ABŞ prezidentinin Avropa gəncliyinə müraciəti

(Barak Obamanın martın 26-da Brüsseldəki çıxışı)

Əlahəzrət cənab baş nazir və Belçika xalqı – Amerika xalqı adından dostluğunuza görə minnətdarlığımı bildirirəm. Biz ayrılmaz müttəfiqlər kimi bərabərik və mən qonaqpərvərliyinizə görə sizə təşəkkür edirəm. Etiraf edim ki, şokoladı və pivəsi ilə məşhur olan ölkəni sevmək asandır (gülüş).

Avropa İttifaqı liderləri və yüksək vəzifəli şəxsləri; NATO nümayəndələri; hörmətli qonaqlar: Biz Avropa və ABŞ-ın, nəsillər boyunca işləyib hazırladığımız beynəlxalq nizam-intizamın sınaqdan keçdiyi bir anda burada görüşürük.

Bəşər tarixi boyunca cəmiyyətlər özünü necə təşkil etməli, şəxsiyyət və dövlət arasında münasibətləri necə qurmalı, dövlətlər arasında qaçılmaz münaqişələri həll etmək üçün ən yaxşı vasitəni necə tapmalı kimi fundamental məsələləri həll edirdilər. Burada, Avropada bu məsələlər yüzillər ərzində müharibələr və maarifləndirmə, repressiyalar və inqilablar vasitəsilə baş verib. Bu hal konkret ideallar yığımı baş verənə qədər, bizim hər birimizin vicdan və azad iradə vasitəsilə seçdiyi həyatı yaşamaq hüququmuz olduğu qənaəti yaranana qədər davam edib. Hakimiyyətin və qanunların bu anlayışı müdafiə etməli olduğuna inam yaranana qədər və son nəticədə bu ideyalar okeanın o biri tərəfində müstəmləkəçilərə ilham verdi və onlar bütün bunları təsis sənədlərinə yazdılar, Amerikada bu gün də onlar rəhbər tutulur, çünki bütün insanlar bərabər yaradılıb.

Bu ideallar burada, Avropada və bütün dünyada da var idi. Bu ideallara çox vaxt hakimiyyətə köhnə, daha ənənəvi baxış təhlükə yaradır. Bu alternativ baxış adi kişilərin və qadınların öz işlərini idarə etmək üçün çox kiçik olduqlarını, qayda-qanunun və irəliləyişin yalnız insanların qüdrətli dövlət naminə öz hüquqlarından imtina etdikləri halda mümkün olacağını iddia edir.

Çox vaxt bu yanaşma bu və ya digər irqin, inancın və ya etnik mənsubiyyətin mahiyyətinə görə digərlərindən üstün olmasına və fərdi kimliyin “bizimkilər”ə və “onlar”a qarşı olaraq müəyyən edilməli olduğuna əsaslanır.

XX əsrdə Avropa tarixi bu iki ideya komplektinin həm ölkələr daxili, həm də ölkələrarası daimi qarşıdurmasından ibarət idi. Sənaye və texnologiyaların inkişafı fikir ayrılıqlarımızı dinc yolla həll etmək qabiliyyətimizi üstələyirdi. Hətta ən sivil cəmiyyətlər arasında biz barbarlıq görmüşük.

Bu gün səhər Flandriyada mənə xalqlar arası müharibənin nəsilləri Birinci Dünya Müharibəsi səngərlərində ölümə sürükləndiklərini xatırlatdılar. Bundan cəmi iyirmi il sonra ifrat millətçilik bu qitəni yeni müharibəyə sürüklədi. Böyük şəhərlər viranəyə çevrildi, on milyonlarla insan öldürüldü, o cümlədən Xolokost zamanı insanlar həlak oldular.

Məhz bu faciəvi tarixə cavab olaraq II Dünya Müharibəsindən sonrakı dövrdə Amerika Avropa ilə birgə keçmişin qaranlıq qüvvələrinə qarşı, dünyanın yeni memarlığını qurmaq üçün birləşdi. Fəhlələr və mühəndislər Marşall planına həyat verdi, NATO yarandı. Atlantika vasitəsilə bizim demokratiyaya, şəxsiyyət hüquqlarına, millətlərin ticarət və açıq bazarlar hesabına öz vətəndaşlarının maraqlarını təmin edə biləcəyinə inama, sosial müdafiəyə və müxtəlif konfessiya və ənənələrə hörmətə əsaslanan ümumi baxışımız formalaşdı.

Onillər ərzində bu baxış dəmir pərdənin o biri tərəfindəki həyatla kəskin ziddiyyət təşkil etdi. Onillər boyunca mübarizə getdi. Son nəticədə yarışda tanklar və ya raketlərlə deyil, macarların qəlblərini riqqətə gətriən, polyakları inqilaba sövq edən, Çexiyada bir güllə belə atmadan məxməri inqilabı gəyata keçirən, Şərqi Berlinlilərin səhədçiləri yararaq keçən və bu divarları dağıtmağ aparan ideallarımızla qələbə qazanıldı.

