Böhran və radikalizm

***

- Anar bəy,  Milli Şura və AXCP-nin oktyabrın 19- da keçirilən mitinqindən hakimiyyət və cəmiyyət hansı dərslər çıxara bilər?

- Hakimiyyət aksiyalar ərəfəsində, eyni zamanda son aksiya günü etdiyi repressiyalarla göstərdi ki,  heç bir halda vətəndaşların sərbəst toplaşma, siyasi azadlıqlarını reallaşdırılmasında maraqlı deyil. Hazırda Azərbaycan hakimiyyətinin kifayət qədər gərgin olduğu hiss olunmaqdadır.  Bunun əsas səbəbi hazırda mövcud olan sosial-iqtisadi narazılıqlardır. Yəni 2014-2015-ci ildən sonra ölkədə başlamış sosial-iqtisadi böhran, bununla bərabər işsizliyin artması, eyni zamanda məmur özbaşınalığı, bütün bunlarla bağlı hökumətin normal, aydın bir strateji bir planının olmaması getdikcə sosial narazılığı artırır. İstər hüquqi müstəvidə, istər sosial-iqtisadi hüquqların müdafiəsi yolunda islahatlar aparmaq əvəzinə daha çox zorakı, repressiv addımlara üstünlük verilir. Bu aksiyaya da münasibət məhz bu yanaşmadan doğurdu. Göstərməyə çalışırdılar ki, istənilən növ narazılığın, vətəndaşların istənilən formada öz narazılığını ifadə etməsinin qarşısı zorakılıqla alınacaq. Söhbət təkcə 19 oktyabrda yaşananlardan getmir. Həm də aksiya öncəsi fəalların müxtəlif bəhanələrlə həbs olunması, barələrində cinayət işlərinin açılması məhz bunun bariz nümunəsidir. Bu, cəmiyyət üçün və beynəlxalq ictimaiyyət üçün, xüsusən də Azərbaycanı yaxından izləyən, Azərbaycanın üzv olduğu beynəlxalq qurumlar, təşkilatlar üçün açıq ismarıcdır ki, hazırda ölkədə hər hansısa siyasi dəyişiklik üçün heç bir istək, iradə ölkədə narazılıq var, sadəcə bu narazılığı daha mütəşəkkil qaydada, daha yüksək səviyyədə, ciddi ölçüb-biçərək çatdırmaq, cəmiyyətin problemlərinin həlli ilə bağlı konseridasiyasına nail olmaq, yəni maksimum şəkildə yoxdur. Bu məsələylə bağlı müxalif təşkilatların, siyasi qrupların isə ala biləcəyi dərs isə ondan ibarətdir ki,cəmiyyətdə bu problemlərin həlli ilə bağlı ümumi bir maraq formalaşdırmaq lazımdır. Bundan sonra inanıram ki, hakimiyyət də geri addım atacaq və ölkə vətəndaşlarının problemlərinin həlli yolunda bu böhranlı vəziyyətdən çıxış yolunda addımlar atmağa məcbur olacaq.

- Hakimiyyət nədən mitinqlərin keçirilməsinə imkan vermir? Nədən çəkinir?

-  Görünür, bu tip aksiyaların avtoritar rejimlər üçün arzuolunmazlığı bununla bağlıdır ki, belə aksiyalar vaxtaşırı keçirilməklə, sanki hakimiyyətin yaratdığı qorxu mühitini qırır. Avtoritar rejimlər maraqlıdırlar ki, onlardan qorxsunlar, onlardan çəkinsinlər. Istər yerli, istər ölkə səviyyəsində. Hər şeyi polisin vasitəsi ilə həll etməyə çalışırlar. Sırf polis gücünə arxalanaraq vətəndaşların qarşısına çıxırlar. Ona görə də bu tip aksiyaların çoxalması, şikayət edən, etiraz edən vətəndaşların sayının çoxalması bunların marağında deyil. Nə siyasi iradələri var ki, hansısa bir istiqamətdə cəmiyyətin təqdir edəcəyi, alqışlayacağı islahata getsinlər ki, vəziyyət dəyişsin, nə də bu repressiv addımlarından geri çəkilirlər. Bu məsələdə onu göstərir ki, daha çox islahata deyil, daha çox repressiyaya meyllidirlər.

-  Bu dəfəki mitinqin qarşısının alınması üçün hakimiyyət çox ciddi çalışırdı. Nəqliyyat, komunikasiya, internet imkanları məhdudlaşdırılmışdı. Həmişəkindən xeyli çox sayda polis qüvvələri səfərbər edilmişdi. Və hətta mitinq iştirakçılarına qarşı aşırı polis zorakılığı hökm sürürdü. Bu nə ilə əlaqədardır?

