Qaret Cenkins: Azərbaycan üçün İŞİD riski böyük deyil

(Cons Hopkins Universitetinin (ABŞ) Türkiyə üzrə ixtisaslaşan eksperti Qaret Cenkins Turan-a müsahibəsində “İŞİD” ətrafındakı vəziyyəti şərh edib).

Sual: Bu gün demək olar ki, bütün dünya İslam Dövləti qruplaşmasının ekstremistlərinin yaratdığı təhlükədən danışır. Bu təhlükə nə dərəcədə böyükdür?

Cavab: “İslam Dövləti”nin həm region üçün, həm də onun hüdudlarını çox-çox aşan ciddi bir təhlükə olduğundan kiminsə şübhəsi olduğunu düşünmürəm. Amansızlıq, fanatiklik və təqsirsiz insanların vəcdlə qətlə yetirilməsi nöqteyi nəzərdən İD istənilən siyasi əqidələrə aid bütün digər terror qruplaşmalarını geridə qoyur.

Sual: Türkiyə İD probleminin həllinə fəal şəkildə cəlb edilmiş regional qüvvələrdən biridir. Rəsmi Ankara bu problem üzrə müttəfiqlərindən fərqli mövqe tutur. Bunu necə qiymətləndirirsiniz?

Cavab: Türkiyənin qarşısında duran əsas problemlərdən biri hökumətin – faktiki olaraq prezident Erdoğanı və baş nazir Davutoğlunu nəzərdə tuturam – dünyaya öz ideoloji prizmasından baxır, bu isə o deməkdir ki, onlar əslində olanları deyil, görmək istədiklərini görürlər. Ən yaxşı halda, bu, qəsdən sadəlövhlüyə, ən pis halda isə soyuq mülahizələrə və ikili standartlara gətirib çıxarır.

Ankaranın prioriteti, hökumətin iddia etdiyi kimi, humanitar düşüncələr deyil, Əsəddən xilas olmaq istəyidir və buna görə bu vəzifəyə zidd olan istənilən niyyətlərə qarşı çıxır.

Zənnimcə, Türkiyə hökumətinin İslam Dövlətinin ya ümumiyyətlə Türkiyə üçün təhlükəli olmadığı, ya da, belə bir təhlükə olsa belə, PKK təhlükəsindən daha az olduğu haqqında fikirləri də sadəlövhdür.

Düşünürəm ki, İslam Dövlətinin ekstremistləri bu ilin iyununda Mosulda Türkiyə konsulluğunu ələ keçirərək, 49 nəfəri əsir götürdükdə, onlar sözün əsl mənasında təəccüblənmişdilər. Hadisədən bir gün əvvəl o vaxt xarici işlər naziri olan Davutoğlu Tvitterdə məşhur bir bəyanat verdi ki, Türkiyə konsulluq əməkdaşlarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün əlindən gələni edib.

Əslində İslam dövləti Türkiyə üçün ciddi təhlükədir.

Ankaranın İslam Dövlətinə qarşı siyasəti artıq çox sayda problem toxumu əkib ki, onlar hələ uzun illər boyuncz Türkiyəni təqib edəcək. Onlardan biri Türk gənclərinin radikallaşmasıdır. İslam Dövlətinin tərəfdarlarına cəzasız şəkildə təbliğat aparmağa və həmfikirlərini öz sıralarına qəbul etməyə icazə verilib. Əlbəttə ki, bu gənclər əhalinin cüzi hissəsini təşkil edir, amma ekstremistlər cəmiyyətə ziyan vura bilərlər.

Bundan başqa, Türkiyə hakimiyyətinin siyasəti kürd milliyyətçilərinin daha çox uzaqlaşdırılmasına gətirib çıxarır. Bəzi peşmərgə qüvvələrinin Kobaniyə keçməsinə icazə verilməsi haqqında kifayət qədər şübhəli razılıq Ankaranın Suriyada kürd mülkilərinin İslam Dövləti tərəfindən qırılması üçün şərait yaratmağa hazır olduğu haqqında təəssüratları dəyişdirməyib.

Və əlbəttə ki, qətllərə əlavə olaraq, İslam Dövləti həmçinin onun üzvlərinin qadınları və qızları zorladıqları və kölə kimi satdıqları ilə lovğalana bilər. Kürd milliyyətçiləri nöqteyi-nəzərdən Ankaranın Qəzzədə israillilər tərəfindən qətlə yetirilən fələstinlilərin hüquqlarını fəal şəkildə müdafiə etməsi və bununla belə, Türkiyənin sərhəddində kürdlərin taleyinə açıq-aşkar biganəlik nümayiş etdirməsi hallarını müqayisə etməmək çətin məsələdir.