Bəşəriyyətin inkişaf tarixi Avropa ilə məhdudlaşmır. Bizim ideallarımız bütün dünyada hərəkatlara təkan verib. II Dünya Müharibəsindən sonra Afrika və Hindistan əsillilər müstəqilliyi təmin etmək üçün müstəmləkə əsarətindən qurtuldular.ABŞ-da vətəndaşlar seqreqasiyaya son qoyaraq vətəndaş hüquqlarını təmin ediblər.

Bu gün auditoriyadakı gənclər münaqişələrin az, tərəqqinin və azadlığın bəşər tarixinin istənilən dövrünə nisbətən daha çox olduğu yerlərdə və dövrdə dünyaya gəliblər. Amma bu, insanların mənfi impulslarının yox olması demək deyil. Hətta burada, Avropanın mərkəzində belə Balkanlarda etnik təmizləmə gördük ki, bu bizi sarsıtdı.

Texnologiyalar ticarət, innovasiya, mədəniyyət sahəsində qarşılıqlı anlaşma üçün böyük imkanlar yaratsa da, bu, həmçinin terrorçulara böyük miqyasda qətllər törətməyə imkan verdi. Sektant müharibəsi və etnik münaqişələr bütün dünyada minlərlə həyata son qoymaqda davam edir. Hələ üstəlik, biz bəzilərinin, böyük ölkələrin xuliqanlıq edə və kiçikləri əzə biləcəyinə inamı ilə qarşılaşırıq.

Bu gün Ukraynada Rusiya rəhbərliyinin təhlükəyə atdığı gerçək cəmi bir neçə həftə əvvəl aydın görünən həqiqəti – XXI əsrdə Avropa sərhədlərinin güclə dəyişdirilə bilməyəcəyi, beynəlxalq hüquq məsələlərini, insanların və xalqların gələcəkləri haqda öz qərarlarını qəbul edə biləcəyini şübhə altına aldı.

Biz dar maraqlarımız haqqında düşünsəydik, vicdansızlıq etsəydik, başqa tərəfə baxa bilərdik. Çünki biz Ukraynadan uzağıq. Bizim xalqımız və vətənimiz Krımın ələ keçirilməsindən birbaşa təhlükə hiss etmir, bizim sərhədlərimizin isə Rusiyaya birləşdirilmək təhlükəsi yoxdur. Amma bu biganəlik bu qitənin qəbirstanlarında yazılmış dərslərə məhəl qoymamaq olardı. Bu, təkcə Avropada deyil, Asiyada və Amerikada, Afrikada və Yaxın Şərqdə də geriyə qayıtmaq üçün köhnə üsullara əl atmağa imkan vermək deməkdir.

Öz gələcəklərini çürümüş korrupsioner hökumətlə bağlamamağı qərara alan Ukrayna gənclərinə baxın. Maydanda həlak olanların portretlərinə baxın. Ukrayna bayrağına bükülmüş tələbəyə baxın. “Burada olan insanların ləyaqətli olmasını istəyirəm” deyə andına qulaq verin.

Biz heç vaxt bu insanlarla qarşılaşmamışıq, amma onları tanıyırıq. Onların səsi insan ləyaqətinə çağırışdır, o, Avropa küçələrində və meydanlarında eşidilib. Onların səsi həmin anda öz ləyaqəti uğrunda mübarizə aparan bütün dünyanın səsidir. Bütün ukraynalılar insanlara xidmət etməyən, onlardan oğurlayan hökuməti rədd etdilər. Onlar bizim bu gün burada olmağımıza imkan verən ideallara can atırlar.

Yəqin ki, bizim heç birimiz yaxın günlərin Ukraynaya nə gitərəcəyini bilə bilməz, amma mən əminəm ki, son nəticədə insan ləyaqətinin və fərdi hüquqların və qanunun aliliyinin səsi olan bu səslər  qalib gələcək

Bəli, biz demokratiyaya inanırıq – azad və ədalətli seçkilərə, müstəqil məhkəmə orqanlarına, vətəndaş cəmiyyətinə və insanların öz seçimini edə bilməsi üçün senzurasız informasiyaya inanırıq. Bəli, biz azad bazarlara, innovasiyalara və sahibkarlara əsaslanan açıq iqtisadiyyata inanırıq. Bu, bizi gücləndirir.

Bizim gücümüz həm də bizim BMT və İnsan Hüquqları Bəyannaməsində xalqların və insanların hüquqlarını müdafiə edən beynəlxalq sistemə hörmətimizdə əksini tapır.

