BP Exploration və SOCAR Aralda karbohidrogen axtarmağı qərara alıblar

Sənəd Aral dənizi akvatoriyasının və Ustyurt regionunun Özbəkistan hissəsində Sam-Kosbulak və Bayterek investisiya bloklarında geoloji kəşfiyyatı nəzərdə tutur.

Bundan öncə BP və SOCAR nümayəndələri ASTNA ilə söhbət zamanı Özbəkistanda karbohidrogen hasilatı imkanları barədə fikirlərə ciddi yanaşmırdılar və mayın 16-da geoloji kəşfiyyat barədə sazişin imzalanması hələ o demək deyil ki, Özbəkistan tərəfinin təklif etdiyi investisiya bloklarında kommersiya baxımından cəlbedici ehtiyatlar aşkar ediləcək.

Bundan əvvəl müxtəlif neft şirkətlərinin Özbəkistanda apardıqları araşdırmalar göstərib ki, ölkədə çoxlu qaz var, ancaq neft çox azdır. 2018-ci ildə Özbəkistanda neft hasilatı 2017-ci illə müqayisədə 8,2% enərək 746,4 min ton olub, təbii qaz isə 6,1% artaraq 59,842 milyard kubmetr təşkil edib.

Gözlənilirdi ki, 2018-ci ildə Özbəkistanda geoloji kəşfiyyatın fəallaşması, həmçinin yeni yataqların işlənməsi, o cümlədən xarici şirkətlərin iştirakı ilə işlənməsi hesabına qaz hasilatı 61-66 milyard kubmetr təşkil edəcək.

"Özbəkneft" SC-nin (özündə 200-dən çox şirkət, 20 birgə müəssisə, 6 səhmdar cəmiyyət və digər təşkilatları birləşdirir) gücü ildə 70 milyard kubmetr təbii qaz hasilatını və 8 milyon ton maye karbohidrogen hasilatını təmin etməyə imkan verir. Lakin ehtiyatların tükənməsi və texnoloji itkilər səbəbindən son 15 ildə Özbəkistanda karbohidrogen istehsalı mühüm şəkildə azalıb, yeni yataqlar olmasa yaxın 10-15 il ərzində iki dəfə azala bilər.

ÖYRƏNİLƏN SAHƏLƏR

Xatırladaq ki, "Özbəknefteqaz", BP və SOCAR ötən ilin mayında iki memorandum imzalayıblar. Sənəd Özbəkistanın investisiya bloklarında geoloji kəşfiyyat işlərinin birgə aparılmasına, həmçinin yataqların işlənməsinə yönəlib. Bundan əlavə, öncə "Özbəknefteqaz" Azərbaycan şirkəti ilə strateji tərəfdaşlıq haqqında saziş imzalayıb. Saziş özbək mütəxəssislərin SOCAR-da hazırlanmasını, həmçinin "Özbəknefteqaz"ın Azərbaycan şelfində layihələrdə iştirakını nəzərdə tutur.

"Özbəknefteqaz"da əmindirlər ki, Azərbaycan və Britaniya şirkətlərinin cəlb edilməsi karbohidrogen xammalının axtarışının və hasilatının effektivliyinin artırılması üçün qabaqcıl xarici texnologiyanın və metodların tətbiqinə imkan verəcək, həmçinin yeni yataqların açılışına və yerli mütəxəssislərin ixtisasının artırılmasına yardım edəcək.

Qeyd edək ki, Üstyurt platosu 2 ölkənin ərazisində yerləşir: Qazaxıstan - qərb hissəsi və Özbəkistan - şərq hissəsi.

Seysmik və dərin qazmanın tətbiqi ilə Üstyurtun Özbəkistan hissəsinin neft və qaz üzrə geoloji öyrənilməsinə 1950-ci illərin sonunda (SSRİ dönəmində) başlanılmışdı, 7 qaz kondensat yatağı açılmışdı.