- Hazırda hakimiyyət bir qeyri-müəyyənlik və yaxud da bir bəlirsizlik sindromu yaşayır. Yəni onlar ölkə vətəndaşlarının narazılıqlarının fərqindədirlər. Sosial- iqtisadi problemlərin bir çox qrupları çox ciddi şəkildə narahat etdiyini anlayırlar. Amma eyni zamanda addım ata bilmirlər. Yəni təbii ki, bu problemlərin həlli ilə bağlı atılası mümkün olan addımlar var. Bu addımları atmaq üçün mütləq və mütləq siyasi iradə olmalıdır. Həmin siyasi iradə yoxdur. Bu siyasi iradə olmadığı üçün hiss edirlər ki, islahatlara gedə bilmirlər, digər tərəfdən də narazılıq artır, amma bir qeyri-müəyyənlik var ki, bu gərginlik, narazılıq hansı miqyasda özünü göstərə bilər. Ona görə də istənilən aksiyaya çox ciddi şəkildə hazırlaşırlar. Maksimum şəkildə çalışırlar ki, vətəndaşlar, geniş kütlələr bu aksiyadan xəbər tutmasın, iştirakçı sayı az olsun, insanlar qoşula bilməsinlər, yəni bir çoxluq, bir kütləvilik yaranmasın. Bununla bağlı həm mobil operatorlar, həm nəqliyyat, internet kəsintisi kimi bir çox inzibati yollardan istifadə etdilər ki, aksiyanın qarşısını alsınlar.

- Belə fikirlər var ki, bu hakimiyyət daxilində baş verən qruplaşmaların oyunudur. Yəni, mitinqdə zorakılıq göstərilərinin artması hakimiyyətə dünyada başucalığı gətirməyəcək. Kimlərsə bunu bilərəkdən etməklə hakimiyyəti pis vəziyyətdə qoymağa çalışır. Prezident də son müşavirədə hakimiyyətdaxilində fikir ayrılığının olmasına eyham vurmuşdu. Deyilənlər nə dərəcədə məntiqlidir?

- Mən hakimiyyət daxilində qruplaşmaların siyasi xarakter daşıdığını düşünmürəm. Qətiyyətlə inanmıram ki, hakimiyyət daxilində hansısa fərqli siyasi qruplar var. Bunun tərifini versək, dünyada belə hakimiyyətlər daha çox kreptokratik rejimlər kimi səciyyələndirilir. Yəni, korrupsiya, maliyyə- iqtisadi maraqlar əsasında formalaşan bir idarəçilikdir. Yəni, motivasiyası budur. Bu prosesdə hər kəs bəhrələnməyə çalışır. Bütün məmurlar. Istər yüksək çinli məmur olsun, istər siyasi post tutan, istər orta məmur təbəqəsi, hər kəs hansısa formada tutduğu vəzifədən faydalanmağa çalışır ki, öz biznesini qursun, iqtisadi imkanlarını genişləndirsin. Bu kontekstdə ola bilsin ki, hansısa qruplaşmalar arası rəqabət olsun.  Və yaxud da iqtisadi maraqlar əsasında hansısa yeni qruplar yaranır. Bu iqtisadi maraqlardan, korporativ maraqlardan çıxış edərək hansısa meyllər, hansısa qruplaşmalar formalaşır. Amma bu siyasi xarakter daşımır. Burda siyasi niyyət görünmür. Çünki Azərbaycan hakimiyyətində hər kəs özünün varlığını, özünün mövcudluğunu hakim siyasi ailəyə bağlayır. Bundan kənarda heç kim özünün siyasi varlığını görmür. Fərqli siyasi düşüncəsi, maraqları olan qruplar müşahidə olunmur. Ona görə də bunu  hansısa qrupun təxribatı kimi deyil, iqtidarın düşdüyü durumdan, mövcud situasiyadan qaynaqlanan təbii reaksiya kimi qələmə vermək düzgün olar. Reaksiya iki cür ola bilər. Ya açılım ola bilər, yəni yumşalma siyasəti aparırlar, islahata gedirlər, ya da repressiyanı davam etdirirlər. Azərbaycanda repressiya təkcə indi baş vermir. Illərdir Azərbaycanda siyasi repressiyalar baş verir. Və bu ilk belə aksiya deyil. Ildə 1-2 dəfə olur ki, hansısa aksiyaya yaşıl işıq yandırırlar. Amma o da maksimum şəhərdən kənarda, maneçilik törətməklə, müəyyən problemlər, məhdudiyyətlər yaratmaqla baş tutur. Onları narahat edən budur ki, insanlar aksiyalarını şəhərin mərkəzində keçirə bilərlər, müxalif partiyaların ətrafında birləşə bilərlər. bu onların narahatlığından qaynaqlanan təbii reaksiyasıdır və bu hansısa qrupun və ya qruplaşmanın deyil, bütövlükdə iqtidarın monolit reaksiyası kimi qəbul etmək lazımdır.

