“Dünya dəyişib”

***

Qlobal dünya nizamnıa təhdidlər

“Yeni yanaşmalar haqqında danışarkən görürük ki, ötən ilin noyabrına təsadüf edən, burada – “Gülüstan” sarayında keçirilən görüşümüzdən bəri dünyanın dəyişməsi aydındır. Dəyişiklik fundamentaldır. Hələ ki, proqnozlaşdırılması mümkün olmayan fəsadlarla müşayiət olunur, lakin dünyanın fərqli olacağı aydındır və o, artıq fərqlidir. Buna görə də müzakirələr, fikir mübadilələri, bəzən fərqli fikirlərin ziddiyyətləri yeni yanaşmaların işlənib hazırlanması üçün lazım olanlar da bunlardır. Əlbəttə ki, hər bir ölkə bu prosesə, ilk növbədə, təhlükəsizlik tədbirləri ilə bağlı töhfə verməlidir. Çünki təhlükəsizlik məsələləri beynəlxalq arenada, beynəlxalq gündəlikdə duran əsas məsələlərdən birinə çevrilib. Eyni zamanda, mən əminəm ki, Avropadakı cari vəziyyət barədə açıq müzakirələrin aparılması tələb olunur”, deyə Əliyev bildirib.

Əliyevin sözlərinə görə, Avropa üçün əsas çağırış ərzaq böhranı və bunun nəticəsi olaraq aclıqdan xilas olmaq istəyən miqrant axınları olacaq: “Mən əminəm ki, gündəlikdə duran məsələlərdən biri beynəlxalq institutların, aparıcı beynəlxalq institutların, aparıcı maliyyə institutlarının ərzaq böhranı ilə mübarizədə rolunun nədən ibarət olması məsələsi olacaq. Çünki bu məsələ labüddür, o, artıq bizə yaxınlaşır. Beynəlxalq təşkilatlar və aparıcı ölkələr, həmçinin miqrantların potensial artımı ilə bağlı vəziyyətin öhdəsindən gəlməlidirlər. Bu, ərzaq böhranı nəticəsində baş verəcəkdir”.

Əliyev enerji istehsalçıları və istehlakçıları arasında maraqların tarazlığına nail olmağı digər kəskin taktiki məsələ adlandırır. “O (tarazlığın olmaması – red.), istehsalçılar və istehlakçılar arasında qeyri-bərabərsizliyə yol açır və bu, həmçinin istehsalçılar üçün də riskdir. Əgər kimsə neft və qaz istehsal edən ölkələrin bu yüksək qiymətlərə görə çox sevindiyini düşünürsə, bu, düzgün dəyərləndirmə deyil. İstehsalçılar və istehlakçılar arasında maraqlar tarazlığı, sabit bazar - istehsalçılara həqiqətdə bu, lazımdır”.

Qeyd-şərtsiz sülh

Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinə toxunan Əliyev “Qeyd-şərtsiz sülh” şüarına əsaslanan konsepsiyasını irəli sürüb. O qeyd edib ki, 30 ildir ərazilərinin bir hissəsinin işğalından əziyyət çəkən Azərbaycan müharibə başa çatdıqdan sonra dərhal Ermənistana sülh təklif edib və hər iki ölkənin bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıması, bir-birinin işlərinə müdaxilə etməməsi, kommunikasiyaların açılması və bütün inteqrasiya əlaqələrinin bərpasını nəzərdə tutan beş prinsip irəli sürüb.

Əliyev növbəti dəfə aydın şəkildə bildirib ki, Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin statusunu müzakirə etmək niyyətində deyil. O, bunu 28 il ərzində bu məsələ ilə uğursuz məşğul olan Minsk Qrupunun mövcudluğuna faktiki olaraq son qoyulması, ölkənin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi, Azərbaycanın unitar dövlət olması və dövlət quruluşunun dəyişməyəcəyi ilə əsaslandırır.

