"Hamını hamı ilə" prinsipi nə dərəcədə ədalətlidir?

Son həftələr Azərbaycanda və Ermənistanda müxtəlif səviyyələrdə hərbi əsirlərin və girovların dəyişirilməsi mövzusu müzakirə olunur. Cümə günü Sankt-Peterburqda bu məsələni iki ölkənin liderləri - Ilham Əliyev və Nikol Paşinyan müzakirə ediblər.

"Hamını hamı ilə" prinsipi üzrə mübadilə cəhdi Ermənistan tərəfdən anlayışla qarşılanmır.

Azərbaycanda rəsmi olaraq üç əsir var - ikisi Ermənistandan, biri Qarabağdan. Ermənilərdə də üç Azərbaycanlı var və hər üçü Qarabağda saxlanılır.

Ermənistan tərəfi Dilqəm Əsgərovu və Şahbaz Quliyevi - Ermənistan tərəfin iki nəfərin qətli ittihamı ilə həbs etdiyi iki Kəlbəcər sakinini təhvil verməkdən imtina edir. Onları qatil və diversiyaçı adlandıran Ermənistan tərəfi onların öz vətəndaşları ilə mübadiləsini mümkün saymır, amma üçüncü əsiri - "ağır cinayətlər törətməmiş" Elnur Hüseynzadəni təhvil verməyə hazırdır.

Eyni zamanda, Ermənistan tərəfinin iddiasına görı, Azərbaycanda əsirlikdə saxlanılan iki erməni "sərhədi təsadüfən keçən ruhi cəhətdən xəstə insanlardır", biri isə "intizamı pozan keçmiş hərbiçidir".

Bakının üç əsiri üç əsirlə dəyişdirmək çağırışlarına cavab olaraq Ermənistan və Qarabağ nümayəndələri bildirirlər ki, bu, qeyri-mümkündür, çünki Əsgərov və Quliyev əsir deyil, "qatildir". Onları təhvil versələr Bakı onları "qəhrəmanlaşdıracaq", Ramil Səfərov hadisəsində olduğu kimi.

Münaqişəli vəziyyətlərdə ədalətlə bağlı dəlillər kifayət qədər dağınıqdır, hər bir tərəf onları öz istədiyi kimi şərh edir. Bu halda mübahisələr daha çox siyasi alver kimi görünür.

Əsgərovun və Quliyevin həbsdə saxlanılması ermənilər üçün hansısa mühüm məsələni həll etsəydi, Ermənistan tərəfin mövqeyini başa düşmək olardı. Bu halda isə belə bir şey yoxdur.

Amma bugünki vəziyyətin tarixdə bənzəri var və həmin vaxt məsələlər Heydər Əliyev tərəfindən həll edilmişdi.

1996-cı ilin mayında RF XİN-in o vaxtki başçısı Yevgeni Primakovun təşəbbüsü ilə Bakı və Yerevanın "hamını hamı ilə" prinsipi ilə əsirləri dəyişdirdiklərini bu gün çox az insan xatırlayır. O zaman Azərbaycan ictimaiyyəti narazı idi.

Səbəb onda idi ki, təhvil verilən 39 erməni arasında dörd nəfəri terrorizmə - dinc vətəndaşların qətlinə və Bakı metrosunda partlayışa görə mühakimə olunanlar idi. Bu iki terror aktında onlarla insan həlak olub, onlarla insan yaralanıb. Və Ermənistan tərəfin bügünki məntiqinə əsaslansaq, Bakı bu günə qədər bu şəxsləri həbsdə saxlamalı və ya güllələməli idi.

Bu sətirlərin müəllifi mayın 8-da Bakıda Əliyevin Primakovla görüşünü işıqlandıran jurnalistlər arasında olub. Həmin vaxt Azərbaycan prezidenti deyib:

"Azərbaycanın Əsirlərin və Girovların İşləri üzrə Dövlət Komissiyası böyük iş görüb və 39 nəfəri müəyyən edib. Bu, milliyyətcə erməni olan hərbi əsirlər, girovlar və məhkumlardır, biz onları Ermənistan tərəfə təhvil verilmələri üçün Sizə verməyə hazırıq. Amma nəzərə alın ki, onlardan biri Bakı metrosundakı partlayışlardan birində əli olan terrorçudur, daha üç nəfər isə Dağlıq Qarabağda Azərbaycanlı jurnalisti və üç rus hərbiçisini öldürənlərdir. Bütün bu insanlar ən ağır cəzaya məhkum ediliblər. Bu, asan qərar deyildi, amma biz bu terror aktlarında həlak olanların yaxınlarının hislərinə baxmayaraq, bu addımı atdıq".

Yevgeni Primakov Azərbaycan tərəfin qərarını münaqişənin ümumi nizamlanmasının əsasını təşkil edə biləcək "böyük humanitar addım" adlandırıb. O söz verib ki, birsigün Bakıya Ermənistan tərəfdən aldığı azərbaycanlı hərbi əsirlər və girovlarla qayıdacaq.

Bir gün sonra 110 Azərbaycanlını azad edilib.

O zaman xarici siyasət üzrə dövlət müşaviri olmuş mərhum Vəfa Quluzadə bu sətirlərin müəllifinə həmin mübadilənin maraqlı təfərrüatlarını danışıb.

Heydər Əliyevdən məlumatları toplamaq və əsir ermənilər məsələsini güc nazirlikləri ilə müzakirə etmək sərəncamı alan Quluzadə prezidentin göstərişini onlara çatdırıb və Primakovun gəlişinə hazırlaşmağa başlayıb.

Amma görüşdən bir gün əvvəl onun güc nazirlərindən biri ilə xoşagəlməz söhbəti olub. Telefon söhbətində həmin nazir, Bakı metropoliteninin partladılmasında əli olan ermənini təhvil verməkdən qəti şəkildə imtina edib.

"Onu dəyişdirmək deyil, güllələmək lazımdır, deyə nazir emosional şəkildə bildirib. Buna cavab olaraq mən belə dedim - prezidentə necə məruzə etməyimi əmr edirsən, onun tapşırığını yerinə yetirməkdən imtina etdiyini, yoxsa onları güllələyəcəyini?"

Uzun mübahisələrdən sonra məsələ həll edildi və ən kütləvi əsir mübadiləsi baş tutdu.

Bir müddət sonra məlum oldu ki, Ermənistana təhvil verilmiş terroristin qurbanlarından birinin atası cinayətkarın azadlıqda olduğunu və layiq olduğu cəzanı çəkməyəcəyini öyrəndikdə infarktdan dünyasını dəyişib...-0-