- Bu dəfə hətta təkcə fəallar deyil, həm də müxalifətdə ictimaiyyət tərəfindən böyük nüfuza malik insanlar da döyüldülər. Məsələn, Əli Kərimli o formada saxlanıldı və başından zərbə aldı. Tofiq Yaqublunun işgəncə verilərək, qabırğası sındırıldı. Rüfət Səfərovun işgəncəyə məruz qaldığı deyilir. Hakimiyyət bununla dünyaya, ictimaiyyətə hansı mesajlar verir?

- Tanınmış ictimai-siyasi fəallara qarşı baş vermiş zorakılıq, vəhşilik onun göstəricisidir ki, hakimiyyət daxilində komandada siyasi xarakterli qərarları verən şəxslər arasında bir gərginlik var. Bu dediyim qeyri-müəyyənlik və bəlirsizlik sindromunun nəticəsidir. Maksimum çalışırlar ki, bütün etiraz təşəbbüslərini kökündən boğsunlar. Bunun üçün də vəhşilik, zorakılıq və digər üsullardan istifadə etməkdən çəkinmirlər. Birmənalı şəkildə niyyət budur ki, bütün etirazlar basdırılsın və zorakılıq etməklə göstərməyə çalışırlar ki, kimlərsə gələcəkdə belə addımlar atsa, onları da zorakılığa məruz qalmış şəxslərin taleyi gözləyir. Bir növ nümunə yaradırlar ki, hər kəsə bu nümunədən, zorakılıqdan pay düşə bilər. 

- Bütün baş verənləri ümumiləşdirsək, hansı nəticələrə gəlmək olar? Vəziyyət nəyə doğru gedir? Və bu gedişin qarşısını almaq üçün nə etmək olar?

- Milli Şuranın mitinqinə, aksiyasına qarşı belə sərt, kobud, zorakı münasibətin ölkədə sosial-iqtisadi narazılıqlarla bağlı canlanmanın qarşısını alacağına inanmıram. Ola bilər ki, hansısa bir dönəm üçün bu effektini versin. Amma ortada çox ciddi sosial-iqtisadi faktorlar var ki, istər Milli Şura, istərsə də digər siyasi qruplar və yaxud da başqa qruplar oldu, ya olmadı bu narazılıqlar partlayacaq. ən yaxşısı bu olar ki, hakimiyyət yumşalma yolunu tutmaqla uzun müddət üçün ölkədə həm sosial- iqtisadi vəziyyətin düzəlməsi üçün, həm də siyasi gərginliyin aradan qaldırılması istiqamətində addım atsın. Ən yaxşısı bu olardı. Təbii ki, buna getməsələr ölkədə siyasi gərginliyin getdikcə artacağını, Azərbaycanın zaman keçdikcə beynəlxalq tənqidlərə tuş gələcəyini, təzyiqlərin artacağını gözləyirəm. Eyni zamanda ən çox narahat olduğum məsələlərdən biri bu gün dinc yolla etirazını bildirən insanlardan fərqli olaraq siyasi radikal meyllərin ortaya çıxmasıdır. Yəni, dinc şəkildə aksiya keçirmək istəyən, təkliflər irəli sürən, hakimiyyətin siyasətinin dəyişilməsinə, siyasətin daha çox vətəndaşlara doğru yönəlməsinə çalışan qüvvələrə qulaq asmırlarsa, bu qüvvələrin yerini daha radikal, daha fərqli qüvvələr ala bilərlər. Etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycanda bütün bu repressiyalara baxmayaraq hələ də radikal çıxışlar olmayıb. Belə bir radikal çıxış müşahidə olunmayıb. Ölkə daxilində belə qüvvələr yoxdur. Bəlkə də var. hələ ki latent vəziyyətdədirlər. Aktivləşməyiblər. amma ortada olan siyasi qüvvələr belə deyillər. Yəni ortada olan bu cür siyasi qüvvələri məhv etməklə hakimiyyət gələcək üçün ciddi problemlər yaradır. Mən bu proseslərin, bu gərginliyin, bu böhranın uzun müddət davam edəcəyi təqdirdə siyasi münasibətlərin fərqli məcraya yönələcəyini, daha çox radikallıq meyllərinin yaradacağını ehtimal edirəm və bundan çox narahatam.