Ermənistan Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin statusu məsələsini qaldırmağa davam etdiyi təqdirdə Əliyev Zəngəzura əks iddia irəli sürməklə hədələyib: “Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü sual altına qoyacaqsa, Azərbaycan üçün Ermənistanın ərazi bütövlüyünü sual altına qoymaqdan başqa çıxış yolu olmayacaq. Tarixi nöqteyi-nəzərdən bizim bunu etməyə hüququmuz var. Ötən əsrin tarixində aydın göstərilir ki, 1920-ci ilin noyabrında, Azərbaycanın sovetləşdirilməsindən altı ay sonra sovet hakimiyyəti Azərbaycanın tarixi parçası olan Zəngəzuru Ermənistana birləşdirdi. Yəni, Ermənistan Qarabağdakı ermənilər üçün status tələb etməyə cəhd edəcəksə, nə üçün azərbaycanlılar Qərbi Zəngəzurda özləri üçün status tələb etməsin? Həmin ərazilərin əhalisi tamamilə azərbaycanlılardan ibarət olub”.

Amma o, bir daha bildirib ki, ölkədə yaşayan ermənilərə Azərbaycanın bütün vətəndaşlarının malik olduğu hüquqlar veriləcək: “Azərbaycanın bütün əhalisinin hüquq və təhlükəsizliyi Konstitusiya ilə təmin edilir. Azərbaycan çoxmillətli ölkədir və erməni əhalisi Azərbaycanın heç də ən böyük milli azlığı deyil. Yəni, bizim Konstitusiyamıza görə, bütün millətlərin nümayəndələri bərabər hüquqa malikdir, o cümlədən illər boyu Azərbaycanda yaşayan ermənilər. Bəli, hüquqlar və təhlükəsizlik məsələləri tərəfimizdən təmin ediləcək”.

Təşəbbüs-alternativ: altıya və beşə qarşı üç

Əliyev Cənubi Qafqaz regionunda sabit sülhü möhkəmləndirmək üçün kompromisli üçtərəfli əməkdaşlıq formatını təklif edib (Azərbaycan-Ermənistan-Gürcüstan). O, Altılı Paltforma təşəbbüsü (İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra Erdoğan tərəfindən irəli sürülüb. Altı ölkəni – Cənubi Qafqaz ölkələrini – Azərbaycan-Ermənistan-Gürcüstanı və qonşu İran-Türkiyə-Rusiyanı əhatə edirdi) və beşli format (Gürcüstanın baş naziri İrakli Qaribaşvili tərəfindən irəli sürülüb və Azərbaycan-Ermənistan-Gürcüstan və Aİ-ABŞ-ı ehtiva edirdi) arasında aralıq formatdır. Birinci format Türkiyənin iştirakı ilə əlaqədar Ermənistanı qane etmirdi, ikinci format isə Rusiyanın mövcudluğu ilə əlaqədar Gürcüstanı qane etmirdi. Amma Əliyevin sözlərinə görə, Ermənistan CQ ölkələrinin XİN başçılarının təklif olunan görüşündən imtina edib: “Bizim mövqeyimiz aydındır, Gürcüstan hökumətinin də mövqeyi aydındır ki, biz dialoq və təmaslara start verməliyik. Ancaq, əlbəttə ki, Ermənistansız bu, mümkün olmayacaq. Xüsusilə, cari vəziyyəti nəzərə aldıqda, regional əhəmiyyətli məsələlərin müzakirəsinə ehtiyac var - ətraf mühitin qorunması, Azərbaycan ərazisində təbiətin ciddi çirklənməsinə səbəb olan transsərhəd çaylar, nəqliyyat sahəsində əməkdaşlıq, tranzitlə bağlı yeni imkanlar”. 

Yüz illik tənhalıq

Azərbaycan prezidentinin dəyişən dünyanın məhsulları olaraq adlandırdığı bəyanatlarını onun regional siyasətə baxışında müəyyən dəyişiklik kimi qiymətləndirmək olar. Ukraynada müharibə şəraitində Cənubi Qafqaz uğrunda geosiyasi mübarizə arxa plana keçib. Bu vakuum şəraitində Əliyevin regional əməkdaşlıq və təhlükəsizliklə bağlı yeni təşəbbüslərini gözləmək olar. Bu, tarixi məsələdir və son 100 ildir həllini tapa bilmir.