Cənubi Qafqaz üçün mesajlar?

***

- Teymur bəy, demək olar ki, Azərbaycanın bütün siyasi dairələri Yerevanda "Lazarev klubu"nun iclasında səsləndirilən ayrı-ayrı fikirləri mənfi qarşılayıblar. Əsasən sə dünya ictimaiyyəti tərəfindən tanınmayan "DQR" rəhbərinin görüşə dəvət alması, klubun fəaliyyətinin təşəbbüsçüsü, Dövlət Dumasının MDB məsələləri Komitəsi rəhbərinin müavini, RF Təhlükəsizlik Şurası yanında Elmi Şuranın üzvü Konstantin Zatulinin səsləndirdiyi fikirlər. Ölkə XİN-in mətbuat xidmətinin məlumatnda bu faktda və "Azərbaycan Respublikasının suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə qarşı açıq hücumlar"ı ehtiva edən digər çıxışlarda məqsədin "Azərbaycanla Rusiya arasındakı əməkdaşlığın yüksək səviyyəsinə zərbə vurmaq" olduğu deyilir. Sizcə, "Lazarev klubu" çərçivəsində səsləndirilən fikirləri Azərbaycana mesaj kimi hesab etmək olarmı?

- Ümumilikdə, K.Zatulinin mövqeyi hamıya məlumdur. Yerevanda görüş başa çatdıqdan bir neçə gün sonra HCH efirində parlamentari "rəsmi Bakının Ermənistana (onun güzəştsiz mövqeyinə görə dövlətlər üçün məqbul həll məqsədilə) və digər vasitəçilərə təzyiq yolu ilə Amerikanın Dağlıq Qarabağın nizamlanmasında xeyirxah mövqeyinə" nail olmaq planından danışaraq bildirib ki, RF-dəki Azərbaycan nümayəndələri "xüsusilə dost və yaxın münasibətlərdə başqa kartla ynayırlar".

Ancaq hələ bu ilin oktyabrında "mənim səylərim və həmkarlarım" Dağlıq Qarabağda "müharibənin bərpasına" yol verilməməsinə yönəlib" deməklə K.Zatulin rəhbərləri və "Azərbaycanın müharibənin mümkünlüyündən çox danışan həmin siyasi dairələrini" qeyd edib. Bunun ardınca vurğulayıb ki, "yeri gəlmişkən, müharibə Azərbaycanın özünün dağılması ilə nəticələnə bilər", çünki o, "olmaq istədiyi kimi sabit ölkə deyil".

- Bu, bir növ gizli təhdiddirmi?

- Bilirsiniz, vəziyyətə belə yanaşma 20 ildən bir qədər öncə də baş verib. 1997-ci ilin yazında Bill Klintonun ikinci prezidentliyi dövründə ABŞ prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri S.Berger Xəzər istiqamətinin Vaşinqtonun əsas prioritetlərindən biri olduğunu dilə gətirdikdıən sonra Rusiyanın "Nezavisimaya qazetası"nda K..Zatulinin məqaləsi (rusiyalı politoloq Andranik Miqrayanla həmmüəllif şəraitində) dərc olunmuşdu: "MDB: tarixin başlanğıcı yoxsa sonu". Dövrlərin dəyişməsi". Məqalədə qeyd olunurdu ki, Azərbaycanın xarici siyasi kursuna "müqavimət göstərmək" üçün "Moskvadakı mövcud resurslardan daha effektiv istifadə etmək lazımdır. İlk növbədə "erməni ordusunun Azərbaycan ordusunun üzərində hərbi üstünlüyünü saxlamaq lazımdır". İkincisi, parçalanmış ləzgi xalqının birləşdirilməsi prosesini stimullaşdırmaq lazımdır" ki, bu da Azərbaycanın şimalında yeni vəziyyət yaradacaq. Üçüncüsü, "talış muxtariyyəti problemini aktuallaşdırmaq lazımdır". Sonuncu bəndlərin reallaşması ölkəni "federallaşmaya" sövq edəcək, "ümumilikdə bütün faktorlar isə elə vəziyyətin yaradılmasına yönəldilməlidir ki, neft hasilatına və nəqlinə kapital qoyuluşu riski olduqca yüksək olsun". Azərbaycanda "sabitliyin pozulması perspektivi" "regiona böyük pulların gəlişinin qarşısını ala bilər", "Yer kürəsinin bu hissəsində yaranmış tarazlığın" pozulmasının qarşısının alınmasına xidmət edər. Odur ki, K.Zatulinin mövqeyində heç bir dəyişiklik baş verməyib.

- Ancaq biz Bakı istiqamətində başqa bəyanatlar da eşidirik, həm Rusiyanın ali hakimiyyət nümayəndələrinin dilindən, həm də Kremlə yaxın şəxslərin.