Amma biz həmçinin bilirik ki, bu qaydalar özbaşına deyil, onlar insanlardan və xalqların xoş məramından asılıdır. Məhz buna görə Rusiyanın beynəlxalq hüququ pozması - Ukraynanın suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə zərbəsi pislənməlidir. Ona görə yox ki, biz Rusiyanı alçaltmaq istəyirik, ona görə ki, Avropa və dünya üçün böyük əhəmiyyəti olan prinsiplər ucaldılmalıdır.

Son bir neçə gün ərzində ABŞ, Avropa və bütün dünyada tərəfdaşlarımız bu idealların müdafiəsi və Ukrayna xalqına dəstək üçün birləşib. Biz Rusiyanın Ukraynaya soxulmasını birlikdə pisləyərək, Krım referendumunun qanuniliyini rədd etdik.

Biz birlikdə Rusiyanı siyasi cəhətdən təcrid etdik, onun G8-də üzvlüyünü dayandırdıq və ikitərəfli əlaqələri zəiflətdik. Biz birlikdə Rusiyaya təsir edəcək sanksiyalar vasitəsilə əlavə xərclərə getdik.

Və Rusiya rəhbərliyi hazırki mövqeyində qalarsa, biz birlikdə təcridin dərinləşməsinə, sanksiyaların genişlənməsinə nail olacağıq.

ABŞ və müttəfiqlərimiz Ukrayna hökumətini dəstəkləməkdə davam edəcək. Biz birlikdə Ukrayna iqtisadiyyatını sabitləşdirmək üçün böyük köməklik göstərəcəyik.

Amma düşünməyin ki, ABŞ və Avropa Ukrayna üzərində nəzarətdə maraqlıdır. Biz oraya qoşun göndərməyəcəyik.

Bizim istədiyimiz Ukrayna xalqının dünyadakı bütün digər azad insanlar kimi öz taleyini özünün həll etməsidir.

Bu, növbəti soyuq müharibə deyil. SSRİ-dən fərqli olaraq, Rusiya millətlər blokuna rəhbərlik etmir. ABŞ və NATO Rusiya ilə münaqişəyə can atmır.

60 il ərzində biz NATO ilə birlikdə başqalarının ərazilərini tələb etməmişik. Biz 5-ci maddədə əksini tapmış öhdəliyimizi yerinə yetirəcəyik – müttəfiqlərimizin suverenliyini və ərazi bütövlüyünü müdafiə edəcəyik. Bunda biz heç vaxt tərəddüd etməyəcəyik.

Bu gün NATO təyyarələri Baltika səmalarında patrul çəkir, biz Polşada iştirakımızı gücləndirdik. Və biz daha çox şey etməyə hazırıq. Hər bir NATO üzvü fəallaşmalı və öz yükünü daşımalı, kollektiv müdafiəmizə investisiya üçün siyasi iradə nümayiş etdirməlidir.

Ukrayna NATO üzvü deyil, xüsusən Rusiya ilə mürəkkəb münasibətləri ilə əlaqədar. Rusiya Krımı tərk edəcəkmi və ya gərginliyin artmasından imtina edəcəkmi, amma zamanla rus xalqı başa düşəcək ki, kobud güc hesabına təhlükəsizliyə, tərəqqiyə nail ola bilməz.

Məhz buna görə, bütün bu böhran boyunca biz Rusiyaya güclü təzyiqimizi birləşdirəcəyik.

Hesab edirəm ki, Ukrayna və Rusiya üçün sabit sülh gərginliyin aradan qaldırılması Rusiya və Ukrayna hökuməti və beynəlxalq ictimaiyyət arasında birbaşa dialoqla, bütün Ukraynalıların Konstitusiya islahatları hüquqlarına zəmanət verilməsilə, habelə bu ilin yazında azad və ədalətli seçkilər vasitəsilə gələcək.

İndiyədək Rusiya Krımı ələ keçirərək, Ukrayna sərhədləri boyunca böyük qüvvələr cəmləşdirərək diplomatik addımlara müqavimət göstərir. Rusiya bu hərəkətlərini öz sərhədlərində problemlərin qarşısını almaq və Ukraynadakı etnik rusları müdafiə etmək cəhdi kimi əsaslandırır.

Bunun heç bir sübutu yoxdur və heç vaxt Ukraynada etnik ruslara qarşı sistemli zorakılıq olmayıb.

Bundan başqa, bütün dünyada bir çox ölkələr analoji məsələlərlə qarşılaşır. Bu, çətin məsələlərdir və məhz buna görə onlar konstitusiya yolu və beynəlxalq qanunlarla aradan qaldırılmalıdır, odur ki, əhalinin əksəriyyəti azlığı əzə bilməz və böyük ölkələr kiçik ölkələri qorxuda bilməz.