Özbək geoloqların optimist proqnozlarına görə, Üstyurtda proqnozlaşdırılan (çıxarılan) karbohidrogen resursu 970 mln. ton neft ekvivalenti təşkil edir, pessimist proqnozlara görə isə 120 mlrd. kub metr qaz və 7 mln. tona yaxın neft təşkil edir.

Rusiyanın "Qazprom" şirkəti Aralda "Şahpaxtı", "Aqıin", "Akçalak", "Urqin" (qərb hissəsi), "Kuanış", "Aktumsuk" və "Nasambek" investisiya bloklarında iş aparıb, lakin Sam və Kosbulak zonalarını, Üstyurtun Özbəkistan hissəsinin şimalında "Aktumsuk" yüksəklik sisteminin şimal hissəsini və orta hissədə Mərkəzi Üstyurt yüksəkliyi zonasını öyrənməyib.

Qəbul edilib ki, "Aktumsuk" sistemi və Mərkəzi Üstyurt yüksəkliyi karbohidrogen yataqlarının axtarışı üçün mühüm maraq kəsb etmir.

Özbəkistan hökuməti karbohidrogenlərin artması baxımından Üstyurta böyük ümid bəsləyir. Lakin müstəqil ekspertlərin fikrincə, Özbəkistanda "ən çox çörəkli yerlər" artıq "Qazprom"dadır.

BP və SOCAR-a düşən Sam-Kosbulak və Bayterek blokları geoloji nöqteyi- nəzərdən mürəkkəbdir və çox az öyrənilib. İstisna deyil ki, həmin bloklarda geoloji kəşfiyyatın aparılması qərarının arxasında daha çox siyasət durur, nəinki iqtisadiyyat.

Özbəkistan MDB məkanında ən böyük türkdilli ölkələrdən biridir və digər belə ölkələrlə münasibətləri inkişaf etdirir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun yaradılmasının təşəbbüsçüsü olan Azərbaycan bu istiqamətdə Özbəkistandan yük cəlb edir.

Son vaxtlar Azərbaycan ipəkçiliyin, pambıqçılığın, xalçaçılığın inkisafı, elektrotexnika istehsalı ilə bağlı Özbəkistanın təcrübəsi ilə maraqlanır. 2018-ci ildə Azərbaycanla Özbəkistan arasında əmtəə dövriyyəsi 50%, ancaq pul ifadəsində isə cəmi $44 mln. təşkil edib. Hər iki dövlətin rəhbərləri yarım milyard, hətta milyard dollarlıq potensial səviyyə barədə danışıblar, lakin bu, uzaq perspektivdir.

Özbəkistanda Azərbaycan investisiyalarının iştirakı ilə 80-dən çox müəssisə, o cümlədən 70-dən çox birgə müəssisə fəaliyyət göstərir. Onlar ticarət, maşınqayırma, metal emalı, maliyyə, energetika, xidmət, yeyinti və yüngül sənaye sahələrində fəaliyyət göstərirlər.

Azərbaycanda "Uzbekistonhovayullari" milli aviaşirkətin nümayəndəliyi, "Uzavtoprom" şirkəti (Özbəkistanda "Ravon" brendi altında aparıcı minik avtomobili istehsalçısı), həmçinin yüksək keyfiyyətli və rəqabət qabiliyyətli elektrotexnika məhsullarının istehsalı üzrə ixtisaslaşan "Artel" şirkəti fəaliyyət göstərir.

Azərbaycanda Özbəkistan Ticarət Evinin açılışı məsələsi müzakirə olunur. Özbəkistan Azərbaycanı 17 azad iqtisadi zonanın, həmçinin 47 sənaye zonasının yaradılması üzrə layihələrə çağırır. Kənd təsərrüfatı, tikinti, İKT, ərzaq sahələrində perspektivlər var.

Enerji resurslarına gəlincə, iri qaz istehsalçısı kimi Özbəkistan Transxəzər qaz kəmərinin Xəzər vasitəsilə reallaşmasına maraq göstərə bilərdi, lakin Aİ-nin lobbiləşdirdiyi bu layihə hələlik onu qeyri-rentabelli sayan dünya neft şirkətləri tərəfindən real dəstək almır.