Sual: Yeri gəlmişkən, kürd milliyyətçiləri elə deyirlər ki, Türkiyənin İD ilə bağlı siyasəti ilə, demək olar ki, açıq-aşkar Suriyada mümkün qədər çox kürdün məhv edilməsində maraqlı olduğunu nümayiş etdirir...

Cavab: Ankaranın kürd milli hərəkatının fiziki məhvindən çox onun zəiflədilməsini istədiyini demək daha dəqiq olardı. Buna baxmayaraq, insan həyatlarına qarşı biganəliyinə baxmayaraq, mən hakimiyyətə soyqırım xüsusiyyətlərini aid etməzdim. Lakin kürd milliyyətçilərinin əksəriyyəti Türkiyəni belə dərk edir və bu dərrakə - obyektivliyindən asılı olmayaraq – nəticə verir. Son nəticədə baş verənlərdən asılı olmayaraq, türklər və kürdlər dünya ilə fikir ayrılıqlarını danışıqlar yolu ilə tənzimləməlidirlər. Bu, lazımi səviyyədə qarşılıqlı etimad və digər tərəfin istənilən razılığa riayət edəcəyindən əminlik tələb edir. Hazırda belə bir etimad yoxdur.

Sual: Türkiyə və ABŞ İD tərəfindən təhlükənin neytrallaşmasına qarşılıqlı təsir göstərilməsi üzrə sadə olmayan danışıqlar aparır. Bu danışıqlarda əngəl nədir?

Cavab: ABŞ İslam Dövlətinə qarşı hərbi əməliyyatları əxlaq tələbi kimi görür.

Bununla belə, Türkiyə hökuməti müdaxilə etmək istəmir. O, ABŞ-a kəşfiyyat məlumatları toplamağa imkan verib və başa düşdüyü qədər, Amerika pilotsuz təyyarələrinin Türkiyədən uçuşuna da icazə verilib.

Amma Ankara hərbi kampaniyada fəal rol oynamaqdan və ya koalisiya təyyarələri üçün öz aviabazalarını açmaqdan imtina edir.

Sual: Türkiyənin Amerika hərbiçilərinin Suriyaya daxil olması üçün öz ərazisindən istifadəyə icazə verəcəyindən əminlik varmı?

Cavab: Xeyir, mən əmin deyiləm. Problemlərdən biri odur ki, Erdoğan böyük səlahiyyətləri əlində cəmləşdirib və nə edəcəyini təxmin etmək çox çətindir. Erdoğan bəzən bir şey deyir, bir neçə gün sonra isə tamamilə başqa bir şey.

Əminəm ki, Türkiyə son nəticədə İslam Dövlətinə qarşı koalisiyaya qoşulacaq, bu, onun siyasətinin digər ölkələrlə və təkcə NATO üzrə müttəfiqləri ilə deyil, həm də digər müsəlman ölkələri ilə münasibətlərinə vurduğu ziyanı azaldacaq.

Sual: Azərbaycan Suriya ilə ortaq sərhədi olmasa da, İD ekstremistləri artıq Qafqaza keçmək hədəsi səsləndiriblər. Bu təhdidi ciddiyə almaq olarmı?

Cavab: Düşünmürəm ki, İslam Dövləti Azərbaycan üçün bilavasitə təhlükə təşkil edir. İslam Dövləti diqqətini Suriya və İraqa cəmləşdirib. Və belə bir ümid var ki, qruplaşma diqqətini digər ölkələrə yönəltməzdən əvvəl ciddi şəkildə zəifləyəcək. Bundan başqa, Azərbaycan cəmiyyətinin mahiyyəti İslam Dövləti üçün respublikada möhkəm mövqe qurulmasını çox problemli edir. Həm də Qafqazda, daha dəqiq isə onun Şimal hissəsində bu mənada daha yüksək riskə məruz qalacaq digər yerlər var.

Bu o demək deyil ki, ümumiyyətlə heç bir təhlükə yoxdur. Düşünürəm ki, İslam Dövləti Yaxın Şərqdə, Avropada və Qafqazda daha çox sayda ölkə üçün təhlükə yaradır. Amma zənnimcə, Azərbaycan üçün risk bir çox digər ölkədən daha azdır.

Söhbət etdi: L.Hüseynzadə