Rusiya liderləri öz hərəkətlərini müdafiə edərkən həm də Kosovo presedentinə - Qərbin kiçik ölkənin işlərinə müdaxiləsi nümunəsi kimi istinad edirdilər. Amma NATO Kosovo əhalisinin uzun illər boyunca sistemli şəkildə amansızca qətlə yetirilməsindən sonra müdaxilə edib. Və Kosova Serbiyadan beynəlxalq hüquq çərçivəsində, BMT və Kosovonun qonşular ilə sıx əməkdaşlıq əsasında keçirilən referendumdan sonra ayrılıb. Bunların heç biri Krıma yaxın belə olmayıb.

Rusiya həmçinin Amerikanın İraqa daxil olmaq qərarına istinad edir. Həqiqət budur ki, İraqda müharibə dünyada olduğu kimi, ABŞ-da da qaynar müzakirələrin predmeti olub. Mən bu müzakirədə iştirak etmişəm və hərbi intervensiyaya qarşı idim.

Amma İraqda belə Amerika beynəlxalq sistem çərçivəsində işləməyə çalışırdı. Biz İraq ərazisini ilhaq etməmişik. Biz onların resurslarını öz mənfəətimiz üçün ələ keçirməmişik. Bunun əvəzinə biz müharibəyə son qoyduq və İraqı onun xalqına verdik və suveren İraq dövləti öz gələcəyi haqqında qərarı özü qəbul edir.

Əlbəttə, biz ABŞ və Avropanın dünyada nəyin doğru, nəyin yanlış olduğunu müəyyən etməkdə yeganə arbitrlər olduğunu iddia etmirik. Amma biz tənqidi və qlobal liderlikdən irəli gələn öhdəlikləri alqışlamaqla fərqlənirik.

Ümid edirik ki, Şərqdə və Cənubda xalqlar dünya səhnəsində daha böyük rol oynamağa hazırdırlar, biz hesab edirik ki, bu, yaxşıdır. Bu, bizi gücləndirən müxtəlifliyi əks etdirir.

Beləliklə, bizim yanaşmamız Rusiyanın Amerikanın Ukrayna daxilində faşistlərlə əlbir olaraq ruslara qarşı çıxdığı haqqında arqumentləri ilə kəskin ziddiyyət təşkil edir. Amerika və Avropa Rusiyanın güclü və məsuliyyətli olmasında maraqlıdır. Biz istəyirik ki, rus xalqı təhlükəsizlik və tərəqqi içində yaşasın, amma bu, o demək deyil ki, Rusiya öz qonşuları ilə istədiyi kimi rəftar edə bilər.

Maydanı nümayişçilərlə dolduran Amerika deyil – onlar ukraynalılar idi. Tunis və Liviya vətəndaşlarını ayağa qalxmağa məcbur edən xarici qüvvələr deyildi – onlar bunu müstəqil şəkildə etdilər.

ABŞ və Avropa ölkələrinin əksəriyyətinin öz problemləri kifayət qədər çoxdur ki, başqalarının işlərinin qeydinə qalsınlar və həmişə dünyada baş verənlərin onları narahat etmədiyini deyən səslər var.

Amma biz heç vaxt unutmamalıyıq ki, azadlıq uğrunda mübarizənin varisləriyik. Bizim demokratiyamız, bizim fərdi imkanlarımız yalnız ona görə var ki, bizdən əvvəlkilərin ideallarımızın yalnız başqa xalqların uğurlarında mənfəət axtarmadığımız üçün mövcud olduğunu etiraf etməyə müdrikliyi və cəsarəti çatıb.

Ukraynada vəziyyətin, dünyanın bir çox ölkələrində böhranların sadə cavabı və hərbi həlli yoxdur. Amma biz ideallarımıza, beynəlxalq nizam-intizamımıza olan təhlükələrə cavab verməliyik.

Siz, Avropalı gənclər tarixin gedişatına kömək edə bilərsiniz. Bunun sizin öz azadlığınızdan, öz rifahınızdan, etnik məsuliyyətinizdən və ya hətta ölkənizdən asılı olacağını düşünmürəm. Bu barədə prezident, Keniyalı oğlu, babası britaniyalılar üçün aşbaz olan və vaxtilə müstəmləkəçilikdən gizlənərək İndoneziyada yaşayan bir insan kimi danışıram.

Biz ideallarımızın bizi geriyə - münaqişələrə və korrupsiyaya doğru çəkən qüvvələr tərəfindən qəbul edilməyə bilər.

Avropa və Amerika bir suala cavab verməlidir – özümüzdən sonra necə bir dünya qoyacağıq? Hesab edirəm ki, prinsiplərimizə sadiq olsaq və əqidəmizi cəsarətlə qorumağa hazırıqsa, son nəticədə qorxuya qalib gələcəyik və ənənələr üzərində qələbə qazanmaq üçün azadlıq uğrunda mübarizə davam edəcək. -0-