Azərbaycanlılarla ermənilərin birgə yaşayışı mümkündürmü?

Bakı/18.08.22/Turan: Ermənilərlə azərbaycanlıların barışması və birgə yaşaması mümkündürmü? Bunun üçün nə lazımdır və bu, kimdən asılıdır?

Turan agentliyinin redaktoru Şahin Hacıyevlə Yerevan Mətbuat Klubunun prezidenti Boris Navasardyanın “Çətin sual” verilişində söhbətinin mövzusu belədir.

Sual: Bu gün azərbaycanlılarla ermənilərin birgə yaşayışı  birmənalı qarşılanmır. Münasibətlərin normallaşmasına çağırışlar ilk dəfə deyil ki, səslənir və həm Ermənistanda, həm də Azərbaycanda qəbul olunmur. Eyni zamanda, ermənilərlə türklər arasında münasibətlərin normallaşması istiqamətində danışıqlar aparılır, hətta konkret addımlar atılır. Azərbaycanlılarla ermənilər arasında da oxşar proses mümkündürmü? Bunun üçün nə etmək lazımdır? Bu, nə dərəcədə realdır?

Cavab: Türkiyə-Ermənistan və Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində birbaşa paralellər aparmaq çətindir, əsasən də indi.  Çünki burada əsas iki fərqli vəziyyət var. Uzun illərdir ki, ermənilər Türkiyənin bir hissəsində (İstanbulda) yaşayırlar və ümumiyyətlə, türk cəmiyyəti sisteminə daxil olan icma şəklində mədəniyyət-dil eyniliyi saxlanılmaqla yaşayış formasını tapıblar.

Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində belə bir bəkqraund yoxdur. 80-ci illərin sonlarından biz faktiki olaraq elə bir vəziyyətdəyik ki, burada şəxsi ləyaqət hissi, azərbaycanlıların və ermənilərin hüquqlarına əməl olunması nəzərə alınmaqla hər hansı birgə yaşayış müşahidə edilmir. Yəni, erməni silahlı qüvvələrinin nəzarətinə keçən ərazilər azərbaycanlılardan təmizlənib və ya əksinə.

Təbii ki, belə bir 30 illik təcrübə münaqişənin nizamlanmasl üçün ciddi maneədir. Bu məsələ həll olunmadan sülh müqaviləsi haqqında danışmaq çox çətindir.

Sual: Biz Ermənistan Təhlükəsizlik Şurası rəhbərlərinin, sonra isə baş nazirin bəyanatlarını eşitdik ki, Ermənistan üçün Qarabağ ermənilərinin təhlükəsizliyinə təminat məsələsi vacibdir və bu, onların statusunu müəyyənləşdirəcək. Bu bəyanat erməni cəmiyyəti tərəfindən necə qarşılandı? Yəni, orada danışmağa başladılar ki, Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır. Erməni cəmiyyəti məsələnin bu cür qoyuluşu ilə razılaşırmı?

Cavab: Erməni cəmiyyətinin bu bəyanata birmənalı münasibəti barədə danışmaq çətindir.

Elə soydaşlarımız var ki, "Dağlıq Qarabağ"ın Azərbaycanın tərkibində olmasından, yaxud "Dağlıq Qarabağ" administrasiyasının Bakıya hər hansı şaquli tabeliyindən danışmağın yolverilməz olduğunu düşünürlər.

Cəmiyyətin bir hissəsi hesab edir ki, danışıqlar prosesində məsələnin aşağıdakı kimi qoyuluşundan çıxış etmək olar – öncə "Dağlıq Qarabağ"da ermənilər üçün hansı yaşayış modellərinin ola biləcəyi müzakirə olunmalıdır (əgər orada Azərbaycanın suverenliyi bərpa olunarsa) və bundan asılı olaraq status (status çox fərqli ola bilər) haqda danışmaq olar.

Sual: Bakının hansı addımları erməni tərəfin nikbinliyini artırardı?

Cavab: Konkret həll yolları təklif edilmir və müzakirə olunmur. Çünki Azərbaycan Paşinyanın təklif etdiyi formulla razılaşmadı. Amma Ermənistanın ekspert cameəsində müxtəlif variantlar nəzərdən keçirilirdi. Bu, əldə olunan razılaşmalara zəmanət verəcək beynəlxalq institutların müvəqqəti iştirakıdır. Bu, həm də özünü idarəetmə forması ola bilər ki, bu da modelin əsasını təşkil edir...