş bir adam kimi heç vaxt məndə o illüziya olmayıb. Çünki idarəçilik sistemi elə qurulub ki, bu sistemin mahiyyəti kardinal islahatları istisna edir.

-Yəni, inanırsınız ki, heç vaxt islahat olmayacaq?

-Hakimiyyətin dediyi mənada guya islahat aparılır, əslində islahat deyil. O, kosmetik dəyişikliklərdir. Əgər biz islahata mahiyyətcə gerçək islahat kimi baxırıqsa o islahat heç zaman olmayacaq. Bu idarəçilik sistemində gerçək islahatlar, ölkədə kardinal dəyişikliklərə yönələn islahatlar olmayacaq. Qanunun aliliyinin, iqtisadi azadlıqların təmin olunması, biznes mühitinin liberallaşdırılması, insan hüquqlarına əməl edilməsi, hüquq-mühafizə orqanlarının qanuna əməl edən dərəcədə vəziyyətə gətirilməsi, məhkəmələrin müstəqilliyi mümkün deyil. Bu idarəçilik sistemi onu istisna edir. Çünki bu, elə bir vəziyyətdədir ki, başın tutanda ayağı əldən gedir. Yəni, bu sistemin mahiyyəti budur ki, burada islahatların aparılması mümkün deyil.

-Bəs onda sizin fikrinizcə, dediyiniz gerçək islahatların aparılmasına hakimiyyəti nə vadar edə bilər?

-Ancaq güclü cəmiyyət, güclü müxalifət, güclü beynəlxalq dəstək. Çox təəssüf ki, indiki halda bunların heç biri yetərli səviyyədə deyil. Həm də bunları nəzərə alaraq deyirəm ki, yaxın zamanlarda hansısa ciddi dəyişikliklər gözləmirəm.

-Bəzi analitiklərin fikirlərinə görə, cəmiyyətdə də bir ümidsizlik hökm sürür. Bəziləri isə bunu biganəlik adlandırır. Sizcə, bu, nədən qaynaqlanır?

-Əslində elə biz də danışdıqlarımızla bir qədər ümidsizliyə qapıldıq. Amma çox təəssüf ki, gerçəklik bundan ibarətdir. Bu, bizim günahımız deyil. Cəmiyyətdə olan bu bədbinlik əvvəla gerçəklikdən irəli gəlir. İkincisi, bu hakimiyyətin mahiyyətindən və onun indiyə qədərki fəaliyyətindən irəli gəlir. 2003-cü ildən başlayaraq bəzi qəzetlər, bəzi informasiya agentlikləri əhalini aldadır ki, bu seçkilərdən sonra çox ciddi dəyişikliklər olacaq. Seçkidən sonra islahatlar başlanacaq. Bu seçkidən sonra rüşvətxor, korrupsioner məmurlar hamısı işdən azad ediləcək. Cəmiyyət artıq 15 ildir ki, bu nağıllara qulaq asır. İnsanları uzun müddət aldatmaq mümkün deyil. Hətta artıq sadəlövhlər də başa düşür ki, məsələnin mahiyyəti nədən ibarətdir.

-Təsir əks təsirə bərabərdir. Dediyiniz qorxu-xofun, cəmiyyətdə biganəliyin, ümidsizliyin bir gün tərsinə çevrilib hakimiyyətə qarşı yönəlməsindən ehtiyatlanmırlarmı?

-Əlbəttə ki, çevrilə bilər. İstənilən halda o reallıq var. Sadəcə o partlayışın baş verməsi üçün kifayət qədər enerjinin yığılmasına ehtiyac var. Bir tərəfdən bizdə adamlar deyirlər ki, uzun illərdir bu enerji yığılıb, bəs nə vaxt partlayacaq? Başqa tərəfdən də görünür ki, kifayət qədər deyil ki, o partlayış baş vermir. Amma hər bir halda, məsələn, dünyanın müxtəlif ölkələrində baş vermiş hadisələrdə gec-tez insanlar cana doyanda artıq onların qarşısında heç nə dayana bilmir. Cəmiyyət olaraq Azərbaycan toplumu, birinci növbədə Azərbaycan hakimiyyəti düşünməlidir ki, belə kataklizmlərə yol vermək olmaz. Bu, hər şeydən əvvəl həm hakimiyyətin, həm müxalifətin, həm adi adamların, bütövlükdə cəmiyyətin bəlasına çevrilə bilər.

-Bu kataklizmlərə yol verməmək üçün hakimiyyət nə etməlidir?

-İndi istəyirsiniz ki, özümə zidd gedərək deyim ki, islahatlar aparılmalıdır? Çox təəssüf ki, bu sualın başqa cavabı yoxdur.