"Kainatın mələkləri" nin nümayişi şizofreniya və psixi sağlamlıq tabuları haqqında müzakirələrə səbəb oldu

Salaam Cinemada Kainatın mələkləri filminin nümayişi baş tutub. Filmin nümayişində moderator Cavid Ağa, Uzman həkim-psixiatr Fəhmin Haqverdiyev və həkim-psixiatr, Tibb üzrə Fəlsəfə Doktoru Gülay Məmmədzadə iştirak ediblər. Film və müzakirə cəmiyyətin həssas mövzularından biri olan şizofreniya və intihar qavramları haqqında olub. Film orijinal island dilində, subtitr və müzakirə isə azərbaycanca baş tutub. Filmin 70 faizi reallığı əks etdirdiyi bildirilib. Filmin əsas mövzusu şizofreneya xəstələrinin intiharı ilə bağlı idi. Mazakirədə dəvət olunan qonaqlar bir çox mövzuya toxunublar. Müzakirədə iştirak edənlər bu mövzunun hazırda cəmiyyətdə  açıq formada müzakirə olunmayan və tabu sayılan mövzulardan biri olduğunu qeyd ediblər. Cavid Ağanın bu filmi nümayiş etdirmək və müzakirə etməkdəki əsas məqsədi də məhz bu olub. Bu film sentyabr ayında nümayiş olunmalı idi amma bəzi texniki səbəblərə görə nümayiş və müzakirə 21 oktyabrda baş tutub. Sentyabr ayında olmasını istəmələrinin səbəbi isə 10 sentyabr Dünya İntiharla Mübarizə gününün  olmasıdır.

Müzakirə filmin əsas səhnələri haqqında ekspertlərin müəyyən izahlar verməsi ilə başladı. Film baş qəhrəman Paulun həyatı üzərindən şizofreneya və intihar mövzularını izləyici üçün açır. Kainatın m-Mələkləri filmi Einar Mar Gudmundsson eyni adlı kitabı əsasında çəkilib. Paulun rəsm və musiqiyə çox ciddi marağının olduğu göstərilib. Onun dostu ona Van Qoq kimi rəssam olacağını deyir. Bunun səbəbi onun rəsimlərində daha qeyr-adi yanaşmanı hiss etməsidir. Ekspertlər şizofreneyaya meyilli insanların heç də hər zaman ağırlaşmadığını qeyd edib.

“Elə müraciət edən xəstələrimiz olur ki, 6 il biz onları müşahidə altında saxlayırıq.  9 xəstədən 6-sı sonda şizofren ola bilir. Amma digər 3-ü fərqli düşüncə tərzi və vərdişləri ilə normal həyatına davam edə bilir. Bunun səbəbi ruhumuzun hadisələri qəbul etmə formasıdır. Digərləri başlarına gələnlərin üstəsindən gələ bilib. Amma 6 nəfər isə hansısa travmatik hadisənin üstəsindən gələ bilməyib və bu şizofreneya mərhələsinə keçib”. – Fəhmin Haqverdiyev

Filmdə Paul çox sevdiyi  sevgilisinin ondan ayrılmasını qəbul edə bilmir. Hər şey də tam olaraq buradan başlayır. Ətrafındakı hər kəs  bunun keçəcəyini və başqa qızların olduğunu deyir. Amma Paul üçün sadəcə o qız mövcuddur. Artıq Paul baş ağrıları ilə qarşılaşır. Bundan sonra  ailəsinə qarşı şiddətli davranışları, dostlarından uzaqlaşması, insanlarla anlaşa bilməyib öz otağında tamamilə fərqli rəsmlər çəkərək yaşayır. Bundan başqa o səslər eşidir və halüsünasıyalar görür. Ailəsi Paulu xəstəxanaya yerləşdirir. Orada özü kimi özünü fərqli obrazlarda görən digər insanlarla tanış olur.

Şizofren insanların ağlının digərlərindən üstün olması mövzusuna da filmdə toxunulub. Ekspertlər bu yanaşmanın bir mənalı doğru olmadığını qeyd edib.

