Kədərli bayram

İyunun 1-də Azərbaycan bütün dünya ilə birlikdə ən mühüm bayramlardan birini - Beynəlxalq Uşaqları Müdafiə Gününü qeyd edir. Bu gün bütün məktəblərdə, uşaq müəssisələrində konsertlər, rəsm müsabiqələri keçiriləcək. Şəhərin muzeylərində və əyləncə mərkəzlərində uşaqlar üçün filmlər nümayiş olunacaq, sərgilər, festivallar keçiriləcək.

Bu bayram eyni zamanda həm sevincli, həm də kədərli bayramdır. Uşaqlarımızın sağlam olması, sülh və firavanlıq şəraitində yaşaması (əlbəttə ki, hamısı deyil) çox yaxşıdır, amma bir çoxlarının böyüklərin amansızlığından, ədalətsizlikdən qorumaq və hətta xilas etmək lazım gəlməsi çox kədərlidir.

Uşaqar əhalinin xüsusi, təbiətcə ən müdafiəsiz və zəif qorunan sosial-demoqrafik qrupudur. Eyni zamanda bu, cəmiyyətdə iqtisadi, siyasi, sosial dəyişikliklərə həssaslıqla reaksiya verən sosial barometrdir.

Bu gün ölkəmizdə 2,5 milyondan çox uşaq yaşayır. Bu sahədə yaradılmış qanunvericilik bazası uşaq əhalinin himayəsi sisteminin fəaliyyətini tənzimləməyə imkan verir. Körpələrə hər il peyvənd olunması, uşaq əhalinin dispanserləşdirilməsi, Respublika Talassemiya Mərkəzinin yaradılması, əlilliyi olan uşaqlar üçün ayrı-ayrı inklüziv təhsil layihələri müsbət məqamlara aid edilə bilər.

Deyəsən, elə sadalananlarla da kifayətlənmək lazımdır. Azərbaycanda uşaq hüquqlarının müdafiəsi sahəsində həll olunmamış problemlər kifayət qədər çoxdur. Uşaq bağçalarında yer çatışmazlığından başlayaq. Ölkədə 1 yaşından 5 yaşına qədər olan uşaqların cəmi 20%-i məktəbəqədər təhsil alır. Bu, digər ölkələrlə müqayisədə çox aşağı səviyyədir. Məsələn, ABŞ-da məktəbəqədər təhsil uşaqların 69%-ni, Almaniyada 96%-ni, Belçika və Fransada 100%-ni əhatə edir.

Bu vəziyyətin səbəbi dövlətin artıq uşaq bağçaları tikməməsində, inşaat bazarının bu seqmentini biznesin icarəsinə verməsindədir. O isə öz növbəsində özəlləşdirilmiş obyektin profilini başqa təyinata çevirib. Özəl məktəbəqədər müəssisələrdə isə qiymətlər heç də orta statistik Azərbaycan ailəsinin cibinə görə deyil.

Daha bir problem məktəblilərin yay istirahətinin təşkilidir. Məlum olub ki, Təhsil Nazirliyi artıq uzun illər bu məsələ ilə məşğul olmur, yalnız dərsliklərin hazırlanmasını, məktəblərdə tədris prosesinin təşkilini, müəllimlərin attestasiyasını və s. öz səlahiyyətləri hesab edir. Bu məsələ ilə Gənclər və İdman Nazirliyi də məşğul ola bilərdi, amma bu idarə aktual problemdən uzaq durur, diqqətini olimpiyada və Formulalar üzərində cəmləşdirir. Ailə, Qadın və Uşaq Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi də bənzər mövqe tutur.

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasına gəlincə, o, Bakı məktəbliləri üçün yalnız dörd düşərgədə - Nabran və Şüvəlanda istirahət təşkil edə bilir. Bir mövsümdə onlarda 2400-dən bir qədər çox uşaq sağlamlaşa bilir.

Uşaq müəssisələrindən uşaqların ailələrə verilməsi (deinstitusionallaşma) və alternativ qayğı Dövlət Proqramı ayrıca bir mövzudur. Onun həyata keçirilməsinə on il - 2006-2015-ci illər sərf olunub. Proqram uşaq evlərində yaşayan yetim uşaqların sayının azaldılmasına, habelə uşaq evlərinin və internatların özlərinin sayının azaldılmasına yönəldilmiş kompleks tədbirlər nəzərdə tuturdu. Bundan başqa, övladlığa götürmə prosesinin sadələşdirilməsi, himayəçilərin axtarışı sisteminin təkmilləşdirilməsi, yeni ailə qazanan uşaqların həyatının monitorinqi, habelə belə ailələrə sosial yardım və dəstək göstərilməsi nəzərdə tutulurdu.

"Ümidli gələcək" QHT-nin rəhbəri Kəmalə Aşumova Turan-a bildirib ki, deinstitusionallaşma proqramı, təəssüf ki, gözlənilən nəticələri vermədi. Proqram çərçivəsində cəmi bir neçə yüz uşaq ailələrə verilib və bu, çox azdır. Bu gün ölkənin uşaq evlərində 9 minə yaxın yetim uşaq var. Valideyn himayəsindən məhrum edilmiş ən çox uşaq paytaxtın uşaq evlərində yaşayır.

"Atılmış uşaqlar probleminə yanaşma yanlışdır. Sosial yetimliyin profilaktikası aztəminatlı ailələrə dəstəkdən, valideynlərin sabit gəlirlə təmin edilməsindən ibarətdir. Bu halda onlar uşaqları dövlətin himayəsinə verməyəcəklər. Digər mühüm məsələ - yetim uşaqların yetkinlik yaşına qədər yaşayacağı və tərbiyə olunacağı foster ailələr institutu yaradılmayıb. Normativ-hüquqi baza yaradılmalı və uşaq üçün ayrılan vəsaitin ölçüsü müəyyən edilməlidir. Bu vəzifələr həll edilməmiş olaraq qalır", deyə Aşumova qeyd edib.

Yəni uşaqlar üçün yay istirahəti bazalarının təşkilinə, aztəminatlı və foster ailələrə maddi dəstəyə hökumətimizin gücü çatmır? Axı hamıya məlumdur ki, insan sağlamlığına yatırılan hər manatın əvəzi qat-qat artıq çıxır, hələ də söhbət uşaq sağlamığından gedirsə.