- Bəli, bu, belədir. Buna son nümunə kimi, Rusiya Dövlət Dumasıın deputatı, Rusiya və Azərbaycan parlamentlərarası dostluq qrupunun rəhbəri Dmitri Savelyevin fikirlərini göstərmək olar. D.Savelyev "Lazarev klubu" çərçivəsində Dağlıq Qarabağın üçüncü münaqişə tərəfindən tanınması və danışıqlarda iştirak hüququ əldə etməsilə bağlı səslənən çağırışlara diqqəti yönəldərək deyib ki, Dağlıq Qarabağ "beynəlxalq hüquq subyekti" deyil və ola bilməz, çünki "heç bir ölkə, hətta Ermənistan özü onu tanımır". "Dağlıq Qarabağın ətrafındakı yeddi rayonu Azərbaycanın nəzarətinə qaytarmaq, qaçqınların əvvəlki yaşayış yerinə qayıtmaq hüququnu təmin etmək lazımdır. Yalnız o zaman Dağlıq Qarabağın yekun hüquqi statusunu onun əhalisinin iradəsi əsasında müəyyən etmək mümkün olar", - deputat deyib.

Ümumiyyətlə, bu kontekstdə 1988-ci ildə baş vermiş Ermənistan-Azərbaycan qarşıdurmasının inkişafı tarixindən bir epizodla müəyyən paralelləri nəzərdən keçirmək olar. Mixail Qorbaçovun (SSRİ-də prezidentliyi dövründə) mətbuat katibi Andrey Qraçovun sözlərinə görə, sonuncu Sov.İKP MK-nın baş katibi olduğu vaxtlarda "düşmən tərəfləri ayırmaq" məqsədilə özünün "sevimli" "ikili" oyununa əl atmışdı, Siyasi Büronun üzvləri Yeqor Liqaçovu və Andrey Yakovlevi eyni vaxtda öz adından Bakıya və Yerevana göndərmişdi.

M. Qorbaçovun tərəfləri ayırmaq üçün iddia etdiyi cəhdlə bağlı A. Qraçovun emosional keçişindən yayınmamalıyıq, lakin diqqəti onun etirafına yönəldək ki, ezam olunmuşların "ifadə etdikləri" "Moskvanın mövqelərinin bir- birilə bir araya sığmadığını" ortaya qoyub.

Həqiqətən Yerevanda A.Yakovlev bildirib ki, Dağlıq Qarabağ "Ermənistanın ərazisidir". Bakıda isə Y.Liqaçov SSRİ daxilində sərhədlərə yenidən baxılmasının mümkünsüz olduğunu bildirib". Sonucda Azərbaycan üçün mənfi rol oynamış Arkadi Volskinin xatirələrinə görə, M.Qorbaçov etiraf edib: "Stepanakertdə mitinq gedir, adamlar "Lenin-partiya-Qorbaçov", "Stalin-Beriya-Liqaçov" şüarlarını səsləndirir. Niyə? Çünki Liqaçov guya, Qarabağı azərbaycanlılara vermək istəyir, Yakovlev ermənilərə. Burada əlavə şərh lazımdırmı?

- Bütün hallarda "Lazarev klubu" formatında səslənən fikirləri hər iki tərəf üçün hansısa siqnal adlandırmaq olarmı?

- Burada maraqlı fakt oldur ki, erməni cəmiyyətində hər halda, indiki mərhələdə hamı klubun fəaliyyətə başlamasını gurultulu alqışlarla qarşılamayıb. Məsələn, lragir.am portalının şərhçisi Akop Badalyan istisna etmir ki, "Lazarev klubu" "sadəcə, köhnə boşluqda bir yamaq olacaq", belə ki, onun tərkibində "Ermənistanın birtərəfli asılılığına sadiq olanlar və Rusiyasız həyatın olmadığına erməni xalqını inadıranlar üstünlük" təşkil edir. A.Badalyan hesab edir ki, Yerevan və Moskva arasında münasibətlərin modernləşdirilməsi (indiki xarakter hər iki ölkə üçün zərərlidir) müstəsna olaraq bir şeyin dərk edilməsi ilə mümkündür ki, Rusiya Ermənistana lazım olduğu qədər, Ermənistan da Rusiyaya lazımdır. Əks halda klub "müalicə vasitəsindən çox ağrıkəsici"ni xatırladacaq.

İndiki aspektdə Nikol Paşinyanın fikri maraq doğurur. Sankt-Peterburqda KTMT-nin "Azərbaycanın Qarabağ məsələsini hərbi yolla həll etmək cəhdinə yol verməməsinə" qadir olduğunu söyləyərək sual səsləndirib: Reallıqda bu qurum "bu alətdən nə dərəcədə istifadə etmək niyyətindədir?" "Bizim üçün bu məsələ strateji əhəmiyyət daşıyır", - o vurğulayıb.

Sadəcə, diqqəti ona yönəldək ki, bu kontekstdə də regionda mümkün hərbi hərəkətlərə görə məsuliyyətin əvvəlcədən Azərbaycanın üzərinə qoyulması cəhdi özünü ortaya qoyur.