“Onların həyata baxışı adi insandan fərqli olduğu üçün onların yanaşmaları çox zaman daha yaradıcı və fərqli olur. Amma şizofreneyanın ilərləyən zamanlarında xəstəliyin gətirdiyi əks tərəflər və dərmanların təsiri ilə onlar  bundan istifadə edə bilmirlər” Fəhmin Haqverdiyev.

Filmdə onlar bir günlük xəstəxanadan çıxma şansı əldə edirlər. Onlar çox bahalı və elit insanların getdiyi restorana gedib yeyib içirlər. Heç kim onların şizofren olduğunu özləri deyənə qədər başa düşmür.

“İnanın mənə onlar həqiqətən çox ağıllı və intellektual olurlar. Onlarla söhbət etdikdə digər insanlarla onlar arasında heç bir fərq görmək mümkün deyil. Sadəcə ataklar zamanı bunu başa düşmək olur”. – Gülay Məmmədova

Müzakirə zamanı müalicə olunmaq istəməyən insanlara qarşı yanaşmanın necə olunduğu haqqında da danışılıb.

Filmdə Paulun ailəsi onu psixoloji dispanserə məcbur göndərirlər bunun səbəbi artıq onun digər insanlara fiziki və psixoloji ziyan vurmasıdır. Bütün insanları məcburi terapiya və ya xəstəxanaya yatırmaq nə dərəcədə etikdir?

“Əgər insan başqalarının həyatına ziyan vurmursa və heç bir təhlükə gözləntisi yoxdursa biz onu evə yazırıq. Bəzən insanlar müraciət edir ki, o evdə özünü narahat hiss edir, xəstəxanaya yatırılma göstərişi yazın. Biz bu halda bunu etmirik. Çünki orada onlar cəmiyyətdən  tamamilə qopur. Bu da çox zaman intiharlarla nəticələnir”. - Gülay Məmmədova

“Biz heç kimi məcburi terapiyaya cəlb edə bilmərik. İnsan özü müraciət etdikdə biz ona kömək edirik. Şizofreniyada isə vəziyyət fərqlidir. Onlar həkim tərəfindən nəzarətə götürülür və onlar digər insanlara ziyan vurduqda bununla bağlı ciddi tədbirlər görülür”.

Filmdə Pasxa bayramında xəstələrin daima keyidicilərlə saxlanılmasının düzgün olmadığı amma həkimlərin əlindən başqa bir şey gəlmədiyi qeyd olunub.

“Normalda həkim, xəstə baxıcı, tibb bacısının  sayı çox olmalıdır ki, onlara xüsusi diqqət ayrılsın və keyidicilərdən daha az istifadə olunsun. Bu isə hazırda real deyil”.

Digər hissədə isə bu kimi filmlərin və mövzuların danışılmamasına diqqət çəkilib.

İntihar açıq formada danışılmalıdırmı? Şizofreneya və ya hansısa psixoloji problemdən danışmaq niyə tabudur?

Ekspertlərin sözlərinə görə cəmiyyətdə bir çox tabuların olması əslində qeyri-sağlam yanaşmların yaranmasına səbəb olur. Mediada intihar mövzusunun işlənməsinin doğruluğu isə sorğulanıb. Fəhmin Haqverdiyev doğru yer və zamanda bu haqda danışılmasının vacibliyini qeyd edib.

“Biz intihara meyilli və ya bu haqda tez-tez danışan insanların yanında bu haqda danışmamalıyıq. Bu təbii ki, onları yalnış yönləndirə bilər”.

Amma insan psixologiyasında ola biləcək problemlər haqqında danışılması insanların bir-birinə və ən əsas da insanın öz daxilində baş verənlərin fərqinə varmasına kömək edir.

Müzakirə izləyicilərin verdiyi suallar və şərhlər əsasında daha da rənglənib. Qonaqlar arasında psixoloqlar və psixologiya ilə dərindən maraqlanan insanlar da olub.

