Türkiyənin mövqeyi gücləndi

Görünür, Rusiya dövlət başçısı özünü arxayın hiss etdi ki, Tehranda İranın dövlət başıçısyla birləşərək Tayyip Erdoğanı sıxışdıra biləcəyini düşündü. Ancaq Ukrayna ilə girdiyi müharibə Rusiya dövlət başçısının kompasının o qədər çaşmasına səbəb olub ki, çox yaxşı tanıdığı Erdoğana 2018-ci ildən bəri Soçidə, Moskvada, Tehranda göstərdiyi təzyiqlərin boş çıxdığını da unutdu. Suriya məsələsində Tehran bu dəfə topa daha kəskin şəkildə girdi (Vladimir Putinin Azərbaycan dövlət başçısından Türkiyəli həmkarına salam gətirməsini isə bir çox baxımdan analiz etmək mümkün olsa da bunu da onun çaşbaşlığına bağlamaq səhv olmayacaq).

Rusiyanın Ukraynaya hücumunu fürsət bilən İran uzun müddətdən bəri dəstəklədiyi Hizbullah terror təşkilatını və özünün xüsusi təyinatlılarını Suriyada sahəyə sürərək  Əsəd rejiminə Rusiyanın verdiyi qeydsiz-şərtsiz dəstəklə öz dəstəyini birləşdirəndə Türkiyənin sərhədin o tərəfində əməliyyat keçirməsinə mane olacağına inanmaqla qalmır, az qala özünü Suriyanın sahibi kimi aparır.

Türkiyə prezidenti Recep Tayyip Erdoğan Tehranda yenə və yenidən təmkinini qoruduğu kimi, Vladimir Putinə olan borcunu da verdi: 6 mart 2020-ci ildə Kremldə Erdoğanı qapının ağzında iki dəqiqədən çox gözlədən Rusiya dövlət başçısı Osmanlı İmperiyasından üzü bəri gələn Türk dövlət ənənəsinə uyğun şəkildə cavabını aldı.

Tehran görüşü Türkiyənin Rusiyaya gözü yumulu aşiq köşə yazarlarının iddia etdiyi kimi, ”Astana formatının inkişafı” deyildi. 2017-ci ilin fevralında onsuz da ölü doğulmuş bir prosesi necə inkişaf etdirmək olardı? Türkiyənin bəzi köşə yazarlarının zavallı durumunu görmək üçün bu cür şərhlərə göz atmaq kifayət edir.

Əslində Rusiya, İran və Türkiyə dövlət başçılarının Tehran görüşünə ən yaxşı Recep Tayyip Erdoğanın hazırlaşdığını deməyimiz lazımdır. Belə ki, Vladimir Putinin növbəti dəfə İdlibin cihadçı qruplardan təmizlənməsini  tələb edəcəyini, İbrahim Rəisinin isə Suriyanın şimali-şərq bölgəsinə nəzərdə tutulan əməliyyata qarşı çıxacağını Türkiyə əvvəlcədən düzgün hesablamışdı, ona görə cənab Erdoğanın bu məsələlərlə bağlı hücumları dəf etməsi çətin olmadı.

Digər tərəfdən, müşahidələr Türkiyə prezidentinin Tehrana təkcə müdafiə məqsədiylə yox həm də müdafiədən hücuma çıxmaq məqsədiylə getdiyini göstərir.

Oxuculara məlumdur ki, Türkiyənin Suriya ilə sərhədindəki Cilvegözü məntəqəsindən Skandinaviya ölkələrinin Suriyaya humanitar yardım göndərməsinə Rusiya BMT Təhlükəsizlik Şurasında veto qoydu-iyulun 1-dən Suriyanın şimal bölgələrinə Türkiyə ərazisindən humanitar yardımlar göndərilmir. Əslində Rusiya, BMT TŞ-də Skandinav ölkələrinin Suriyaya humanitar yardımını əngəlləməklə NATO ölkəsi ərazisindən Suriyaya açılan qapını bağlı tutur. Azərbaycana açılan yeganə sərhəd qapısından narahat olan da Rusiyadır, müttəfiq olduğu bir ölkəyə NATO-nun cənub qanadındakı sərhəd qapısının açıq qalmasını istəmir.

Yəni, öz məntiq və matematikasına görə “Türkiyəni iki istiqamətdən də sıxışdırdığını düşünən” Rusiya, əzəli və əbədi müttəfiqi Tehran rejimini daha da aktivləşdirərək nəinki Türkiyənin Suriyaya yeni hərbi əməliyyat təşkil etməsinə mane olmaq, oradakı varlığına son qoymağı da xəyal edərkən prezident Erdoğan əvvəlcədən çox yaxşı müəyyənləşdirilmiş hücum taktikasıyla o xəyalları suya düşürdü.

Türkiyəyə qayıtdıqdan sonra cənab Erdoğanın, Suriyanın şimal-şərq bölgəsindəki kürd separatçı-terrorçu qruplara dəstək verən ABŞ və prezident Bidenı açıq şəkildə günahlandırmasının əsas məqsədə heç bir təsiri yoxdur. Əsas məqsəd isə Suriya sahəsində Türkiyənin Rusiya+İran təhdidinə məruz qalması halında NATO-nun qeydsiz-şərtsiz şəkildə köməyə gələcək olmasıdır.

Tehran görüşündə Türkiyə prezidentinin cəsur davranışlarının əsas səbəblərindən biri budur:əgər Suriya sahəsində - İranlı və ya İransız - Rusiya ilə Türkiyənin üzbəüz qalmasından söhbət gedərsə, NATO-nun bu durumdan məmnun qalacağı proqnozlaşdırıla bilər. Ukraynadan sonra Suriyada ikinci bir münaqişəyə qatılması Rusiyanın qüvvələrini məcburən parçalayacaq; qatılmaması Suriyanın daha geniş ərazisinin Türkiyənin nəzarətinə keçməsi demək olacaq. İranın fikrindən Rusiyayı dəstəkləmək keçsə, Türkiyə ilə artıq barışmış varlı ərəb ölkələrinin İrana qarşı tutacağı mövqeyi indidən görmək çətin deyil. İsrailin ənənəvi möveyində isə hər hansı dəyişiklikdən söhbət gedə bilməz. Ona görə də Tehran görüşündə bəzi köklü məsələlərin öz həllini tapmaması Suriya torpaqlarında Rusiyanın Türkiyə ilə üzbəüz gəlməsini şərtləndirəcəksə, əslində bu, NATO-nun ürəkdən istəyəcəyi bir durum olacaq.

Ona görə Türkiyə prezidenti Recep Tayyip Erdoğanın Tehranda nümayiş etdirdiyi mövqe qısa dönəm üçün də, orta dönəm üçün də, uzun dönəm üçün də Ankaranın əlini gücləndirmişdir. Burada Türkiyənin yubanmadan atması lazım olan addım-Rusiyadan alınmış və 3 il keçməsinə baxmayaraq, hələ də istifadə edilməmiş S-400 hava hücumundan müdafiə sistemlərindən vaz keçdiyini  açıqlamaq və nəyin bahasına olursa-olsun, NATO ilə silah-sursat inteqrasiyasını işini gücləndirmək olmalıdır.

NATO-nun 70 illik üzvünün bunu etməsi çətin olmasa gərək.