Dinc danışıqlar fonunda cəbhədə gərginliyin artması

Ötən həftə Vaşinqton yenidən Bakı və Yerevana müraciət edərək onları güc tətbiqindən və ya bununla bağlı hədə-qorxudan çəkinməyə çağırdı. Bu arada Parisdə Minsk Qrupunun həmsədrləri Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin görüşündə dinc, razılaşdırılmış nizamlanmanın perspektivlərini müzakirə ediblər. Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri isə yaxın həftələrdə danışıqların növbəti raunduna hazırlaşırlar.

BMT-nin analitiki, Nyu-Yorkda yerləşən “Sərhədsiz vasitəçilər: beynəlxalq siyasət probleminin həlli” beyin mərkəzinin təsisçilərindən biri, doktor Tomas Fyutak Turan-ın Vaşinqton müxbirinə müsahibəsində münaqişə ətrafında son hadisələr, əsasən son həftələr cəbhə xəttində zorakılığın artması barədə informasiyanı şərh edib.

Sual: Dinc prosesin yenidən canlandığı bir vaxtda son günlər bütün cəbhə boyunca vəziyyət kəskinləşib. Bəziləri ehtiyat edirlər ki, zorakılıq münaqişə riskini artıra bilər. Sizcə, bu, niyə indi baş verir?

Cavab: Bu tip danışıqlarda qəbul edilməsi gərəkən birinci prinsip odur ki, münaqişənin özünü onunla bağlı mübahisələrdən fərqləndirmək lazımdır. Gərginliyin strateji baxımdan artması tarixi münaqişənin həllini müəyyən edəcək danışıqların dinamikasına təsir göstərmək üçün istifadə olunan taktikadır.

Lakin burada xarici amillərin olması da mümkündür. Gərginliyin artması bu münaqişənin artmaqda olan önəmi, onun mümkün təhlükəsiz həlli barədə siqnal ola bilər ki, bu da gücdən istifadə etmək istəyən hər kəsi bu imkanların azaldığını görməyə məcbur edər. Eyni zamanda damışıqları aparan tərəflər görsünlər ki, dinc həll variantları artıb. Bu, zorakılığın əvvəllər oynadığı rolu azalda bilər. 

İstənilən halda qeyri-müəyyənlik üstünlük əldə etmək üçün öz gücünə arxayın olanların müttəfiqidir. Zorakılığın artması üçün səbəblərdən biri təklif olunmuş qeyri-zorakılıq variantlarının möhkəmləndirilməsinə və bu yaxınlarda sülh razılaşmasının canlanmasına daha cox aydınlığın gətirilməsidir. 

Sual: MQ həmsədrlərinin yeni danışıqlara başlamağa cəhd göstərdiyi bir vaxtda yaxın aylarda ritorik atəşkəs necə saxlanıla bilər? 

Cavab: Atəşkəs münaqişəni eskalasiyadan gərginliyin azalmasına aparan nöqtədir. Zorakılığın lehinə olanlar qeyri-zorakılıq variantlarına tərəfdar olanların qətiyyətini yoxlamağa cəhd göstərə bilər. Atəşkəs haqqında qərar qəbul edən şəxslər üçün əsas bu tarixi münaqişəni asanlıqla aradan qaldırmaq barədə fantaziyalara qapılmadan münaqişəyə və onun həllinə nəzarətdir.  

Zorakılıq münaqişənin qısamüddətli dinamikasının formalaşması, danışıqlar isə münaqişənin idarəolunan və qeyri-zorakı gələcəklə dəyişdirilməsi üçün nəzərdə tutulub. 

Sual: Gərginlik nəzarət olunmayan həddə çatarsa, beynəlxalq sülhyaratma qüvvələrini münaqişə zonasına cəlb etmək lazımdırmı?

Cavab: Əgər beynəlxalq sülhməramlılardan istifadə olunarsa, belə sual yaranar – onlar kimi qoruyurlar və təhlükəyə məruz qalanların müdafiəsi üçün hansı variantları var?

Sual: Son iki ildə ilk dəfə noyabrda Vyanada prezidentlər Əliyevlə Sarqsyanın görüşü oldu. Daha bir görüş isə gələn ay nəzərdə tutulub. İndiki dialoq 2012-ci ildə Soçi və Kazanda keçirilmiş və uğurla nəticələnməyən prosesdən nə ilə fərqlənir? Danışıqları nizamlanma istiqamətində aparmaq üçün hansı perspektivlər var? 

Cavab: Bu məsələlər müəyyən maraq doğurur, lakin əsas məsələ odur ki, bu iki sülhməramlı daimi əlaqədə necə qalacaq və necə qarşılıqlı fəaliyyət göstərəcək ki, onların rəhbərlik etdikləri ölkələrin həqiqi maraqları həmin maraqların mahiyyətini əks etdirməyən vasitəçilərin əli ilə yox, bilavasitə təqdim olunsun. Bütün keçmiş danışıqların hamısı proloq olub. 

Sual: Danışıqlar prosesi ictimaiyyət üçün qapalı olduğundan real irəliləyişin nəzərə çarpması üçün ilk addım və ya əlamətlər hansılar olmalıdır?

Cavab: Danışıqların real gedişi və bu gedişin kənardan necə görünməsi hər zaman mövcuddur. Bu iki prosesə paralel baxılması vacibdir. Etiraf etmək lazımdır ki, məxfilik mütləq vacibdir, lakin ictimaiyyət tərəfdən inam artarsa, əgər ictimaiyyət bilsə ki, bu proseslərin qarşılıqlı əlaqəsi üçün xüsusi məqamlar mövcuddur, o zaman müvafiq olaraq ictimaiyyət daha çox məlumatlandırılacaq. 

Sual: Ötən il dövlət katibi Kerri ABŞ-ın danışıqlara sadiq olduğuna və administrasiyanın onların dəstəklənməsi üçün daha böyük töhfə verməyə hazır olduğuna işarə etdi. Sizcə, ABŞ prosesi asanlaşdırmaq, tərəfləri uzunmüddətli sülhə cəlb etmək üçün nə edə bilər?

Cavab: Həm real danışıqların, həm də onlar haqda ictimai təsəvvürün dəstəklənməsində balansı təmin etməlidir.