İzləyicilərdən biri şizofreneyanın xəstəlik olub olmadığı haqqında sual verib. Ekspertlər isə şizofreneyanın digər psixoloji problemlər kimi xəstəlik yox potologiya olduğunu bildirib.

“Məsələn ürəyi ağrıyan bir insanda damar tıxanıqlığı var. Biz ona stend qoyaraq onu sağaldırıq və ya dərmanla müalicə edirik. Bu xəstəlikdir. Amma şizofreneyada vəziyyət belə deyil. O daima nəzarətdə saxlanılmalıdır. Bu isə digər psixoloji problemlər kimi patalogiyadır”.

Müzakirədə verilən şərhlərdən biri psixoloq və ona müraciət edən insan arasında olan münasibət haqqında olub.

“ Psixoloqlar ona müraciət edən şəxsə birbaşa müdaxilə etməməlidir. Psixoloqa gedərkən onun yanaşmalarını, metodikalarını dərindən araşdırmaq lazımdır. Əgər psixoloq qarşı tərəfə aşağılayıcı və neqativ təsir buraxacaq formada yanaşırsa dərhal oradan uzaqlaşmaq lazımdır”.

Müzakirənin sonunda şizofreneyanın müalicə oluna və ya qarşısı alına bilərmi? sualı verilib

 “Valideynlər və məktəbdə məktəb psixoloqları daima uşaqları nəzarətdə saxlamalıdır. Hazırda isə bu çox da real deyil. Məktəblərdə uşaqların çəkdiyi rəsmlər və davranışları analiz olunmalıdır. Valideynlər uşaqlarında fərqli davranışlar gördükdə mütəxəssisə müraciət etməlidir. Biz sadəcə onu izləyə və yavaşlada bilərik. Həyatımızda başımıza daima uğurlu və ya uğursuz bir çox hadisə gəlir. Bunları hər bir beyin fərqli qəbul edir. Biz bilə bilmərik ki, həmin şəxsdə nə şizofreneyanı oyada bilər. Buna görə də biz bir dəfəlik bununla bağlı heç vaxt beyinə yerləşməyəcək deyə bilmirik. Beyinə yerləşdikdə isə bunun geri dönüşü yoxdur”.

“Mən müraciət edən insanlarda 99 faiz deyirəm ki, 40 yaşında bir insanda artıq şizofreneya yaranmayacaq. Başqa psixoloji problemlər ola bilər amma şizofreneya yox”-Gülay Məmmədova

Bu müzakirə hazırda cəmiyyətdə olan bir çox problemin üstünü açır. Məsələn hazırda məktəb və universitetlərdə kifayət qədər psixoloqun olmaması, uşaqlara kifayət qədər diqqət olunmaması, psixolojik cəhətdən çətinliyi olan insanlar üçün psixoloqların əl çatan olmaması kimi bir çox roblemlər var.

Təhsil müəssisələrində psixoloqların sayı ilə bağlı mütəxəssislər düşünür ki, sayı artırılmalı və bu sahəyə dövlət tərəfindən dəstək olunmalıdır. 2020- ci il 27 fevraldə Baş Nazir Əli Əsədov bununla bağlı qərar imzalayıb:

1. Dövlət və bələdiyyə ümumi təhsil müəssisələrində psixoloq ştatının sayı aşağıdakı kimi müəyyən edilsin:

1.1. şagird sayı 1000-dək olduqda, 1 vahid;

1.2. şagird sayı 1000-dən 3000-dək olduqda, 2 vahid;

1.3. şagird sayı 3000-dən çox olduqda, 3 vahid.

Bundan əlavə qərarda   özəl ümumi təhsil müəssisəsində psixoloq ştatının sayı həmin təhsil müəssisəsinin ali idarəetmə orqanı tərəfindən müəyyən olunmalıdır. Bu qərarın və işə götürülən psixoloqların peşəkərlığı isə ekspertlər tərəfindən sorğulanır. Onların fikrincə təhsil müəsisələrində olan psixoloqlar daima təlim və kurslara cəlb edilməlidir.