Viruslu günlərdə yaradıcı insan olmaq

Nə Albert Camusun “Vəba” nə də Gabriel Garcia Marquezin “Vəba günlərində eşq” romanlarına işarə etmək niyyətim var.Çünki məsələ süjet-kompozisiya,təhkiyyə ustalığında deyil,konkret praqmatizmdən söhbət gedir.Yəni,virusdan və onun yarada biləcəyi epidemiya təhlükəsindən.

Yaradıcı insan nə etməlidir? Albert Camusun “lənətlədiyi”dövlətin və onun  idarəçilərinin yanında təzimə hazır olub  idarəçinin  ağzına baxmalı  yoxsa tamamilə müstəqil davranış nümayiş etdirərək cəmiyyətin “səssiz çoxluğunun səsi” kimi gələcəkdəki yerini təminat altına almalıdır? 1968-ci ilin Parisində təhlükəsizlik qüvvələr Jean Paul Sartre  üçün vermək istədikləri  həbs qərarını prezident De Gaulle ilə məsləhətləşəndə  dünya siyasətinin savaşlardan keçmiş  o qurd adamı “Sartre Fransadır,ona toxunmaq olmaz”- deyib kreslosunu tərk etməsəydi,bu gün bu qədər hörmətlə anıla bilərdimi? (1)

Fırtınalı  günlər  “səssiz çoxluğu” çörəklə imtahana çəkə bilər ancaq bundan daha önəmlisi,fırtınalı günlərin “dövləti” və “ziyalını” imtahana çəkməsidir.Həm paradiqmatik həm də praktik anlamda.”Bir millətin iki dövlət”ini idarə edənlərin  paradiqmatik olaraq bu sınaq günlərindən necə çıxdıqlarını görmək üçün uzun  vaxta ehtiyac olmayacaq.Elə ziyalılarının  da.İşin “dövlət” tərəfi yazı əhlinə bu sınaq günlərində “ziyalı” tərəfindən daha əz əhəmiyyətli olduğuna görə,”ziyalı”ya gedək.

Ataol Behramoğlu.Nazim Hikmətdən sonrakı Türk poeziyasının ən güclü şəxsiyyətlərindən biri.1951-in iyununda Türkiyədən qaçmaq məcburiyyətində qalan Nazimin təkcə ədəbiyyat sahəsində  deyil, ümumiyyətlə, “ziyalılıq,,aydınlıq” sahəsində yaratdığı paradiqmanın  cəmiyyətdə çox-çox  dərinlərə kök saldığını görürük.Yəni,bu günkü Türkiyədə özünə “aydın” deyən,”ziyalı” deyən  hər bir  qələm sahibi Nazim Hikmətin kateqorial hala gətirdiyi “müqavimət”i öz şəxsiyyətiylə nümayiş etdirə bilməlidir.

Hal-hazırda Türkiyənin dünyada ən çox tanınan ədəbiyyat adamı olan Ataol Behramoğlu bunun konkret örnəyidir.Rəsul Rzanın,sonra da Anarın yaxın dostu olan Behramoğlunu  nə hərbi çevrilişçilər sevdi nə də  ölkəni idarə edən sağ tendensiyalı siyatəçilər.Dəfələrlə həbs edildi,sürgünlərdə qaldı, hər dəfə “vurulduqca” daha güclü şəkildə ayağa qalxdı.17 illik AKP iqtidarının Behramoğlu ilə ulduzu isə heç barışmadı. “Dövlətin mənə ev təklif etməsindən söhbət gedə bilməz”- deyən bir şair,bir ziyalı ilə yazarı,şairi,jurnalisti özünün köləsi  kimi görmək istəyən iqtidarla ulduzu hansı məntiqə görə barışa bilər?

Son yazısında da bu barışmazlığını dövlət  başçısının milləti iki yerə bölməyə çalışmasına etirazıyla nümayiş etdirdi.Buyurun: “Neçə nəfər fərqindədir və ya fərqində  olub dilə gətirməkdən çəkinir? Bilmirəm.Ancaq ölkənin hər hansı normal dönəmndə,hər hansı siyasi polemika vaxtında yox, bu qeyri-adi,fövqəladə dövründə,həm xalq kimi həm də dünya vətəndaşları kimi qardaşlığa ehtiyac olan bir dönəmdə və üstəlik  qardaşlıqdan danışarkən onun kimi  düşünməyənlərə yönəldilən bu təhqirin,bu gün,sabah,bəlkə  qanunlarda olmasa da vicdanlarda bir cavabı olacaqdır,olmalıdır....Belə bir ağıldan qardaşlıq çıxmaz...” (“Cumhuriyet” 8 aprel 2020)

İstanbuldakı Aydın universitetinin rus dili və ədəbiyyatı professoru olan Ataol Behramoğlu öz ölkəsinin dövlət başçısını vətəndaşları “Mənim kimi düşünən-dostum,düşünməyən- düşmənimdir” – deyə iki yerə bölməklə suçlayır,ictimai vicdanın bunu unutmayacağını vurğulayır.Behramoğlu bunun  cavabının çox uzaq gələcəyə qalmayacağına,ilk seçkidə veriləcəyinə işarə edir.Özündən bu qədər əmindirsə, “Kim haqlıdır?”- sualını verməyə gərək varmı? Onda sualı biz verək: “Öz dövlətinin başçısını “bölücülüklə” suçlayan bir şair,aydın ağıllıdır yoxsa axmaq? Behramoğlu dünən,bu gün,sabah vətəndaşı olduğu dövlətin başçısından “ev,sanatoriya” istəyib virus günlərində dövlət başçısının hər kəlməsinə züy tutsaydı,ağıllı hesab ediləcəkdi yoxsa dəli?

Yaradıcı insanın dəyəri və ya dəyərsizliyi bu sualların cavabına bağlı deyilmi,olmamalıdırmı?

Elə dövlət idarəçisinin də...

---------------------

1.Başqa bir versiyaya görə, 1968-ci ildə iğtişaşlara çevrilən növbəti etiraz zamanı J.P.Sartre tutuldu. Bu da tələbələrin qəzəbinə səbəb olub. Şarl de Qoll bu barədə biləndə Sartrın sərbəst buraxılmasını əmr edərək dedi: “Fransa Volterləri dama basmır” https://expert.ru/expert/2012/02/nesostoyavshayasya-revolyutsiya/.